Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 grudnia 2008 r.
I UK 138/08
Umowa o zarządzanie przedsiębiorstwem (spółką) lub kontrakt mene-
dżerski wskazane w art. 13 pkt 9 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku do-
chodowym od osób fizycznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176
ze zm.) jako źródła przychodu z działalności wykonywanej osobiście, nie stano-
wią samodzielnej podstawy podlegania ubezpieczeniom społecznym z art. 6
ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.), jeżeli są re-
alizowane w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej.
Przewodniczący SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Małgorzata Gersdorf, Zbigniew Hajn.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 grudnia
2008 r. sprawy z odwołania „G.” Spółki z o.o. w B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziałowi Wojewódzkiemu w B. z udziałem zainteresowanego Fran-
ciszka S. o podleganie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, na skutek
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z
dnia 6 lutego 2008 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Białymstoku do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyrokiem z 6 lutego 2008 r. oddalił apelację
Spółki z o.o. G. w B. od wyroku Sądu Okręgowego z 25 października 2007 r., odda-
lającego jej odwołanie od decyzji pozwanego organu rentowego z 7 grudnia 2006 r.,
stwierdzającej, że Franciszek S. - który jest zainteresowanym w sprawie - podlega od
1 stycznia 2004 r. obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wy-
2
padkowemu, z tytułu umowy zlecenia - kontraktu menedżerskiego łączącego go z tą
Spółką, a podstawę składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne stanowią kwoty
wymienione w decyzji. W niespornym stanie sprawy zainteresowany zawarł z odwo-
łującą się Spółką 2 stycznia 2004 r. kontrakt menedżerski na zarządzanie przedsię-
biorstwem (spółką) i został przez Spółkę zgłoszony jedynie do ubezpieczenia zdro-
wotnego. Pozwany przyjął, że podstawę jego ubezpieczenia stanowił przepis o
ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących zlecenie (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - dalej jako ustawa
systemowa). Spółka i zainteresowany przyjmowali, że zarządzanie (kontrakt mene-
dżerski) wykonywane było przez zainteresowanego w ramach prowadzonej przez
niego działalności gospodarczej i wobec tego, że jest emerytem (wojskowym), to nie
podlegał z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom. Zainteresowany podał, że
prowadzi działalność gospodarczą w zakresie doradztwa, zarządzania i usług. W
ramach tej działalności wykonuje umowę o zarządzenie przedsiębiorstwem zawartą
ze Spółką G. Przed Sądem Okręgowym dodał, że dla tej Spółki, na podstawie innej
umowy zawartej w 2005 r., świadczy jeszcze inne usługi w zakresie doradztwa go-
spodarczego, za co otrzymuje wynagrodzenie. Wskazał też, że przedmiot jego dzia-
łalności gospodarczej obejmuje nadto wynajmowanie pomieszczeń własnych różnym
podmiotom oraz zarządzanie przedsiębiorstwami.
Sąd Okręgowy decyzję pozwanego uznał za prawidłową. W szczególności
stwierdził, że do kontraktu menedżerskiego oraz umowy o zarządzanie przedsiębior-
stwem stosuje się przepisy o zleceniu i stąd z takiego tytułu zainteresowany podlega
ubezpieczeniom. Jest to umowa wykonywana osobiście i nie może być traktowana
jako umowa wykonywana w ramach działalności pozarolniczej, nawet gdy wpis do
ewidencji działalności gospodarczej dotyczy zarządzania przedsiębiorstwem. Obo-
wiązku ubezpieczenia nie wyłączała emerytura zainteresowanego, gdyż zgodnie z
art. 9 ust. 4a ustawy systemowej osoba wykonująca pracę na podstawie zlecenia,
która ma ustalone prawo do emerytury, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom spo-
łecznym i zdrowotnemu.
Sąd Apelacyjny podzielił argumentację pierwszej instancji o tym, że kontrakt
menedżerski jest umową starannego działania (zlecenia) i nie stanowi działalności
gospodarczej zainteresowanego. Przychody z zarządzania (kontraktu) stanowiły jego
dochód osobisty, a nie z działalności gospodarczej, zgodnie z art. 13 pkt 9 ustawy z
26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej jako ustawa po-
3
datkowa). Dla menedżera, który ma wpis do ewidencji działalności gospodarczej w
zakresie zarządzania i jednocześnie ma kontrakt menedżerski na zarządzanie, przy-
chód uzyskiwany z takiej umowy jest przychodem z działalności wykonywanej osobi-
ście, zatem dla ubezpieczenia społecznego dochody te traktowane są tak jak ze zle-
cenia. Nastąpił zatem zbieg tytułów do ubezpieczenia (z emeryturą), w którym zainte-
resowany z tytułu kontraktu menedżerskiego podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym, a z racji prowadzenia działalności gospodarczej ubezpie-
czenie było dobrowolne.
W skardze kasacyjnej Spółka G. zarzuciła naruszenie prawa materialnego
przez błędną wykładnię: 1. art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemowej, polegającą na
uznaniu, iż pojęciem „umowy”, o której mowa w tym przepisie objęte są również
umowy o zarządzanie (kontrakty menedżerskie) zawierane przez osoby świadczące
usługi zarządzania w ramach działalności gospodarczej (w oparciu o wpis do ewi-
dencji działalności gospodarczej); 2. art. 13 pkt 2 ustawy o systemowej, polegającą
na przyjęciu, iż zgodnie z dyspozycją tego przepisu umowy o zarządzanie (kontrakty
menedżerskie) zawierane przez osoby świadczące usługi zarządzania w ramach
działalności gospodarczej (w oparciu o wpis do ewidencji działalności gospodarczej)
powinny być traktowane jak umowy, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 tej ustawy;
3. art. 13 pkt 9 ustawy podatkowej, wskutek przyjęcia, iż zgodnie z dyspozycją tego
przepisu umowy o zarządzanie (kontrakty menedżerskie) zawierane przez osoby
świadczące usługi zarządzania w ramach działalności gospodarczej (w oparciu o
wpis do ewidencji działalności gospodarczej) powinny być traktowane jak umowy, o
których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej; 4. art. 9 ust. 5 ustawy syste-
mowej, polegającą na przyjęciu, iż przepis ten dotyczy tylko emerytów prowadzących
działalność gospodarczą, ale bez równoczesnego osiągania przychodów z umów
zlecenia - kontraktów menedżerskich, które są wyłączone z przychodów wynikają-
cych z pozarolniczej działalności gospodarczej; 5. oraz naruszenie art. 9 ust. 5
ustawy systemowej, przez jego niezastosowanie w sprawie, tj. przyjęcie, iż osoba
mająca ustalone prawo do emerytury lub renty podlega obowiązkowym ubezpiecze-
niom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.
Na takiej podstawie skarżący wniósł: o uchylenie wyroku i orzeczenie, iż zain-
teresowany z tytułu kontraktu menedżerskiego nie podlega obowiązkowym ubezpie-
czeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu, a także zdrowotnemu oraz że
nie są należne składki na fundusz pracy i gwarantowanych świadczeń pracowniczych
4
i skarżąca nie jest zobowiązana do złożenia dokumentów ubezpieczeniowych za
okres wskazany w decyzji pozwanego z 7 grudnia 2006 r.; ewentualnie o uchylenie
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest zasadna. Obie ustawy, z 26 lipca 1991 r. o podatku do-
chodowym od osób fizycznych i z 13 października 1991 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych, zajmują się odrębnymi przedmiotami regulacji. Wspólną podstawą do
zastosowania ich w tej sprawie jest prowadzenie pozarolniczej działalności gospo-
darczej. Działalność ta stanowi podstawę podlegania ubezpieczeniom społecznym a
z drugiej strony dochód osoby fizycznej podlega ustawie o podatku dochodowym od
osób fizycznych (ustawie podatkowej). Nie określa ona jednak co stanowi podstawę
podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, gdyż samodzielnie reguluje
to ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych (ustawa systemowa).
Zasadniczą podstawą decyzji pozwanego i rozstrzygnięć Sądów obu instancji
jest art. 13 pkt 9 ustawy podatkowej. Nie jest uprawnione wnioskowanie, że wprowa-
dzenie do tej ustawy od 1 stycznia 2004 r. tego przepisu - stanowiącego, iż za przy-
chody z działalności wykonywanej osobiście, uważa się przychody uzyskane na pod-
stawie umów o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktów menedżerskich lub
umów o podobnym charakterze, w tym przychody z tego rodzaju umów zawieranych
w ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospodarczej -
uprawnia do przyjęcia podstawy ubezpieczenia społecznego z art. 6 ust. 1 pkt 4
ustawy systemowej, czyli dotyczącej osób wykonujących pracę na podstawie umowy
zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cy-
wilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Przepis art. 13 pkt 9 ustawy podat-
kowej nie ingeruje w ustrojowe podstawy działalności gospodarczej, a dotyczy wy-
łącznie opodatkowania i taka tylko jest przedmiotowa granica jego regulacji (zob. wy-
rok Trybunału Konstytucyjnego z 19 lipca 2007 r., K 11/06). Za przychody z działal-
ności wykonywanej osobiście ustawodawca uznał przychody uzyskane na podstawie
wskazanych w nim umów (umów menedżerskich), w tym przychody z tego rodzaju
umów zawieranych w ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalno-
ści gospodarczej. Jeżeli więc nawet założyć, że przepis ten miałby mieć znaczenie
decydujące, to wynika z niego wniosek przeciwny od przyjętego w zaskarżonym
5
rozstrzygnięciu, gdyż sam literalnie stwierdza, że umowy menedżerskie mogą być
zawierane w ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospo-
darczej (verba legis - „w tym przychody z tego rodzaju umów zawieranych w ramach
prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospodarczej“).
Prowadzi to do rozważenia podstawy ubezpieczeń społecznych wskazywanej
przez skarżącą, gdyż zainteresowanemu nie ogranicza się prowadzenia działalności
gospodarczej, jednak ujmuje się z niej umowy menedżerskie i traktuje je odrębnie od
tej działalności, jako samodzielną podstawę ubezpieczenia. Zgodnie z art. 6 ust. 1
pkt 5 ustawy systemowej obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym
podlega osoba fizyczna prowadząca pozarolniczą działalność, którą - zgodnie z art. 8
ust. 6 pkt 1 tej ustawy - jest osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodar-
czą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów
szczególnych. Wskazano wyżej, że działalność gospodarcza stanowi podstawę do
stosowania ustawy systemowej i podatkowej, lecz nie odwrotnie. Wynika to z przyję-
cia w Konstytucji wolności działalności gospodarczej (art. 20), podlegającej ograni-
czeniom ustanowionym tylko w ustawie i tylko gdy są konieczne z określonych w niej
przyczyn, które jednak nie mogą naruszać istoty tej wolności (art. 31). Ustawy o
działalności gospodarczej właściwe dla spornego okresu (z 19 listopada 1999 r.
Prawo działalności gospodarczej i kolejna z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności
gospodarczej) nie wskazują, iżby umowy menedżerskie były wyłączone z działalno-
ści gospodarczej. Przeciwnie działalność gospodarcza dozwolona jest każdemu i na
równych prawach. Nie jest więc już oparta na reglamentacji, lecz tylko na jej ewiden-
cji (art. 7 i art. 14 wskazanych ustaw o działalności gospodarczej). W szczególności
więc przy braku definicji na czym ma polegać usługowa działalność gospodarcza nie
można wprowadzać ograniczenia, które nie wynika z ustawy. Pojęcie gospodarczej
działalności usługowej nie pozwala też przyjąć, że stałe wykonywanie rodzajowo
jednej umowy (usługi) i dla jednego podmiotu nie może być działalnością gospodar-
czą. Brak jest też podstaw do ingerowania w sposób prowadzenia i wykonywania tej
działalności, w szczególności do stwierdzenia, że umowy menedżerskie mają być
wykonywane tylko osobiście i wówczas wobec tego nie stanowią prowadzenia dzia-
łalności gospodarczej.
W zaskarżonym wyroku (a wcześniej w decyzji) z przepisu art. 13 pkt 9 ustawy
podatkowej wyprowadzono zatem nieuprawnione wnioski i skarżący zasadnie to
6
kwestionuje, gdyż chodzi w nim jedynie o kwalifikację przychodu z tej działalności,
jako przychodu z działalności wykonywanej osobiście dla celów podatkowych.
W sprawie należało więc oddzielić opodatkowanie od podstawy ubezpieczeń
społecznych. Kwalifikacja ustawodawcy, że przychód z umów menedżerskich sta-
nowi przychód z działalności wykonywanej osobiście nie znosiła podstawy ubezpie-
czeń społecznych, które była działalność gospodarcza zainteresowanego, w ramach
której zawarł i realizował umowy menedżerskie.
Ubezpieczenie społeczne jest pochodne od działalności (zatrudnienia) wybra-
nej przez ubezpieczonego. Zainteresowany wybrał działalność gospodarczą i pod-
stawy tej w istocie się nie podważa, jedynie wydziela się z niej umowy menedżerskie,
co w oparciu o przepis art. 13 pkt 9 ustawy podatkowej nie było zasadne. Jeżeli Sąd
Apelacyjny rozważał dalej tę kwestię, to nie można nie zgodzić się ze stwierdzeniem,
że kontrakty menedżerskie czy umowy o zarządzanie bliskie są konstrukcji umowy
zlecenia, ze względu na zobowiązanie do starannego działania (zarządzania), w któ-
rym ryzyko braku efektu może obciążać zatrudniającego (zleceniodawcę). Nie ozna-
cza to jednak wyłączenia ustawowych cech działalności gospodarczej, gdy przedsię-
biorca przyjmuje, że w ramach własnej działalności gospodarczej będzie realizował
takie usługi. Realizacja w ramach działalności gospodarczej umów o świadczenie
usług, do których stosuje się przepisy o zleceniu, nie znosi ryzyka prowadzącego
taką działalność przez to, że wykonywana przez niego umowa menedżerska może
być wykonywana - tak jak zlecenie - na ryzyko zatrudniającego. Reguła ta nie miała-
by zastosowania, gdyby sam zainteresowany zawierał i realizował umowę o usługę
jako zlecenie poza swoją działalnością gospodarczą.
W sprawie nie kwestionowano też, iżby zainteresowany nie prowadził działal-
ności gospodarczej. Ustalono, co jest wiążące (art. 39813
§ 2 k.p.c.), że zaintereso-
wany zgłosił do ewidencji między innymi taki przedmiot działalności gospodarczej jak
usługi w zakresie zarządzania przedsiębiorstwami, doradztwo w zakresie prowadze-
nia działalności gospodarczej i zarządzania. Z przedmiotu działalności zainteresowa-
nego wynika, że jego wolą była realizacja tych umów w ramach prowadzonej działal-
ności gospodarczej i tak też określał ją w umowach o zarządzanie Spółką G. Umowy
menedżerskie nie były wyłącznym przedmiotem jego faktycznej działalności bowiem
wykonywał jeszcze stałe doradztwo i wynajmował pomieszczenia. W umowach ze
Spółką G. zainteresowany określany był jako przedsiębiorca (podmiot) prowadzący
działalność gospodarczą, a nie jako osoba jej niprowadząca i realizująca te kontrakty
7
poza prowadzoną działalnością gospodarczą. W sprawie nie można było uznać, że
nie prowadził działalności gospodarczej oraz że umowy menedżerskie były z niej
wyłączone. Nie wskazano podstawy prawnej do takiego wyłączenia (art. 13 pkt 9
ustawy podatkowej jej nie stanowił). Pozwany nie twierdził też, że umowa o zarzą-
dzanie czy kontrakty menedżerskie nie mogą być realizowane w ramach działalności
gospodarczej, tyle tylko, że wyłączenie ich jako samodzielnych umów i podstawy do
ubezpieczenia miało wynikać z art. 13 pkt 9 ustawy podatkowej, co jak wskazano nie
było zasadne, gdyż kwalifikacja dochodów z tych umów jako dochodów osobistych a
nie z działalności gospodarczej, została podjęta przez ustawodawcę i miała znacze-
nie tylko w sferze podatkowej. Ustawodawca nie wyłączył jednak z działalności go-
spodarczej umów menedżerskich (zarządzania przedsiębiorstwem spółki).
Nie do zaakceptowania było również stanowisko, że zainteresowany miałby
tytuły ubezpieczenia z obu podstaw, czyli, że zachodziłby zbieg tytułów ubezpiecze-
nia z działalności pozarolniczej i na podstawie kontraktu menedżerskiego. Taki zbieg
byłby wbrew logice ustawy systemowej, która odrębnie (wyłącznie) stawia obie pod-
stawy ubezpieczenia. Wcale przy tym nie zakazuje, bo nie jest to jej rola, lecz ustaw
ustrojowych o działalności gospodarczej, aby przedsiębiorca (podmiot prowadzący
działalność gospodarczą) mógł w ramach pozarolniczej działalności usługowej
świadczyć, nawet osobiście, usługi na podstawie umów menedżerskich. Ustawa o
systemie ubezpieczeń społecznych nie wymienia kontraktu menedżerskiego (umowy
o zarządzanie) jako odrębnej (samodzielnej) podstawy ubezpieczenia. Rozstrzygnię-
cie sprawy sprowadza się zatem do stwierdzenia, że umowa o zarządzanie przed-
siębiorstwem (spółką) lub kontrakt menedżerski ujęte w ustawie o podatku dochodo-
wym od osób fizycznych jako źródła przychodu z działalności wykonywanej osobiście
nie stanowią samodzielnej podstawy podlegania ubezpieczeniom społecznym z art. 6
ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej, jeżeli są realizowane w ramach prowadzonej przez
przedsiębiorcę (podatnika) pozarolniczej działalności gospodarczej.
Z tych motywów Sąd Najwyższy przyjął, że zainteresowany miał podstawę do
ubezpieczenia społecznego z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, którą
obejmował również umowy menedżerskie, czyli z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy systemo-
wej. Skoro miał już ustalone prawo do emerytury to zgodnie z art. 9 ust. 5 tej ustawy
ubezpieczenie społeczne było dobrowolne.
Mając powyższe na uwadze orzeczono jak w sentencji, stosownie do art.
39815
k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.
8
========================================