Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 242/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 października 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E. M.
przeciwko Przedsiębiorstwu Handlowo - Usługowo - Transportowemu
"T." Spółce z o.o. w L.
o uchylenie uchwały,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 29 października 2008 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 23 stycznia 2008 r.,
1) oddala skargę kasacyjną
2) zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 180
(sto osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 10 października Sąd Okręgowy w L. oddalił powództwo E.
M. skierowane przeciwko Przedsiębiorstwu Handlowo-Usługowo-Transportowemu
Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w L. o uchylenie uchwały nr
5 zwyczajnego zgromadzenia wspólników pozwanej spółki podjętej w dniu 29
czerwca 2007 r.
Sąd Okręgowy ustalił, że pozwana spółka prowadzi działalność
deweloperską, której głównym przedmiotem jest wynajem powierzchni biurowych.
Na rynku lubelskim jest duża konkurencja w tym zakresie i spółka musi inwestować
w rozbudowę galerii handlowej. Dnia 29 czerwca 2007 r. odbyło się zwyczajne
walne zgromadzenie wspólników, na którym podjęto między innymi uchwałę,
oznaczoną numerem porządkowym 5, w sprawie podziału zysku za 2006 r. Zgodnie
z jej treścią, cały zysk netto osiągnięty przez spółkę w 2006 r. w kwocie
4.127.736,92 złotych został przeznaczony na fundusz zapasowy (inwestycje).
Powód głosował przeciwko uchwale i zgłosił sprzeciw, który został
zaprotokołowany.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 213 stycznia 2008 r. oddalił apelację, jaką
powód wniósł od tego wyroku, modyfikując jedynie rozstrzygnięcie o kosztach
procesu. Zdaniem sądu, nie została spełniona żadna z przesłanek uchylenia
uchwały na podstawie art. 249 § 1 k.s.h.
Zaskarżona uchwała nie jest sprzeczna z umową spółki. Wspólnik,
stosownie do treści art. 191 k.s.h., ma prawo do udziału w zysku wynikającym
z rocznego sprawozdania finansowego, ale umowa spółki może przewidywać inny
podział zysku. Umowa pozwanej spółki nie mówi wprawdzie wprost o możliwości
wyłączenia całości zysku od podziału, ale w § 17 ust. 1 przewiduje kompetencję
zgromadzenia wspólników do podziału zysku z ewentualnym określeniem części
zysku przeznaczonego na dywidendy dla wspólników. To sformułowanie oznacza,
iż zysk w całości może być przeznaczony na inne cele, m. in. na inwestycje lub
fundusze rezerwowe (§ 38 ust. 2 umowy).
3
Uchwała nie jest również sprzeczna z dobrymi obyczajami i nie godzi
w interesy spółki. Brak partycypacji wspólników w podziale zysku wypracowanego
przez pozwaną spółkę jest konsekwencją tego, że spółka cały czas inwestuje.
Istotą spółki kapitałowej jest zasada prymatu kapitału nad elementem osobowym
spółki w związku z czym w przypadku konfliktu interesów, interes spółki jest
nadrzędny w stosunku do partykularnych interesów wspólników. Zdaniem Sądu,
przedstawione przez pozwaną spółkę okoliczności związane z potrzebą dalszego
inwestowania w rozbudowę galerii O. uzasadniają przeznaczenie zysku na fundusz
zapasowy. Powód w toku postępowania nie wykazał, aby zamierzenia te były
nieracjonalne i godziły w interesy spółki. Wcześniej, kiedy pełnił funkcję członka
zarządu (1994-2002) oraz doradcy do spraw ekonomicznych (8.05.2004-
31.05.2007), w pełni akceptował politykę inwestycyjną i przeznaczanie zysku
w całości na rozwój i inwestycje.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, brak jest również podstaw do przyjęcia,
iż zaskarżona uchwała miała na celu pokrzywdzenie powoda. Powód jest jednym
ze wspólników większościowych i nie zasługuje na uwzględnienie argument
dotyczący zamiaru wyeliminowania ze spółki innych wspólników. Pokrzywdzenia
bezpodstawnie upatruje głównie w fakcie znacznego podwyższenia wynagrodzeń
pracownikom spółki, gdy sam nie jest już tym pracownikiem. Według obiektywnej
oceny, dotychczasowe działania spółki, jej polityka inwestycyjna doprowadziły
do wielokrotnego wzrostu wartości rynkowej udziałów. Sąd Apelacyjny podkreślił,
że pomimo podpisania przez spółkę w umowie konsolidacji kredytów
inwestycyjnych zobowiązania do niewypłacania dywidendy do 31 grudnia 2011 r.,
powód w 2007 r. objął w podwyższonym kapitale zakładowym kolejne udziały.
Powód wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego. Zarzucił
w niej naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 249 § 1 k.s.h. przez
niewłaściwe jego zastosowanie oraz art. 191 § 1 k.s.h. przez błędną wykładnię.
W uzasadnieniu powód podniósł między innymi, że umowa spółki nie zawiera
wyraźnego umocowania do całkowitego wyłączenia prawa wspólników do zysku.
Powołując się na te zarzuty powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
i uwzględnienie powództwa.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 39813
§ 2 k.p.c. Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami
faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego wyroku. Skarga kasacyjna
została oparta tylko na podstawie naruszenia prawa materialnego. Podkreślenie to
jest istotne w związku z przyjętym w skardze kasacyjnej sposobem wykazania
naruszenia norm prawa materialnego.
Naruszenie art. 249 § 1 k.s.h. przez jego niewłaściwe zastosowanie polegało
- według skarżącego - na uznaniu, że długotrwałe i permanentne, noszące cechy
działania systemowego, pozbawianie wspólników udziałów w zysku - choćby
w minimalnej części - przez wspólników reprezentujących większość udziałów nie
jest, w stanie faktycznym niniejszej sprawy, sprzeczne z dobrymi obyczajami
i jednocześnie nie krzywdzi wspólnika, a tym samym nie stanowi podstawy do
uchylenia uchwały zgromadzenia wspólników o wyłączeniu zysku do podziału.
Tak sformułowany zarzut opiera się na faktach zakładających dokonywanie
celowych, systemowych działań większości wspólników wymierzonych przeciwko
pozostałym wspólnikom.
Sąd drugiej instancji nie poczynił opisanych ustaleń a faktyczną podstawą
wyrokowania były inne ustalone fakty. Sąd rozważając zasadność powództwa pod
kątem wszystkich przesłanek zaskarżenia uchwały na podstawie art. 249 § 1 k.s.h.
i uwzględniając sposób obrony pozwanej spółki poczynił ustalenia dotyczące jej
działalności inwestycyjnej i na tej podstawie pozytywnie ocenił argumenty
o konieczności zatrzymania w spółce zysku wypracowanego za 2006 rok. Potrzeby
gospodarcze spółki mogą uzasadniać podejmowanie tego typu uchwał nawet przez
kilka lat z rzędu. Ważne jest jednak, aby wyłączenie prawa do udziału z aktualnie
wypracowanego zysku nie było nadużywane, ponad rzeczywistą potrzebę.
Na podstawie ustalonego stanu faktycznego brak jest podstaw do uznania,
że zaskarżona uchwała godzi w interesy spółki, jak również ma na celu
pokrzywdzenia wspólnika w sytuacji, w której w spółce przyjęto wieloletnią strategię
rozwojową nastawioną na inwestycje, której podporządkowano konkretne działania
- (spółka między innymi zaciągnęła kredyt bankowy na określonych warunkach)
a strategia ta przynosi wymierne efekty dla samej spółki jak i dla jej wspólników
5
przez wielokrotny wzrost wartości rynkowej ich udziałów a jednym z warunków
zrealizowania tego planu jest zatrzymanie zysku w spółce w określonym przedziale
czasowym. W podobny sposób Sąd Najwyższy ocenił wpływ wyłączenia w całości
lub w części zysku od podziału na sytuację wspólnika w wyroku z dnia 6 sierpnia
1999 r. (sygn. akt III RN 31/99, OSNAPUS 2000/13/496). Przyjął w nim, że
uchwała zgromadzenia wspólników o zmianie umowy spółki, polegająca
na wprowadzeniu możliwości podjęcia uchwały zgromadzenia wspólników
o wyłączeniu w całości lub w części zysku od podziału, nie uszczupla praw
poszczególnych wspólników, gdyż wyłączenie zysku od podziału i przeznaczenie
go na rozszerzenie działalności spółki, prowadzi do zwiększenia majątku spółki,
a tym samym do zwiększenia wartości udziałów poszczególnych wspólników.
Ponieważ brak jest innych ustalonych okoliczności faktycznych, które
mogłyby skłonić do odmiennej oceny zaskarżonej uchwały - a jak podkreślono
wyżej Sąd Najwyższy jest związany faktyczną podstawą wyrokowania -
bezpodstawny jest zarzut naruszenia art. 249 § 1 k.s.h.
Zgodnie z art. 191 § 1 k.s.h. wspólnicy mają prawo do udziału w zysku
wynikającym z rocznego sprawozdania finansowego, przeznaczonego do podziału
uchwałą zgromadzenia wspólników. W odróżnieniu od przepisów kodeksu
handlowego, powstanie prawa do dywidendy za ostatni rok obrotowy zależy od
podjęcia uchwały wspólników przeznaczającej całość lub część wypracowanego
zysku do podziału między wspólników. Wynika z tego, że wspólnicy mogą także
zdecydować o innym przeznaczeniu wypracowanego zysku. Według obecnego
stanu prawnego, do podjęcia uchwały o wyłączeniu zysku od podziału nie jest
wymagane odpowiednie upoważnienie w umowie spółki. Dlatego bezpodstawnie
podnosi się w skardze kasacyjnej, iż zaskarżona uchwała o całkowitym wyłączeniu
prawa wspólników do udziału w zysku za 2006 r. nie ma umocowania w umowie.
Pomimo braku podstaw do poszukiwania umownego zezwolenia na podjęcie
wymienionej uchwały Sąd drugiej instancji wskazał na takie upoważnienie w § 17
ust. 1 umowy spółki. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 kwietnia 2004 r.
(sygn. akt l CK 537/03, OSNC 2004/12/204) na podstawie podobnej regulacji
obejmującej spółkę akcyjną (art. 347 § 1 k.s.h.) trafnie opowiedział się za
6
przyznaniem szerokiej dyskrecjonalnej władzy większości wspólników, którzy
podejmują uchwałę o zaniechaniu wypłat dywidendy, kierując się długofalowymi
interesami spółki. Uzasadnia to także powściągliwość sądów w zakresie ingerencji
w tej materii przy rozpoznawaniu powództwa akcjonariusza o uchylenie uchwały
zgromadzenia wspólników na tej podstawie, że uchwała o zaniechaniu wypłaty
dywidendy ma na celu pokrzywdzenie akcjonariuszy mniejszościowych. Znaczny
stopień dyskrecjonalnej władzy walnego zgromadzenia w zakresie przeznaczenia
zysku nie oznacza jednak dowolności. Uchwała nie może bowiem naruszać zasady
równouprawnienia wspólników ani w inny sposób krzywdzić wspólników. Pogląd ten
wyraził pośrednio także Sąd drugiej instancji analizując zaskarżoną uchwałę
w związku z działalnością inwestycyjną spółki. Dlatego bezpodstawnie w skardze
kasacyjnej przypisuje się temu Sądowi wykładnię art. 191 § 1 k.s.h., która zakłada
niczym nie ograniczoną dyskrecjonalną władzę zgromadzenia wspólników do
wyłączania prawa wspólnika do dywidendy rokrocznie i to na przestrzeni wielu lat -
bez względu na sytuację gospodarczą spółki.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
oddalił skargę kasacyjną powoda orzekając o kosztach postępowania kasacyjnego
na podstawie art. 98 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 i 39821
k.p.c. oraz § 10 pkt 21
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych ... (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).