Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 346/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 listopada 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Helena Ciepła (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - reprezentowanego przez Nadleśniczego
Nadleśnictwa W.
przeciwko "E.(…)" - Spółce Akcyjnej z siedzibą w P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 25 listopada 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 23 stycznia
2008 r., sygn. akt I ACa (…)
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę
1.350 zł tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 23 stycznia 2008 r. oddalił apelację pozwanej
Spółki od wyroku Sądu Okręgowego w P., zasadzającego na rzecz strony powodowej
kwotę 117 983,51 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z pasa gruntów
2
pod trakcjami energetycznymi, opierając rozstrzygnięcie na następujących
aprobowanych ustaleniach i wnioskach Sądu Okręgowego Skarb Państwa jest
właścicielem nieruchomości położonych w gminach W. i M., pozostających w zarządzie
Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe – Nadleśnictwo W.
Na tych nieruchomościach posadowiono w latach 60-tych i 70-tych słupy
energetyczne z rozpiętymi liniami wysokiego napięcia na długości 18485 m, wchodzące
w skład przedsiębiorstwa energetycznego pozwanej Spółki, która dla eksploatacji tych
linii musi także korzystać z pasa gruntu znajdującego się pod nimi.
Okręgowy Zarząd Lasów Państwowych w S. pismem z dnia 21 lutego 1968 r.,
skierowanym do Biura (…) w P., zaopiniował pozytywnie przebieg projektowanej
budowy linii energetycznej.
W lutym 2006 r. strony przeprowadziły inwentaryzację tych linii z pomiarami
pasów gruntów wylesionych pod liniami, na których nie jest prowadzona gospodarka
leśna. Nie jest bowiem możliwe zasadzenie drzew, gdyż korony wrastałyby w linie,
wycięcie nie byłoby ekonomiczne, a prowadzenie szkółki leśnej nie jest możliwe, bo
należałoby je ogrodzić, co uniemożliwiałoby dojazd do trakcji w celu konserwacji.
Powierzchnia pasów wylesionych wynosi 159 454 m2
.
Pozwana na wezwanie strony powodowej z dnia 31 lipca 2006 r. do wykazania
tytułu prawnego do użytkowania nieruchomości powoda zajętych pod linie
energetyczne, oświadczyła że w Generalnej Dyrekcji Lasów Państwowych toczą się
rozmowy co do sposobu uregulowania tej kwestii. Nie zakwestionowała wyliczenia
dochodzonej należności, jednak jej nie uregulowała.
Pozwana jako Spółka istnieje od 12 lipca 1993 r., nie wykazała by była następcą
prawnym poprzednich posiadaczy, nawet nie podjęta trudu wykazania, że może na
podstawie art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 118, poz. 561 ze zm.) stała się pod tytułem
ogólnym następcą prawnym (…) Przedsiębiorstwa E.(…) względnie Zakładu E.(…) P.
Za bezzasadny uznał Sąd Apelacyjny zarzut pozwanej dotyczący zasiedzenia
służebności gruntowej obejmującej eksploatację urządzeń energetycznych i korzystanie
z wylesionych pasów gruntu pod liniami, przyjmując że zasiedzenie mogłoby nastąpić
dopiero 1 października 2009 r. Z ustalenia, iż przedmiotowe urządzenia energetyczne
nie zostały wybudowane na podstawie decyzji administracyjnych, które mogłyby
ograniczać uprawnienia właścicielskie, gdyż takie nie zostały wydane ani na podstawie
przepisów ustawy z dnia 6 lipca 1950 r. o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli (tekst
3
jedn.: Dz. U. z 1954 r. Nr 32, poz. 135), bądź ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o
zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (tekst jedn.: Dz. U. z 1974 r. Nr 10, poz.
64), że Zakład E.(…) nie uzyskał zezwolenia na korzystanie z wymienionych gruntów,
Sąd wyprowadził wniosek, że pozwana jest posiadaczem w złej wierze.
Sąd Apelacyjny podzielił też ocenę jurydyczną Sądu Okręgowego przyjmującą,
przy odwołaniu się do orzecznictwa Sądu Najwyższego, że właścicielowi nieruchomości,
którego prawo jest naruszone, jak w przedmiotowej sprawie, w inny sposób niż przez
pozbawienie władztwa nad nieruchomością, przysługują w stosunku do posiadacza
służebności roszczenia uzupełniające przewidziane w art. 224 § 2 i 225 k.c.
Pozwana zaskarżyła ten wyrok skargą kasacyjną, w której zarzuciła naruszenie
prawa materialnego „przez błędne zastosowanie art. 224 i 225 k.c. przez niewłaściwe
przyjęcie rodzaju związku jaki zachodzi między stanem faktycznym, a w/w normami
prawnymi a mianowicie: art. 224 k.c. stanowi, że samoistny posiadacz w dobrej wierze
nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z gruntu, tym samym należy
stwierdzić, że posiadacz w złej wierze taki obowiązek posiada – art. 225 k.c. Sąd
Okręgowy błędnie przyjął, że pozwany jest posiadaczem w złej wierze i na tej podstawie
oddalił apelację pozwanego, uznając tym samym roszczenie powoda”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia powołanych w skardze kasacyjnej przepisów prawa nie może
odnieść zamierzonego skutku.
Jak wynika z uzasadnienia skargi kasacyjnej, skarżąca dopatruje się naruszenia
przepisów art. 224 i 225 k.c. w nieuwzględnieniu przez Sąd Apelacyjny kserokopii
decyzji Prezydium Rady Narodowej w W. z dnia 2 maja 1968 r., dotyczącej ustalenia
lokalizacji szczegółowej linii 110 KV W. oraz kserokopii pisma Okręgowego Zarządu
Lasów Państwowych w S. z dnia 21 lutego 1968 r. opiniującego pozytywnie przebieg
projektowanej linii energetycznej, które jej zdaniem uprawdopodobniają, że pomiędzy
przedsiębiorcami państwowymi doszło do wymaganych uzgodnień w zakresie budowy
sieci energetycznej. Tak niefortunnie skonstruowany zarzut w sytuacji, w której Sąd
Apelacyjny aprobuje ustalenia poczynione przez Sąd Okręgowy na podstawie
wymienionych kserokopii decyzji i pisma - że kopia decyzji jest nieczytelna i wynika z
niej tylko, że dotyczy lokalizacji inwestycji, a nie treść oświadczenia woli i podmiot je
składający, a z kopii pisma wynika, iż Zarząd Lasów zaakceptował przebieg
projektowanej budowy linii - należałoby uznać za niedopuszczalny w świetle art. 3983
§
3 k.p.c. Sąd Najwyższy jest bowiem związany stanem faktycznym sprawy przyjętym
4
przez Sąd drugiej instancji za podstawę rozstrzygnięcia, co oznacza, że ustalenia te nie
mogą podlegać kontroli i weryfikacji w postępowaniu kasacyjnym.
Rozważając natomiast zgłoszony zarzut w kategorii naruszenia prawa
materialnego, do którego niewątpliwie należy kwestionowana ocena charakteru
posiadania służebności i ograniczenia korzystania z gruntu pod liniami energetycznymi,
trzeba stwierdzić, że nie jest on zasadny.
Problem, który wyczerpuje istotę rozpoznawanej sprawy sprowadza się przede
wszystkim do wyjaśnienia podstawy wkroczenia na nieruchomość strony powodowej w
celu budowy sieci energetycznej, jako decydującej o charakterze władztwa pozwanej
Spółki względem tej nieruchomości. W tym przedmiocie trafność stanowiska Sądu
Apelacyjnego, że jest ona posiadaczem w złej wierze znajduje uzasadnienie w
ustalonym stanie faktycznym i nie została przez skarżącą skutecznie podważona.
Wprawdzie charakter tego władztwa może budzić wątpliwości z punktu widzenia
władania rzeczą w rozumieniu art. 336 k.c., gdyż pozwana Spółka z uwagi na
ograniczony zakres korzystania z nieruchomości nie jest jej posiadaczem. Jednakże
wątpliwość tę wyjaśnia unormowanie zawarte w art. 352 § 1 k.c. według którego, kto
korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności, jest
posiadaczem służebności, a w myśl § 2 art. 352 k.c. do posiadania służebności stosuje
się odpowiednio przepisy o posiadaniu rzeczy.
Należy się zgodzić z oceną prawną ustalonych okoliczności faktycznych, że do 1
lutego 1989 r. przedsiębiorstwa państwowe sprawowały zarząd mieniem państwowym w
imieniu i na rzecz Skarbu Państwa, co w istocie było dzierżeniem w rozumieniu art. 338
k.c. Dopiero z dniem 1 lutego 1989 r. przedsiębiorstwa państwowe mogły nabywać dla
siebie własność nieruchomości i innych praw rzeczowych (por. orzeczenie Sądu
Najwyższego z dnia 25 stycznia 2006 r., I CSK 11/05, niepubl.). Zmiany podmiotowe po
stronie właściciela, mają znaczenie o tyle tylko, że każdy kolejny właściciel może żądać
wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy jedynie za okres, w którym był
właścicielem.
Rację ma skarżąca, że warunkiem wystąpienia z roszczeniami uzupełniającymi
jest zła wiara posiadacza służebności lub dowiedzenie się o wytoczeniu powództwa.
Jednakże dokonana przez Sąd Apelacyjny ocena charakteru posiadania przez pozwaną
służebności jako posiadania w złej wierze nie może być skutecznie zwalczana. Zajęcie
bowiem cudzej nieruchomości i umieszczenie na niej urządzeń energetycznych bez
uzyskania tytułu prawnego jest równoznaczne ze złą wiarą. Tymczasem z poczynionych
5
ustaleń, które nie podlegają weryfikacji w postępowaniu kasacyjnym, wynika że
urządzenia energetyczne nie zostały wybudowane na podstawie decyzji
administracyjnych, które mogłyby ograniczać uprawnienia właścicielskie, gdyż takie nie
zostały wydane ani na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 lipca 1950 r. o powszechnej
elektryfikacji wsi i osiedli (tekst jedn.: Dz. U. z 1954 r. Nr 32, poz. 135, ani ustawy z dnia
12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (tekst jedn. Dz. U. z
1974 r. Nr 10, poz. 64).
Zgodnie z art. 35 ust. 1 powołanej ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania, w
brzmieniu obowiązującym w okresie spornym, organy administracji państwowej,
instytucje i przedsiębiorstwa państwowe mogły za zezwoleniem naczelnika gminy – a w
miastach prezydenta lub naczelnika miasta (dzielnicy) zakładać i przeprowadzać na
nieruchomościach – zgodnie z zatwierdzoną lokalizacją szczegółową między innymi
przewody służące do elektryczności.
Skoro więc Zakład E.(…) nie uzyskał zezwolenia na korzystanie z wymienionych
gruntów i nie były wydane stosowne decyzje przewidziane przepisami powołanych
ustaw, Sądy obu instancji miały podstawę do wniosku, że pozwana posiada służebność
gruntową (linii energetycznych) i ogranicza korzystanie z gruntów pod tymi liniami w złej
wierze, czego zresztą nie kwestionowała w postępowaniu instancyjnym. Jak słusznie
uznały Sądy obu instancji, nie sposób przyjąć, by pozwana jako wyspecjalizowana
Spółka prawa handlowego nie zdawała sobie sprawy z tego na czyich gruntach są
posadowione słupy energetyczne i z czyich gruntów korzysta w granicach wylesionych.
Należy podkreślić, co słusznie wziął pod uwagę Sąd Apelacyjny, podzielając
ocenę jurydyczną Sądu Okręgowego, że gdyby nawet przedsiębiorstwo energetyczne
wybudowało urządzenia energetyczne na podstawie powołanej ustawy o powszechnej
elektryfikacji, to nie pozbawiałoby to właściciela nieruchomości roszczeń
odszkodowawczych. Takiemu stanowisku dał wyraz Sąd Najwyższy w uchwale z dnia
19 listopada 2005 r., III CZP 80/05, OSNC 2006, nr 9, poz. 146).
Pozwana jako Spółka Akcyjna istnieje od 12 lipca 1993 r. i jak przyjął Sąd
Apelacyjny nie wykazała, by była następcą prawnym poprzednich posiadaczy. Pozwana
broniła się zarzutem zasiedzenia służebności gruntowej, który Sąd uznał za bezzasadny
z uwagi na obowiązującą do 31 stycznia 1989 r. zasadę jednolitości własności
państwowej, brak upływu wymaganego okresu do zasiedzenia służebności oraz
niewykazanie przez pozwaną nieruchomości władnącej w rozumieniu art. 285 § 1 i 2 k.c.
Z uwagi na niezgłoszenie zarzutu kasacyjnego w tym zakresie i związanie Sądu
6
Najwyższego granicami podstaw kasacyjnych (art. 39813
§ 1 k.p.c.), kontrola kasacyjna
w tym przedmiocie była wyłączona.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy skargę kasacyjną, jako pozbawioną
uzasadnionych podstaw, oddalił (art. 39814
k.p.c. i orzekł o kosztach na podstawie art.
98 § 1 w związku z art. 39821
k.p.c.).