Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 171/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 listopada 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSA Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. T.
przeciwko Szpitalowi Wojewódzkiemu im. Ś.(...) S.P. ZOZ w T.
przy interwencji ubocznej (…) Zakładu Ubezpieczeń S.A. w W., Inspektoratu w T.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 19 listopada 2008 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 13 grudnia 2007 r.,
sygn. akt I ACa (…),
1) uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo oraz apelację
(pkt 1 i 2) i zmienia wyrok Sądu Okręgowego w T. z dnia 5 września 2007 r.
sygn. akt I C (…) w ten sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz powódki
kwotę 10.000 zł (dziesięć tysięcy złotych);
2) oddala skargę kasacyjną w pozostałej części;
3) znosi wzajemnie koszty postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powódka M. T. wniosła o zasądzenie od pozwanego Szpitala Wojewódzkiego im.
Ś.(...) SPZOZ w T. kwoty 150.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę, jakiej
doznała. Na skutek błędnej diagnozy lekarza Oddziału Ratunkowego pozwanego
szpitala powódka była narażona na odczuwanie przez kolejne dni bólu oraz cierpienia
psychicznego wywołanego niepewnością co do jej stanu zdrowia. Dopiero po wykonaniu
kompleksowych badań powódka została poddana natychmiastowej interwencji
chirurgicznej w związku ze stwierdzonym ostrym zgorzelinowym zapaleniem wyrostka
robaczkowego. Powódka w okresie późniejszym była ponownie operowana z uwagi na
niedrożność jelita, ponadto odczuwa bóle brzucha i inne dolegliwości, jest zmuszona
stosować dietę i zażywać lekarstwa.
Wyrokiem z dnia 5 września 2007 r. Sąd Okręgowy w T. oddalił powództwo. Sąd
ten ustalił, że w dniu 7 października 2003 r. około godziny 2:00 powódka wezwała
karetkę pogotowia w związku z odczuwanym silnym bólem podbrzusza. Tego dnia
lekarz R. S., który przyjął cierpiącą na ból podbrzusza powódkę, uznał, że nie wymaga
ona natychmiastowej interwencji chirurgicznej i po zaordynowaniu jej środków
przeciwbólowych i rozkurczowych zwolnił do domu, mimo iż powódka poinformowała go,
że w 1993 r. przebyła zabieg operacyjny jamy brzusznej w związku ze stwierdzonym u
niej rakiem szyjki macicy oraz że poddana była radioterapii. W dniu 8 października 2003
r. M. T. nie zgłosiła się na zalecone jej przez lekarza R. S. badania kontrolne. W dniu 9
października 2003 r. powódka udała się do Szpitala im. S.(…) w T., ponieważ bóle, jakie
odczuwała, nie ustąpiły. Powódka została poddana natychmiastowemu zabiegowi
operacyjnemu w związku ze stwierdzonym u niej ostrym zgorzelinowym zapaleniem
wyrostka robaczkowego. Po przeprowadzonym zabiegu M. T. jeszcze dwukrotnie
przebywała w szpitalu, w okresie od 30 października 2003 r. do 5 listopada 2003 r. w
związku ze stwierdzoną niedrożnością jelita oraz w okresie od 16 listopada 2003 r. do
22 listopada 2003 r., kiedy to rozpoznano u niej zrosty w jamie otrzewnej.
Sąd Okręgowy ocenił, że lekarz R. S. nie zachował należytej ostrożności podczas
badania powódki, nie przeprowadził bowiem podstawowych badań, do których był
zobligowany, to jest badania fizykalnego, analitycznego oraz radiologicznego.
Postępowanie lekarza spowodowało odroczenie od 24 do 48 godzin przeprowadzenie
prawidłowego leczenia operacyjnego. W wyniku zaniechania lekarza R. S. nie doszło
jednak do uszczerbku na zdrowiu powódki, bowiem zrosty w jamie otrzewnej są
3
następstwem przebytego przez powódkę w 1993 r. zabiegu, ponadto pozostają one w
związku z usunięciem w 2003 r. wyrostka robaczkowego. Wniesione powództwo nie
zasługiwało na uwzględnienie, gdyż nie zaistniały przesłanki z art. 415 k.c. warunkujące
odpowiedzialność odszkodowawczą strony pozwanej. Brak jest bowiem związku
przyczynowego pomiędzy obecnym stanem zdrowia powódki, a opóźnieniem
w przeprowadzeniu zabiegu operacyjnego usunięcia wyrostka robaczkowego. Również
powstanie zrostów w jamie otrzewnej nie ma związku z błędnym działaniem lekarza R.
S.. Nie zachodziły także podstawy do przyznania powódce zadośćuczynienia
pieniężnego za naruszenie jej dóbr osobistych na skutek tego, że w wyniku błędnej
diagnozy lekarza R. S. przez okres dwóch dni powódka pozbawiona była właściwego
leczenia i narażona na dodatkowe cierpienia. Zastosowanie przepisu art. 448 k.c.
stanowiłoby wykroczenie poza podstawę faktyczną powództwa, a ponadto zasądzenie
pieniężnego zadośćuczynienia było nieuzasadnione ze względu na nieznaczny rozmiar
krzywdy oraz niewłaściwe zachowanie się powódki, która zlekceważyła zalecenia
lekarza i nie udała się na badania kontrolne.
Na skutek apelacji powódki Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 13 grudnia 2007 r.
zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w T. w ten sposób, że zasądził od
pozwanego na rzecz powódki kwotę 5.000 zł, oddalił powództwo w pozostałej części,
nie obciążył powódki kosztami postępowania apelacyjnego oraz przyznał od Skarbu
Państwa – Sądu Okręgowego w T. adwokat B. S. wynagrodzenie w kwocie 3.294 zł
tytułem nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej powódce w postępowaniu
apelacyjnym.
Sąd Apelacyjny uznał za prawidłowe ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji.
W ocenie Sądu Apelacyjnego w sprawie miały zastosowanie przepisy art. 24 k.c. i art.
448 k.c., skutkujące możliwością przyznania powódce pieniężnego zadośćuczynienia,
co nie wykracza poza podstawy faktyczne powództwa. Zebrany w sprawie materiał
dowodowy, w szczególności opinie biegłych sądowych, wskazują, iż lekarz R. S.
popełnił błąd diagnostyczny, co skutkowało dodatkowymi cierpieniami fizycznymi i
psychicznymi powódki. Mimo powzięcia wiadomości co do tego, że powódka przeszła
poważną operację podbrzusza w roku 1993 r., lekarz nie przeprowadził żadnego
podstawowego badania, adekwatnego do poczynienia właściwych ustaleń co do
przyczyny bólu, jaki odczuwała powódka, lecz poprzestał na podaniu powódce leków
przeciwbólowych i rozkurczowych. Fakt niezgłoszenia się przez M. T. na badanie
kontrolne w dniu 8 października 2003 r. nie ma znaczenia, gdyż nie zmienia faktu,
4
iż postępowanie lekarza R. S. nie było właściwe i naruszyło szczególnie cenne dobro
osobiste powódki, jakim jest zdrowie. Cierpienia powódki trwały dłużej przynajmniej o
dwa dni. Podstawę przyznania pieniężnego zadośćuczynienia nie mógł stanowić art.
445 k.c., gdyż przepis ten ma zastosowanie w sytuacji, gdy w razie uszkodzenia ciała
lub wywołania rozstroju zdrowia osoba pokrzywdzona doznałaby szkody. Przy ocenie
wysokości pieniężnego zadośćuczynienia Sąd Apelacyjny miał na uwadze wszelkie
okoliczności, w szczególności rodzaj naruszonego dobra, rozmiar doznanego
uszczerbku oraz stosunki majątkowe pozwanego.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżyła skargą kasacyjną powódka wskazując jako
podstawę skargi kasacyjnej naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe
zastosowanie oraz błędną wykładnię art. 445 § 1 k.c. w zw. z art. 444 k.c., tj. uznanie, że
w ustalonym stanie faktycznym podstawę przyznania pieniężnego zadośćuczynienia nie
może stanowić art. 445 k.c. oraz że w ustalonym stanie faktycznym odpowiednią sumą
tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną przez powódkę krzywdę stanowi
kwota 5.000 zł. Powódka wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
orzeczenie co do istoty sprawy poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki
kwoty 150.000 zł tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego jej rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 445 § 1 k.c. w wypadkach przewidzianych w artykule
poprzedzającym sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem
zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. W artykule poprzedzającym mowa
jest o szkodzie na osobie polegającej na uszkodzeniu ciała lub wywołania rozstroju
zdrowia. W takim wypadku, jak stanowi art. 444 § 1 k.c., naprawienie szkody obejmuje
wszelkie wynikłe z tego powodu koszty, a na żądanie poszkodowanego zobowiązany do
naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a
jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania
do innego zawodu. W § 2 i 3 art. 444 mowa jest o kolejnych roszczeniach
poszkodowanego, tj. prawie żądania odpowiedniej renty oraz renty tymczasowej.
Przepis art. 445 § 1 k.c. stanowiąc, że sąd może przyznać poszkodowanemu
odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę „w
wypadkach przewidzianych w artykule poprzedzającym” odsyła do tej części hipotezy
art. 444 § 1 k.c., w której jest mowa o uszkodzeniu ciała lub wywołania rozstroju
5
zdrowia. Przepisy zawarte w art. 444 k.c. i art. 445 k.c. stanowią bowiem kompleksową i
szczególną regulację prawną skutków wynikających z naruszenia czynem
niedozwolonym dóbr osobistych w postaci integralności cielesnej (wskutek uszkodzenia
ciała) lub zdrowia (wskutek wywołania rozstroju zdrowia). Ogół tych negatywnych
skutków określa się jako tzw. szkodę na osobie. Tak ogólnie określona szkoda obejmuje
szkodę o charakterze majątkowym i niemajątkowym (krzywdę). Jak wynika z treści
przepisu art. 24 § 1 i 2 k.c. naruszenie każdego dobra osobistego może uzasadniać
wystąpienie przez poszkodowanego z żądaniami ochrony o charakterze
niemajątkowym, a na zasadach określonych w kodeksie z żądaniem zadośćuczynienia
pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny (art.
24 § 1 k.c.), jak również, jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została
wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na
zasadach ogólnych. Podobnie w przypadku naruszenia dóbr osobistych w postaci
zdrowia oraz integralności cielesnej, skutkiem których jest uszkodzenie ciała lub
wywołanie rozstroju zdrowia, możliwe jest dochodzenie roszczeń o charakterze
majątkowym określonych w przepisie art. 444 k.c., natomiast w przypadku doznania
szkody niemajątkowej (krzywdy) w postaci cierpień fizycznych i psychicznych, możliwe
jest dochodzenie pieniężnego zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, na podstawie art.
445 § 1 k.c. Za błędną należy więc uznać wykładnię przepisu art. 445 § 1 k.c. dokonaną
przez Sąd Apelacyjny, według której zasądzenie pieniężnego zadośćuczynienia za
doznaną krzywdę w postaci uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia na
podstawie art. 445 § 1 k.c. jest możliwe tylko wtedy, gdy następstwem uszkodzenia ciała
lub wywołania rozstroju zdrowia jest także doznanie przez poszkodowanego szkody
majątkowej, o której mowa w art. 444 k.c.
Uszkodzenie ciała, o którym mowa w art. 444 § 1 k.c., obejmuje naruszenie
integralności cielesnej, natomiast wywołanie rozstroju zdrowia, obejmuje wszelkie,
chociażby przemijające, zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 12 marca 1975 r., II CR 18/75, niepubl. oraz z dnia 20 marca 2002
r., V CKN 909/00, Prok. i Pr. z 2003 r., nr 2 poz. 40). Dlatego przepis art. 445 § 1 k.c.
może stanowić podstawę do żądania przez poszkodowanego pieniężnego
zadośćuczynienia także w przypadku przemijających zaburzeń w funkcjonowaniu
organizmu, jeżeli ich następstwem są cierpienia fizyczne i psychiczne poszkodowanego.
Czas trwania cierpień ma natomiast istotne znaczenie dla określenia wysokości
pieniężnego zadośćuczynienia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 05.05.1967 r., I
6
PR 118/67, niepubl., z dnia 15.01.1974 r., I CR 792/73, niepubl. oraz z dnia 12 marca
1975 r., II CR 18/75). W świetle powyższego, zasadnie podniesiono w skardze
kasacyjnej, że podstawą zasądzenia na rzecz powódki pieniężnego zadośćuczynienia
powinien stanowić przepis art. 445 § 1 k.c., a nie art. 448 k.c. w związku z art. 24 § 1
k.c., który to przepis został zastosowany przez Sąd Apelacyjny.
Według oceny Sądu Apelacyjnego na skutek błędu diagnostycznego lekarza
pozwanego szpitala w stosunku do powódki zaniechano zdiagnozowania już w dniu 7
października 2003 r. rzeczywistego stanu zdrowia powódki, w szczególności przyczyn
dolegliwości bólowych, zaniechano podjęcia właściwego i możliwego w tym czasie
leczenia powódki, ponadto zaordynowano niewłaściwe leczenie przeciwbólowe i
rozkurczowe. Zważywszy na powyższe okoliczności zasadnie podniesiono w skardze
kasacyjnej, że zasądzona na rzecz powódki kwota 5.000 zł nie jest odpowiednią sumą,
jaka powinna zostać zasądzona na podstawie art. 445 § 1 k.c. tytułem pieniężnego
zadośćuczynienia. Opierając się na dokonanych w sprawie ustaleniach faktycznych,
którymi zgodnie z art. 39813
§ 2 k.p.c., Sąd Najwyższy jest związany, trzeba wziąć pod
uwagę, że na skutek błędu diagnostycznego powódka odczuwała dłużej od 24 do 48
godzin bóle fizyczne wywołane rozstrojem zdrowia i zaniechaniem podjęcia
niezbędnych, a możliwych do podjęcia w tym czasie, zabiegów medycznych. Ponadto w
tym czasie powódka była narażona na zbędne cierpienia psychiczne wywołane
niepokojem o stan swojego zdrowia oraz obawą o życie w sytuacji, gdy zapisane
powódce przez lekarza leki przeciwbólowe i rozkurczowe nie przyniosły poprawy jej
stanu zdrowia. Rozmiar tych cierpień był znaczny zważywszy na to, że w przeszłości
powódka przeszła poważny zabieg operacyjny jamy brzusznej w związku ze
stwierdzonym u niej rakiem szyjki macicy oraz była poddana radioterapii. W tych
okolicznościach przedłużające się dolegliwości bólowe mimo przyjmowania zapisanych
leków przeciwbólowych mogły wywołać u powódki realne obawy o stan swojego zdrowia
i życia. Biorąc pod uwagę te okoliczności Sąd Najwyższy uznał za uzasadnione
zasądzenie na podstawie art. 445 § 1 k.c. od pozwanego na rzecz powódki dodatkowej
kwoty tytułem pieniężnego zadośćuczynienia w wysokości 10.000 zł.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy na podstawie art. 39816
k.p.c. uchylił
zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo oraz apelację powódki (punkty 1 i 2)
zmienił wyrok Sądu Okręgowego w T. w ten sposób, że i zasądził od pozwanego na
rzecz powódki dodatkowo kwotę 10.000 zł. W pozostałej części skarga kasacyjna
została oddalona na podstawie art. 39814
k.p.c. albowiem zaskarżony wyrok mimo
7
częściowo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu. Brak jest bowiem podstaw do
zasądzenia wyższej kwoty tytułem pieniężnego zadośćuczynienia skoro - jak wynika z
wiążących Sąd Najwyższy ustaleń faktycznych Sądu Apelacyjnego - wskazywane w
pozwie okoliczności dla uzasadnienia zgłoszonego żądania: zapalenie wyrostka
robaczkowego, operacja z powodu niedrożności jelita, kolejne pobyty powódki w
szpitalach, odczuwane nadal przez powódkę bóle brzucha, - nie były bądź nie są
następstwem wadliwej diagnozy lekarza pozwanego szpitala w dniu 7 października 2003
r. i spowodowanego tym opóźnienia podjęcia właściwego leczenia powódki. Nie
zachodzi więc adekwatny związek przyczynowy, o którym mowa w art. 361 § 1 k.c.,
pomiędzy błędem diagnostycznym lekarza pozwanego szpitala a tymi zdarzeniami.
Cierpienia fizyczne i psychiczne, których doznała powódka, na skutek zaniedbania
lekarza pozwanego szpitala, miały zaś charakter przemijający, gdyż nie trwały dłużej niż
48 godzin, co w sposób wymierny musiało wpłynąć na określenie wysokości
odpowiedniej sumy tytułem pieniężnego zadośćuczynienia. O kosztach postępowania
kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. i art.
39821
k.p.c.