Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 247/08
POSTANOWIENIE
Dnia 14 stycznia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Protokolant Bogumiła Gruszka
w sprawie z wniosku T. Z. i S.Z.
przy uczestnictwie Spółdzielni Mieszkaniowej K. z siedzibą w O.
o wpis prawa własności,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 14 stycznia 2009 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 19 grudnia 2007 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające je
postanowienie Sądu Rejonowego w O. z dnia 30 października
2007 r. i przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu w O. do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy w O. postanowieniem z dnia 30 października 2007 r. oddalił
wniosek o dokonanie wpisu w księdze wieczystej Kw Nr[....] udziałów w prawie
własności nieruchomości położonej w O. przy ul. G. na rzecz wnioskodawców T. i
S.Z., w miejsce uczestnika postępowania Spółdzielni Mieszkaniowej „K." Podstawą
wniosku była umowa przeniesienia prawa zawarta w formie aktu notarialnego
pomiędzy wnioskodawcami i uczestnikiem postępowania. Przedmiotem umowy były
udziały w prawie własności niezabudowanej nieruchomości oznaczonej jako działka
gruntu nr [...]. W umowie strony wskazały, że grunt ten jest niezbędny do
racjonalnej obsługi budynku przy ul. G. 4, w którym wnioskodawcy nabyli wcześniej
lokal mieszkalny i garaż. W ocenie Sądu Rejonowego umowa dotycząca
przeniesienia udziałów w nieruchomości była nieważna, z tej przyczyny, że nie
wskazywała przyczyny przysporzenia na rzecz wnioskodawców. Przyczyna
przeniesienia udziałów w nieruchomości na rzecz wnioskodawców nie wynikała
również z przepisów ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali.
Przewidziany w niej obowiązek przeniesienia udziału w nieruchomości wspólnej,
jako prawa związanego z własnością lokalu, dotyczy wyłącznie gruntu, na którym
posadowiony jest budynek, w którym wyodrębniono lokal mieszkalny. Takiego
charakteru nie miała zaś nieruchomość będąca przedmiotem umowy zawartej
przez wnioskodawców.
Apelacja uczestnika postępowania została oddalona postanowieniem Sądu
Okręgowego z dnia 19 grudnia 2007 r., który podzielił ustalenia faktyczne i ocenę
prawną Sądu pierwszej instancji. Uznał jednocześnie za niezasadny zarzut
naruszenia art. 6268
§ 2 k.p.c. w wyniku jego błędnej wykładni dopuszczającej
merytoryczną ocenę czynności prawnej będącej podstawą wpisu. Podkreślił także,
że [podstawy do przeniesienia udziałów nie mogła stanowić również uchwała
Nr [...] Zebrania PC Spółdzielni Mieszkaniowej „K.". Zobowiązanie do przeniesienia
własności nieruchomości wymaga bowiem zachowania formy aktu notarialnego].
Skarga kasacyjna uczestnika postępowania została oparta o obie podstawy
określone w art. 3983
§ 1 k.p.c. Zarzucono w niej naruszenie art. 42 ustawy z dnia
15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych w związku z art. 38 § 1 pkt 5
ustawy z dnia 16 września 1982 r. prawo spółdzielcze, art. 140 k.c., art. 3531
k.c.
3
w zw. z art. 158 k.c., art. 3 ust. 2 i art. 3 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r.
o własności lokali, art. 64 ust. 3 Konstytucji oraz art. 6268
§ 2 k.p.c. W oparciu o te
zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz
poprzedzającego go postanowienia Sądu Rejonowego w O. i przekazanie sprawy
Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, ewentualnie uchylenie
zaskarżonego postanowienia i jego zmianę poprzez uwzględnienie wniosku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z uzasadnienia zarzutu naruszenia art. 6268
§ 2 k.p.c. wynika, że zdaniem
skarżącego Sąd pierwszej instancji dokonując oceny nieważności czynności
prawnej stanowiącej podstawę dokonania wpisu wykroczył poza przewidziany
w tym przepisie zakres kognicji. Pogląd ten nie jest uzasadniony, jednakże
zapatrywanie skarżącego, że przepis art. 6268
§ 2 k.p.c. został naruszony było
usprawiedliwione z innych przyczyn, związanych z dokonaną przez Sąd oceną
charakteru nieruchomości będącej przedmiotem umowy. Ograniczenie kognicji
sądu wieczystoksięgowego do badania treści i formy wniosku o wpis, dołączonych
do niego dokumentów oraz treści księgi wieczystej nie dawało podstaw do
dokonania w postępowaniu o wpis do księgi wieczystej oceny, czy istotnie działka
gruntu nr [...], oznaczona przez strony umowy jako niezbędna do racjonalnej
„obsługi" budynku, w którym wnioskodawcy nabyli lokal mieszkalny i garaż, pełni
taką funkcję. Niezależnie od tego błędna była ocena, że pojęcie nieruchomości
wspólnej, o którym mowa w art. 3 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności
lokali (tj. Dz. U. 2000 r., Nr 80, poz. 903, ze zm. - dalej u.o.w.l.) obejmuje wyłącznie
grunt, na którym posadowiony jest budynek. Zawarte w art. 32 tej ustawy
stwierdzenie, że grunt stanowiący nieruchomość wspólną powinien spełniać
wymagania działki budowlanej oraz umożliwiać prawidłowe i racjonalne korzystanie
z budynków wskazuje jednoznacznie, że pojęcie nieruchomości wspólnej dotyczy
również odpowiedniego gruntu stanowiącego otoczenie budynku. Także rozumienie
pojęcia działki budowlanej użyte w różnych aktach prawnych (ustawa z dnia
27 marca 2003 r. o planowaniu przestrzennym, ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r.
o gospodarce nieruchomościami) potwierdza taką ocenę. Istotne jest przy tym, że
użyte w tych przepisach kryteria określające pojęcie działki budowlanej i gruntu
stanowiącego nieruchomość wspólną zakreślają jedynie pewne granice swobody
4
właściciela gruntu przy określaniu granic i obszaru nieruchomości wspólnej. Z tego
względu uzasadniony był zarzut naruszenia art. 3 u.o.w.l. i związany z nim zarzut
naruszenia art. 64 ust. 3 Konstytucji.
Usprawiedliwione były również pozostałe zarzuty naruszenia prawa
materialnego zawarte w skardze kasacyjnej, pozostające w związku z oceną Sądu
Okręgowego, że umowa stanowiąca podstawę do dokonania wpisu była nieważna,
z uwagi na naruszenie zasady kauzalności czynności prawnych. Z tego punktu
widzenia podstawowe znaczenie ma rzeczywiste istnienie przyczyny czynności
prawnej, a nie jej oznaczenie przez strony czynności. Z treści umowy z dnia 10 lipca
2007 r. wynika przy tym wyraźnie, że przyczyną przeniesienia udziału w prawie
własności nieruchomości na rzecz wnioskodawców była zawarta wcześniej umowa,
na podstawie której wnioskodawcy nabyli lokal mieszkalny i garaż. Pozostaje zatem
do rozważenia, czy zawarcie tych umów stanowiło podstawę do uzyskania przez
wnioskodawców udziału we własności gruntu oznaczonego w umowie z dnia
10 lipca 2007 r., który strony określiły jako niezbędny do racjonalnej obsługi
budynku. Oceniając to zagadnienie należy uwzględnić, że zawarcie umowy
przenoszącej własność może być następstwem nie tylko zawartej wcześniej umowy,
ale również innych zdarzeń, w tym wynikać z przepisów ustawy (art. 156 k.c.).
W uzasadnieniu postanowienia z dnia 30 października 2008 r. (IV CSK 227/08,
niepubl.) Sąd Najwyższy stwierdził, że art. 1714
ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000
r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tj. Dz. U. 2003 r., Nr 119, poz. 1116) stanowił dla
członka spółdzielni, który nabył lokal, podstawę roszczenia o zawarcie odpowiedniej
umowy dotyczącej nabycia udziału we własności gruntu. Uchwały organów
spółdzielni (zarządu i zgromadzenia przedstawicieli członków) podjęte
odpowiednio na podstawie art. 42 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych i art. 38
§ 1 pkt ustawy Prawo spółdzielcze stanowiły działania podjęte w celu wykonania
obowiązku wynikającego z ustawy. Obowiązek ten dotyczył przeniesienia udziału
we własności nieruchomości. Należy zatem przyjąć, że wbrew ocenie Sądu
Okręgowego, istniała przyczyna do zawarcia umowy przenoszącej udział we
własności nieruchomości na rzecz wnioskodawców.
Z przyczyn wyżej wskazanych skarga kasacyjna podlegała uwzględnieniu
i zaskarżone nią postanowienie oraz postanowienie Sądu Rejonowego z dnia
5
30 października 2007 r. zostały na podstawie art. 39815
§ 1 uchylone a sprawa
przekazana Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.