Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 grudnia 2008 r.
I UK 147/08
Niezdolność do pracy wskutek choroby zawodowej w rozumieniu art. 6
ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z
tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze
zm.; poprzednio art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach
z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, jednolity tekst: Dz.U. z
1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.) zachodzi wówczas, gdy choroba zawodowa jest
istotną przyczyną częściowej lub całkowitej niezdolności do pracy, co oznacza,
że bez wynikającego z niej uszczerbku na zdrowiu niezdolność do pracy nie
wystąpiłaby.
Przewodniczący SSN Zbigniew Korzeniowski, Sędziowie SN: Małgorzata
Gersdorf, Zbigniew Hajn (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 grudnia
2008 r. sprawy z odwołania Grzegorza R. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w S. o rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą
zawodową, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyj-
nego w Katowicach z dnia 17 grudnia 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego Sądowi Apelacyjnemu w Katowi-
cach.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z 2 sierpnia 2005 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w S.
odmówił ubezpieczonemu Grzegorzowi R. przyznania prawa do renty z tytułu nie-
zdolności do pracy w związku z chorobą zawodową. Wyrokiem z 16 listopada 2006 r.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach oddalił odwoła-
2
nie ubezpieczonego od tej decyzji. Sąd Apelacyjny, zaskarżonym rozpoznawaną
skargą wyrokiem z 17 grudnia 2007 r., oddalił apelację ubezpieczonego.
Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony (urodzony w 1948 r.) był zatrudniony
pod ziemią jako górnik, a od 1992 r. pobiera emeryturę górniczą. Państwowy tere-
nowy inspektor pracy sanitarny w J. decyzją z 1 lutego 1995 r. stwierdził u ubezpie-
czonego chorobę zawodową - uszkodzenie słuchu. Dnia 20 maja 2005 r. ubezpie-
czony złożył wniosek o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z
chorobą zawodową. Lekarz orzecznik orzeczeniem z 22 czerwca 2005 r. uznał go za
całkowicie niezdolnego do pracy, orzekając jednocześnie, że niezdolność ta nie ma
związku z chorobą zawodową. W wyniku złożonego sprzeciwu, komisja lekarska
orzeczeniem z 26 lipca 2005 r. uznała ubezpieczonego za całkowicie trwale niezdol-
nego do pracy, ustalając datę powstania niezdolności do pracy na 20 maja 2005 r. i
przyjmując, że niezdolność do pracy nie pozostaje w związku przyczynowym z cho-
robą zawodową. Sąd Okręgowy wskazał też, że na rozprawie 16 listopada 2006 r.
pełnomocnik ubezpieczonego złożył do akt orzeczenie o umiarkowanym stopniu
niepełnosprawności ubezpieczonego. Na podstawie opinii biegłych lekarzy z zakresu
laryngologii, otolaryngologii i audiologii Sąd stwierdził, że pohałasowy ubytek słuchu
nie zwiększa się wraz z ustaniem narażenia na hałas ponadnormatywny. Wobec
tego, skoro w badaniach z 11 lipca 2002 r., 1 marca 2002 r., 6 czerwca 2005 r. i 22
czerwca 2006 r. ubezpieczony ma słuch wydolny społecznie, to większe ubytki słu-
chu wykazywane w badaniach z lat wcześniejszych (1998 - 2004) nie są związane z
zawodowym uszkodzeniem słuchu.
W apelacji od wyroku Sądu Okręgowego ubezpieczony zarzucił naruszenie
art. 12 i art. 13 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 6 ust. 1 pkt 6 ustawy z 30 października
2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodo-
wych, przez uznanie, że choroba zawodowa występująca w splocie przyczyn z in-
nymi dolegliwościami zdrowotnymi, wynikającymi z tzw. ogólnego stanu zdrowia, nie
wystarcza do uznania, że ubezpieczony jest niezdolny do pracy z powodu choroby
zawodowej oraz błąd w ustaleniach faktycznych, że ubezpieczony nie jest osobą nie-
zdolną do pracy z powodu choroby zawodowej. Jego zdaniem założenie Sądu pierw-
szej instancji, że choroba zawodowa musi być wyłączną przyczyną niezdolności do
pracy było błędne.
3
Rozpoznając apelację, Sąd Apelacyjny podzielił i przyjął za swoje ustalenia
faktyczne Sądu Okręgowego i ich ocenę prawną. Sąd stwierdził, że roszczenie ubez-
pieczonego opiera się na art. 6 ust. 1 pkt 6 i art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 30 paździer-
nika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób za-
wodowych (Dz.U. Nr 199 poz.1673 ze zm., powoływanej dalej, jako „ustawa wypad-
kowa z 2002 r.”) w związku z art. 12 ust. 3 lub 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz.
1118 ze zm.). Należało zatem wykazać, że choroba zawodowa narządu słuchu czyni
ubezpieczonego co najmniej częściowo niezdolnym do pracy, zgodnie z brzmieniem
art. 17 ust. 1 ustawy wypadkowej z 2002 r. Sąd wskazał, że stwierdzenie u ubezpie-
czonego niedosłuchu zawodowego (choroby zawodowej) nie jest jednoznaczne ze
stwierdzeniem częściowej niezdolności do pracy, ponieważ do zaistnienia przesłanek
z art. 12 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS konieczne jest istnienie tzw.
„socjalnej niewydolności" słuchu, która występuje przy ubytkach powyżej 40 dB, bez-
pośrednio po zakończeniu pracy w narażeniu na hałas ponadnormatywny. Tymcza-
sem nawet po 15 latach od zaprzestania narażenia na hałas ponadnormatywny nie-
dosłuch nie spowodował niewydolności socjalnej słuchu ubezpieczonego. Nie zostały
zatem wyczerpane przesłanki z art. 12 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
W skardze kasacyjnej ubezpieczony zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego w
całości opierając skargę na naruszeniu prawa materialnego, przez błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie art. 6 ust. 1 pkt 6 ustawy wypadkowej z 2002 r. oraz art.
13 ust. 1 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, przez
uznanie, że nie jest on niezdolny do pracy w związku z chorobą zawodową. Skarżący
wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu w Katowicach do ponownego rozpoznania oraz o orzeczenie o kosz-
tach postępowania.
Wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania pełnomocnik ubezpieczonego uza-
sadnił występującym w sprawie istotnym zagadnieniem prawnym sprowadzającym
się do odpowiedzi na pytanie, czy występowanie choroby zawodowej w splocie przy-
czyn niezdolności do pracy uzasadnia zawsze przyznanie ubezpieczonemu prawa do
renty z tytułu choroby zawodowej. Jego zdaniem, gdyby ustawodawca przyjmował,
że choroba zawodowa musi być jedyną przyczyną niezdolności do pracy, aby ubez-
pieczony uzyskał prawo do renty, to w art. 6 ust. 1 pkt 6 ustawy użyłby słowa „wy-
łącznie", tak jak uczynił to w art. 21 ust. 1 tej ustawy. Tymczasem art. 6 ust. 1 pkt 6
4
ustawy wypadkowej takiego sformułowania nie zawiera, co uzasadnia przyjęcie, że
choroba zawodowa nie musi jedyną i wyłączną przyczyną niezdolności pracy uza-
sadniającą przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy.
Uzasadniając zarzuty skarżący wskazał, między innymi, że według art. 6 ust. 1
pkt 6 ustawy wypadkowej z 2002 r. z tytułu choroby zawodowej ubezpieczonemu
przysługuje renta z tytułu niezdolności do pracy, jeżeli stał się niezdolny do pracy
wskutek choroby zawodowej. Rozstrzygnięcie niniejszej sprawy zależy od interpreta-
cji zwrotu „niezdolny do pracy wskutek choroby zawodowej". Sąd Apelacyjny wyszedł
z nietrafnego założenia, że pomiędzy chorobą zawodową (przyczyną) a niezdolno-
ścią do pracy (skutek) musi istnieć adekwatny związek przyczynowy i tylko choroba
zawodowa i stopień jej zaawansowania decyduje o uprawnieniu do renty. Tymcza-
sem należy przyjąć, że choroba zawodowa nie musi być wyłączną przyczyną warun-
kującą przyznanie prawa do renty z tytułu choroby zawodowej. Konfrontacja samo-
istnych schorzeń wraz z chorobą zawodową, jako zespołu skutków może w myśl a
art. 6 ust. 1 pkt 6 ustawy wypadkowej w związku z art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy emery-
talnej prowadzić do ustalenia, że ubezpieczony jest osobą całkowicie niezdolną do
pracy, a występowanie w tym splocie choroby zawodowej musi oznaczać przyjęcie,
że niezdolność do pracy jest spowodowana także chorobą zawodową. Uzasadnia to
tym samym przyznanie ubezpieczonemu prawa do renty z tytułu choroby zawodowej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istotą sporu w niniejszej sprawie jest wykładnia pojęcia „niezdolny do pracy
wskutek choroby zawodowej” z art. 6 ustawy wypadkowej z 2002 r., któremu odpo-
wiadało analogiczne określenie „który wskutek choroby zawodowej stał się niezdolny
do pracy” w art. 18 ust. 1 ustawy wypadkowej z 1975 r. (z dnia 12 czerwca 1975 r. o
świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, jednolity tekst:
Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.). Sąd Najwyższy, rozpoznając, zgodnie z art.
39813
§ 1 k.p.c., sprawę w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw, wobec
zgodnego stanowiska Sądów i skarżącego w kwestii podstawy prawnej roszczeń
ubezpieczonego, nie wnika, która z tych ustaw powinna znaleźć zastosowanie w
obecnym postępowaniu.
Wskazana powyżej kwestia pojęcia niezdolności do pracy wskutek choroby
odnosi się do szerszego zagadnienia związku przyczynowego między chorobą za-
5
wodową a jej prawnie doniosłymi skutkami w postaci częściowej lub całkowitej nie-
zdolności do pracy (ewentualnie śmierci, stałego lub długotrwałego uszczerbku na
zdrowiu, niezdolności do samodzielnej egzystencji), jako przesłanki odpowiedzialno-
ści za te skutki w postaci zapłaty renty z tytułu niezdolności do pracy i innych świad-
czeń należnych z ubezpieczenia wypadkowego, w odróżnieniu od analogicznych
świadczeń przysługujących na zasadach ogólnych.
W kwestii tej Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela stanowisko, zgod-
nie z którym do rozważanej odpowiedzialności nie ma zastosowania teoria adekwat-
nego związku przyczynowego, prowadząca do uwzględniania wyłącznie prawnie
istotnych zależności między szkodą a jej przyczyną i eliminowania przyczyn, dla któ-
rych skutek nie stanowi „normalnego” następstwa. Przepisy prawa ubezpieczeń
społecznych regulują bowiem samodzielnie zasady odpowiedzialności z tytułu zaist-
nienia ryzyka ubezpieczeniowego i nie odsyłają do ograniczeń odpowiedzialności
płynących z art. 361 § 1 k.c. Wobec tego uzasadnione jest ujmowanie rozważanego
związku przyczynowego jako relacji, w której przyczyną jest ogół równorzędnych wo-
bec siebie zdarzeń, bez spełnienia których skutek nie mógłby nastąpić, a zatem
przyjęcie teorii równowartości warunków, zwaną też teorią warunku koniecznego sine
qua non. Teoria ta przyjmuje, że szkoda jest następstwem splotu przyczyn równo-
ważnych, obejmujących wszystkie zdarzenia pozostające w relacji przyczyna-skutek
tak długo, aż hipotetyczne wyeliminowanie jednej z przyczyn doprowadzi do wniosku
o niemożliwości nastąpienia danego skutku. Gdy istnieje wielość przyczyn wywołują-
cych szkodę należy - według tej teorii - wyróżnić przypadek, gdy każda z nich mogła
szkodę wywołać, albo będąc ogniwem łańcucha przyczyn, albo gdy zadziałały rów-
nocześnie. W takim przypadku, gdy dochodzi do zbiegu przyczyn, odpowiedzialność
za skutek zachodzi w takim zakresie, w jakim szkoda jest niepodzielnym następ-
stwem ich wszystkich, choć stopień efektywności działania konkretnej przyczyny był
mniej lub bardziej znaczący. Takie przyczyny określa się jako przyczyny istotne (zob.
wyrok Sądu Najwyższego z 2 lutego 2000 r., II UKN 351/99, OSNAPiUS 2001 nr 12,
poz. 419 i powołane w jego uzasadnieniu wcześniejsze orzecznictwo).
Wobec powyższego niezdolność do pracy wskutek choroby zawodowej w ro-
zumieniu art. 6 ustawy wypadkowej z 2002 r. (i art. 18 ust. 1 ustawy wypadkowej z
1975 r.) zachodzi wówczas, gdy choroba zawodowa jest istotną przyczyną częścio-
wej lub całkowitej niezdolności do pracy, co oznacza, że bez wynikającego z niej
uszczerbku na zdrowiu niezdolność do pracy nie wystąpiłaby. Taki stan rzeczy ist-
6
nieje niewątpliwie, gdy choroba zawodowa sama powoduje uszczerbek na zdrowiu
uzasadniający zakwalifikowanie pracownika jako częściowo lub całkowicie niezdol-
nego do pracy. Zachodzi on jednak również wówczas, gdy sama choroba zawodowa
nie uzasadnia uznania pracownika za częściowo lub całkowicie niezdolnego do
pracy, jednakże bez wynikającego z niej uszczerbku na zdrowiu niezdolność do
pracy nie wystąpiłaby, ponieważ pozostałe przyczyny niezdolności, np. inne choroby,
nie wystarczają do jej powstania. W takim przypadku, stopień w jakim choroba zawo-
dowa przyczynia się do niezdolności nie ma znaczenia, ważne jest to, że przesądza
ona o wystąpieniu niezdolności do pracy, stanowiąc jej istotną przyczynę.
Orzekając w niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny nie badał, czy choroba zawo-
dowa powoda jest istotną przyczyną jego niezdolności pracy w przedstawionym wy-
żej rozumieniu. Zdaniem Sądu dla uznania, że niezdolność do pracy powstała wsku-
tek choroby zawodowej, choroba ta powinna być jej wyłączną przyczyną, co jak wy-
żej wskazano jest nietrafne. Wobec tego kasacyjny zarzut naruszenia art. 6 ust. 1 pkt
6 ustawy wypadkowej z 2002 r. okazał się uzasadniony. Jednocześnie w świetle
przedstawionej koncepcji przyczyny istotnej błędne jest również twierdzenie skarżą-
cego, że sam fakt występowania choroby zawodowej w splocie przyczyn niezdolno-
ści do pracy wystarcza do uznania, że niezdolność ta powstała wskutek choroby za-
wodowej. Nie uwzględnia ono bowiem tego, że prawo do przewidzianej branymi pod
uwagę ustawami wypadkowymi renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje jedy-
nie wtedy, gdy choroba ta jest istotną przyczyną niezdolności do pracy.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art. 108
§ 2 k.p.c. w związku z 39821
k.p.c.
========================================