Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 103/08
POSTANOWIENIE
Dnia 14 stycznia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie ze skargi strony powodowej
o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem
Sądu Apelacyjnego
z dnia 23 czerwca 2008 r.,
w sprawie z powództwa Agencji Nieruchomości Rolnych
przeciwko B.S.
o ustalenie nieważności umowy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 14 stycznia 2009 r.,
zażalenia strony powodowej
na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 14 października 2008 r.,
oddala zażalenie
Uzasadnienie
2
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Apelacyjny odrzucił skargę powodowej
Agencji Nieruchomości Rolnych o wznowienie postępowania zakończonego
prawomocnym postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 23 czerwca 2008 r.,
uznając, że skarga ta nie została oparta na ustawowej podstawie.
Powódka jako podstawę skargi wskazała art. 4011
k.p.c., wyjaśniając, że
zaskarżonym postanowieniem Sąd Apelacyjny oddalił jej zażalenie na
postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 12 maja 2008 r. o odrzuceniu apelacji
powódki. Przyczyną odrzucenia apelacji było wniesienie opłaty od niej na rachunek
Sądu Apelacyjnego zamiast na rachunek „właściwego” Sądu Okręgowego.
Skarżąca podniosła, że pogląd ten bazował na treści § 2 ust. 1 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 2006 r. w sprawie sposobu uiszczenia
opłat sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 27, poz. 199), który wskazywał,
że opłatę uiszcza się na rachunek „właściwego" sądu. Jednak wyrokiem Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 23 kwietnia 2008 r. (SK 11/07, Dz. U. Nr 84, poz. 517) przepis
ten w części obejmującej słowo „właściwego" został uznany za niezgodny z art. 45 ust.
1 w zw. z art. 2 Konstytucji RP oraz art. 78 Konstytucji.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że wskazana przez skarżącą podstawa
wznowienia w rzeczywistości nie występuje. Wprawdzie art. 4011
k.p.c. uprawnia
do żądania wznowienia postępowania w wypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny
orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową
międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie,
lecz skarga oparta na tej podstawie ma z założenia usunąć nieprawidłowości
wynikające z niekonstytucyjności przepisu, stwierdzonej po uprawomocnieniu się
orzeczenia. Jeżeli natomiast – jak to miało miejsce w rozpatrywanej sprawie -
niekonstytucyjny przepis został wyeliminowany z porządku prawnego przed
uprawomocnieniem się orzeczenia, a wyrok Trybunału został nawet powołany
przez powódkę w zażaleniu, okoliczność ta powinna być uwzględniona w toku
postępowania i nie stanowi podstawy wznowienia. Pogląd ten Sąd Apelacyjny
wywiódł z ogólnej zasady przyświecającej wznowieniu postępowania, wyrażającej
się w tym, że wzruszenie prawomocnego orzeczenia uzasadnia niemożność
powołania się na dany fakt, okoliczność, czy dowód w postępowaniu sądowym,
które zakończyło się wydaniem prawomocnego orzeczenia. Wskazał także na
regulację zawartą w art. 407 § 2 k.p.c., z której wynika, że skargę opartą na
podstawie z art. 4011
k.p.c. wnosi się w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w
3
życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, a jeżeli w chwili wydania orzeczenia
Trybunału orzeczenie sądu nie było jeszcze prawomocne na skutek wniesienia
środka odwoławczego, który został następnie odrzucony, termin biegnie od dnia
doręczenia postanowienia o odrzuceniu, a w wypadku wydania go na posiedzeniu
jawnym - od dnia ogłoszenia tego postanowienia. Zdanie drugie tego przepisu
wyraźnie wskazuje, w ocenie Sądu II instancji, że skarga o wznowienie postępowania
nie zakończonego jeszcze prawomocnie w chwili wejścia w życie orzeczenia
Trybunału Konstytucyjnego, służy stronie w określonym terminie tylko w sytuacji
odrzucenia środka odwoławczego, powodującego retrospektywną (przed wejściem w
życie orzeczenia Trybunału) prawomocność orzeczenia, bez możliwości
uwzględnienia przez sąd odwoławczy skutków, jakie wynikają z jego treści. Taka
sytuacja nie występuje jednak w niniejszym postępowaniu, a w konsekwencji
podstawa wznowienia określona w art. 4011
k.p.c. faktycznie nie istnieje.
Powyższe postanowienie powódka zaskarżyła zażaleniem, domagając się jego
uchylenia i zasądzenia kosztów postępowania. Zarzuciła naruszenie art. 4011
, art. 407 §
2 i art. 410 § 1 k.p.c. przez pominięcie obowiązku uwzględnienia stanu prawnego
wynikającego z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 kwietnia 2008 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżąca zakłada, że podstawa wznowienia przewidziana w art. 4011
k.p.c.
odnosi się do każdego orzeczenia, niezależnie od tego w jakim czasie zostało wydane,
jeśli tylko oparte zostało na przepisie uznanym za niekonstytucyjny.
Tymczasem zestawienie treści art. 399 § 1 i 2 k.p.c., które precyzują, że
zaskarżenie skargą o wznowienie postępowania na podstawie wskazanej w art. 4011
k.p.c. możliwe jest w odniesieniu do postępowań zakończonych prawomocnym wyrokiem
lub postanowieniem, z art. 4011
k.p.c. mówiącym o następczym stwierdzeniu
niekonstytucyjności podstawy prawnej orzeczenia i z art. 407 § 2 k.p.c., określającym
termin do złożenia takiej skargi - jednoznacznie wskazuje, że podstawą wznowienia
może być jedynie orzeczenie Trybunału zapadłe po prawomocnym zakończeniu
postępowania w sprawie. Wprowadzenie szczególnego sposobu liczenia terminu do
wniesienia skargi w art. 407 § 2 zdanie drugie k.p.c. potwierdza to stanowisko, gdyż – jak
słusznie stwierdził Sąd Apelacyjny – odnosi się do specyficznej sytuacji prawomocności
wstecznej orzeczenia, jako skutku odrzucenia środka zaskarżenia wniesionego od tego
orzeczenia. Nie jest to zatem unormowanie dopuszczające oparcie skargi o wznowienie
postępowania na podstawie, która dotyczyła zmiany stanu prawnego, jaki orzeczenie
4
Trybunału Konstytucyjnego spowodowało przed uprawomocnieniem się rozstrzygnięcia
w danej sprawie, lecz regulacja zapobiegająca - uznanej za niekonstytucyjną -
możliwości upływu terminu do złożenia skargi w sytuacji, kiedy strona z przyczyn
obiektywnych nie mogła z niej skorzystać, bowiem skutki prawomocności cofnęły się
w czasie (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 marca 2004 r., SK 53/03, OTK-
A z 2004 r., nr 3 poz. 16). Także w tym wypadku podstawą wznowienia jest orzeczenie
Trybunału Konstytucyjnego, które weszło w życie po uprawomocnieniu się
(retrospektywnym) orzeczenia w sprawie objętej skargą. We wszystkich powyższych
sytuacjach ze względu na bieg sprawy uwzględnienie stwierdzonej niekonstytucyjności
aktu normatywnego w normalnym toku postępowania nie było więc już możliwe.
W rozpatrywanej sprawie zachodzi zupełnie inny wypadek. Wyrok Trybunału
Konstytucyjnego, stwierdzający niekonstytucyjność przepisu nakładającego obowiązek
uiszczenia opłaty sądowej na rachunek „właściwego” sądu, wszedł w życie w chwili, kiedy
orzeczenie wydane na podstawie przepisu uznanego za niekonstytucyjny (postanowienie
o odrzuceniu apelacji powódki) nie było prawomocne i zostało zaskarżone w toku
instancji. W zażaleniu powódka wskazała na fakt wydania orzeczenia przez Trybunał
Konstytucyjny i wyeliminowanie z treści § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości w sprawie sposobu uiszczenia opłat sądowych w sprawach
cywilnych wyrazu „właściwego”, a także płynące z tego faktu konsekwencje. Jej
argumentacja stała się przedmiotem rozważań Sądu Apelacyjnego, który jednak
oddalił zażalenie, przyjmując, że wyrok Trybunału nie wpływa na ocenę
prawidłowości czynności podjętych przed jego wejściem w życie.
Taki stan nie uprawnia strony do złożenia skargi o wznowienie
postępowania. Skarga ta nie jest bowiem pomyślana jako środek kontroli
prawidłowości wydanego orzeczenia lecz jako nadzwyczajny instrument
umożliwiający naprawienie poważnych usterek, którymi dotknięte było poprzednie
postępowanie, a które z usprawiedliwionych przyczyn nie zostały w jego toku
wskazane przez strony i wzięte pod uwagę przez sąd. W wypadku podstawy
przewidzianej w art. 4011
k.p.c. usterką taką jest oparcie orzeczenia na
niekonstytucyjnym przepisie, którego niekonstytucyjność nie mogła zostać
uwzględniona, ponieważ została stwierdzona już po prawomocnym rozpoznaniu
sprawy.
Z przytoczonych względów należało oddalić zażalenie na podstawie art.
39814
w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c.
5