Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 3 lutego 2009 r.
I PZP 6/08
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Jerzy
Kwaśniewski, Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 3 lutego 2009 r. sprawy z
powództwa Edyty B. przeciwko Zakładom Usługowym P. Spółce z o. o. w K. o naka-
zanie i zapłatę, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 22
października 2008 r. [...]
„Czy postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie obciążenia strony
kosztami sądowymi jest postanowieniem z katalogu określonego w art. 397 § 2 zda-
nie 2 k.p.c. ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Rozpoznanie zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji w
przedmiocie obciążenia strony kosztami sądowymi następuje w składzie jed-
nego sędziego (art. 397 § 2 zdanie drugie k.p.c.).
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wyłoniło się przy
rozpoznawaniu przez Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Krakowie zażalenia strony po-
zwanej (Zakładów Usługowych „P.” Spółki z o.o. w K.) na postanowienie Sądu Rejo-
nowego-Sądu Pracy w Chrzanowie z dnia 5 sierpnia 2008 r., którym Sąd ten w pkt I
umorzył postępowanie w sprawie z powództwa Edyty B. wobec zawarcia przez
strony ugody pozasądowej oraz w pkt II nakazał pobrać od pozwanej na rzecz
Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Chrzanowie kwotę 114 zł tytułem zwrotu po-
łowy opłaty sądowej, do uiszczenia której powódka nie była zobowiązana. Rozstrzy-
gnięcie o zwrocie kosztów zostało oparte na art. 113 ust. 1 i art. 96 ust. 1 pkt 4
2
ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr
167, poz. 1398 ze zm.).
W zażaleniu odnoszącym się do zawartego w pkt II postanowienia Sądu Rejo-
nowego rozstrzygnięcia o kosztach, strona pozwana podniosła zarzut naruszenia art.
113 ust. 1 w związku z art. 35 ustawy o kosztach sądowych poprzez błędną inter-
pretację i obciążenie strony pozwanej opłatą stosunkową zamiast należną opłatą
podstawową, ewentualnie zamiast odstąpienia w ogóle - w stanie faktycznym niniej-
szej sprawy - od zwrotu opłaty sądowej. Powołując się na powyższy zarzut, pozwana
wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia i odstąpienie od obciążenia jej opłatą
sądową, ewentualnie obciążenie tylko opłatą podstawową.
Rozpoznając to zażalenie, Sąd Okręgowy w Krakowie powziął wątpliwość w
zakresie wykładni art. 397 § 2 zdanie drugie k.p.c., sprowadzającą się do kwestii, czy
postanowienie Sądu pierwszej instancji w przedmiocie obciążenia strony kosztami
sądowymi mieści się w katalogu orzeczeń wymienionych w tym przepisie, czy też
rozpoznanie zażalenia na to postanowienie, zgodnie z art. 367 § 3 k.p.c. w związku z
art. 397 § 2 zdanie pierwsze k.p.c., następuje w składzie trzech sędziów zawodo-
wych.
Według Sądu drugiej instancji, możliwe w tym zakresie są dwa poglądy. Za
tym, że postanowienie Sądu pierwszej instancji w przedmiocie obciążenia strony
kosztami sądowymi nie mieści się w katalogu postanowień wymienionych w art. 397
§ 2 zdanie drugie k.p.c. przemawia literalna wykładnia powyższego przepisu. Przy
jego konstrukcji ustawodawca posłużył się bowiem koniunkcją, co prowadzi do rozu-
mienia przedmiotowego przepisu w taki sposób, iż w składzie jednoosobowym Sąd
drugiej instancji rozpoznaje zażalenie na postanowienie w przedmiocie odmowy
zwolnienia od kosztów sądowych, cofnięcia takiego zwolnienia, odrzucenia wniosku
o zwolnienie z jednoczesnym skazaniem na grzywnę i nałożeniem na stronę
obowiązku uiszczenia kosztów. Tę ostatnio wymienioną sytuację przewiduje art. 111
ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Do takiej interpretacji
prowadzi również, zdaniem Sądu Okręgowego, porównanie przepisu art. 397 § 2
zdanie drugie k.p.c. z art. 367 § 4 k.p.c., bowiem przepisy te zawierają identyczny
katalog postanowień wprowadzony na mocy ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosz-
tach sądowych w sprawach cywilnych. Biorąc zatem pod uwagę, że ustawa o kosz-
tach sądowych w sprawach cywilnych przewiduje możliwość wydania przez Sąd po-
stanowienia o odrzuceniu wniosku o zwolnienie od kosztów oraz nałożeniu obo-
3
wiązku uiszczenia kosztów z jednoczesnym skazaniem na grzywnę, można uznać, iż
przepis art. 397 § 2 zdanie drugie k.p.c. ma zastosowanie tylko do tego rodzaju orze-
czeń, a nie do postanowienia Sądu pierwszej instancji w przedmiocie obciążenia
strony kosztami sądowymi. Sąd Okręgowy zwrócił też uwagę na dokonaną ustawą o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych zmianę art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c., który to
przepis w katalogu postanowień Sądu pierwszej instancji zaskarżalnych zażaleniem
wymienia postanowienie Sądu pierwszej instancji w przedmiocie obciążenia strony
kosztami sądowymi, jeżeli strona nie składa środka odwoławczego co do istoty
sprawy, podnosząc że takie postanowienie nie mieściłoby się, w świetle przedsta-
wionej wyżej argumentacji, w katalogu orzeczeń wymienionych w art. 397 § 2 zdanie
drugie k.p.c. Sąd drugiej instancji wskazał, że konsekwencją takiej interpretacji by-
łoby stwierdzenie, że zażalenie pozwanej na postanowienie Sądu Rejonowego po-
winno być rozpoznane przez Sąd Okręgowy w składzie trzech sędziów zawodowych
stosownie do art. 397 § 2 zdanie pierwsze w związku z art. 367 § 3 k.p.c.
Za przyjęciem odmiennego poglądu, w myśl którego postanowienie Sądu
pierwszej instancji w przedmiocie obciążenia strony kosztami sądowymi jest posta-
nowieniem z katalogu określonego w art. 397 § 2 zdanie drugie k.p.c., przemawia
natomiast - w ocenie Sądu Okręgowego - wykładnia celowościowa. Analiza uzasad-
nienia rządowego projektu ustawy o kosztach sądowych prowadzi bowiem do wnio-
sku, że celem jej wprowadzenia było w szczególności usprawnienie i przyspieszenie
postępowania cywilnego poprzez odciążenie sędziów i sądów od niektórych czynno-
ści związanych z orzekaniem o kosztach. Ponadto podkreślono, że orzekanie o
kosztach nie stanowi wymierzania sprawiedliwości, a należy do czynności zbliżonych
bardziej do administrowania środkami budżetowymi. Mając na uwadze cel i motywy
wprowadzenia nowej ustawy o kosztach sądowych, można przyjąć, że taki cel przy-
świecał prawodawcy również przy wprowadzaniu art. 397 § 2 zdanie drugie k.p.c.
Intencje ustawodawcy w kontekście wprowadzonej ustawy odnośnie do takiej zmiany
przepisów postępowania cywilnego, które pozwalałyby zmniejszyć zaangażowanie
sędziów w orzekanie w przedmiocie kosztów sądowych, przemawiałyby zaś za szer-
szym rozumieniem katalogu orzeczeń wymienionych w zdaniu drugim art. 397 § 2
k.p.c. W konsekwencji można by zatem uznać, że wszystkie zażalenia na postano-
wienia dotyczące kosztów należnych od strony, jak i wszystkie zażalenia na posta-
nowienia dotyczące nałożenia grzywny powinny być rozpoznawane w składzie jed-
noosobowym.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 397 § 2 zdanie drugie k.p.c. przewiduje, że Sąd drugiej instancji w
składzie jednego sędziego rozpoznaje zażalenie na postanowienie w przedmiocie
odmowy zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcia takiego zwolnienia, odrzuce-
nia wniosku o zwolnienie oraz nałożenia na stronę obowiązku uiszczenia kosztów i
skazania na grzywnę.
Wątpliwości Sądu Okręgowego odnoszą się do przedmiotu postanowienia, na
które zażalenie rozpoznawane jest w składzie jednego sędziego, tzn. czy orzeczenie
to musi zawierać łącznie wszystkie wymienione w nim rozstrzygnięcia, czy też wy-
starczające jest, że jego przedmiotem jest jedno z takich rozstrzygnięć. Zdaniem
Sądu Najwyższego, przepis art. 397 § 2 zdanie drugie k.p.c. znajduje zastosowanie
także wtedy, gdy zaskarżone postanowienie nie zawiera łącznie wszystkich rozstrzy-
gnięć w przedmiocie „odmowy zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcia takiego
zwolnienia, odrzucenia wniosku o zwolnienie oraz nałożenia na stronę obowiązku
uiszczenia kosztów i skazania na grzywnę". Nawet więc, jeśli w postanowieniu orze-
czono o jednej z tych kwestii, rozpoznanie zażalenia na postanowienie sądu nastę-
puje w składzie jednoosobowym. Sąd Najwyższy nie podziela poglądu Sądu Okrę-
gowego, iż takiej interpretacji omawianego przepisu miałaby sprzeciwiać się wykład-
nia językowa. Wprawdzie, jak trafnie zauważył Sąd przedstawiający zagadnienie
prawne, w sformułowaniu przepisu użyte zostały łączniki "i", "oraz", które w logice są
uznawane za wprowadzające koniunkcję, jednak oparcie się na wynikach tak ograni-
czonej wykładni byłoby nietrafne. W przepisach prawnych można bowiem zaobser-
wować posługiwanie się przez ustawodawcę tylko ze względów stylistycznych za-
miennie różnymi łącznikami, a zatem samo użycie określonego słowa nie zawsze
przesądza o wprowadzeniu czy to koniunkcji, czy alternatywy. Zwrócić należy zatem
uwagę, że chociaż może zdarzyć się współistnienie w jednym postanowieniu wszyst-
kich tych rozstrzygnięć (np. w sytuacji opisanej w art. 111 ustawy z dnia 28 lipca
2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze
zm.), to jednak tak wąskiej wykładni przepisu sprowadzającej jego działanie do
szczególnego przypadku, sprzeciwia się kilka argumentów.
Po pierwsze, kwestie dotyczące możliwości zaskarżania postanowień sądu
pierwszej instancji uregulowane są całościowo w Kodeksie postępowania cywilnego.
5
Przepis art. 394 § 1 k.p.c. zawiera katalog orzeczeń, na które może być wniesione
zażalenie, stanowiąc że są to postanowienia kończące postępowanie w sprawie, jak
również postanowienia, których przedmiot wyczerpująco został określony w punktach
od 1 do 12. Odnośnie do kosztów, zaskarżeniu podlegają postanowienia o odmowie
zwolnienia od kosztów, cofnięcia takiego zwolnienia (pkt 2), jak również dotyczące
określenia zasad ponoszenia przez strony kosztów procesu, wymiaru opłaty, zwrotu
opłaty lub zaliczki, obciążenia kosztami sądowymi, jeżeli strona nie składa środka
zaskarżenia co do istoty sprawy, kosztów przyznanych w nakazie zapłaty oraz wyna-
grodzenia biegłego (pkt 9), natomiast odnośnie do grzywny - postanowienia, których
przedmiotem jest skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby
trzeciej na grzywnę oraz odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny (pkt 5).
Nietrudno zauważyć, że konstrukcja art. 394 § 1 k.p.c. jest tego rodzaju, iż dopusz-
cza zażalenie na postanowienia rozstrzygające o każdej z wymienionych tam kwestii
z osobna. Możliwe jest zatem zaskarżenie zarówno postanowienia o odmowie zwol-
nienia od kosztów (cofnięcia takiego zwolnienia), jak i obciążającego kosztami sądo-
wymi, czy skazującego na grzywnę. Skutkiem uznania, iż art. 397 § 2 zdanie drugie
k.p.c. dotyczy tylko postanowienia rozstrzygającego łącznie o wymienionych tam
kwestiach byłaby konieczność przyjęcia, iż zażalenie na postanowienie w przedmio-
cie jedynie np. odmowy zwolnienia od kosztów rozpoznawałby sąd w składzie trzy-
osobowym. Taki rezultat wykładni omawianego przepisu należałoby zaś uznać za
niedorzeczny, bowiem nie sposób racjonalnie wyjaśnić, jaki sens miałoby wprowa-
dzanie jednoosobowego składu sądu w opisywanej wyjątkowej sytuacji, a trzyosobo-
wego przy rozpoznawaniu zażalenia na każde z rozstrzygnięć osobno lub w innym,
ale niepełnym układzie. Wszak, skoro skład jednoosobowy jest uprawniony do roz-
poznania zażalenia na postanowienie zawierające łącznie wszystkie wyżej wymie-
nione rozstrzygnięcia, to tym bardziej właściwe jest rozpoznawanie w takim składzie
zażalenia na postanowienie zawierające choćby jedno z tych rozstrzygnięć.
Po drugie, co podniósł Sąd Okręgowy, celem przyświecającym wprowadzeniu
nowych przepisów dotyczących kosztów sądowych było, między innymi, usprawnie-
nie i przyspieszenie postępowania przez odciążenie sędziów i sądów od niektórych
czynności związanych z orzekaniem o kosztach. Taki cel przyświecał ustawodawcy
przy wprowadzeniu art. 397 § 2 zdanie drugie k.p.c., co przemawia za szerszym, a
nie zawężonym, rozumieniem katalogu orzeczeń wymienionych w tym przepisie.
Usprawnienie postępowania sądowego poprzez ustanowienie jednoosobowego
6
składu sądu do rozpoznania zażalenia na postanowienie w przedmiocie kosztów by-
łoby bowiem iluzoryczne, gdyby przepis art. 397 § 2 zdanie drugie k.p.c. odnosić je-
dynie do wyjątkowego przypadku, w którym sąd pierwszej instancji rozstrzygnął jed-
nym orzeczeniem o wszystkich wymienionych tam kwestiach, natomiast składowi
trzyosobowemu powierzyć rozpoznawanie zażaleń na postanowienia zawierające
poszczególne rozstrzygnięcia, których jest relatywnie więcej.
W świetle powyższego zasadny jest wniosek, że art. 397 § 2 zdanie drugie
k.p.c. znajduje zastosowanie także wtedy, gdy zaskarżone postanowienie zostało
wydane choćby w jednym z przedmiotów określonych w tym przepisie (tj. w przed-
miocie odmowy zwolnienia od kosztów, cofnięcia takiego zwolnienia, odrzucenia
wniosku o zwolnienie, nałożenia na stronę obowiązku uiszczenia kosztów, czy też
skazania na grzywnę). W kontekście przedmiotowej sprawy rozważenia wymaga
także, jak należy rozumieć pojęcie „nałożenia na stronę obowiązku uiszczenia kosz-
tów”. Z treści art. 397 § 2 zdanie drugie k.p.c. wynika, iż w zakresie kosztów dotyczy
on tych postanowień, których przedmiotem są koszty sądowe (a nie koszty procesu).
Do takiego wniosku skłania odwołanie się przez ustawodawcę do tego rodzaju kosz-
tów przy oznaczeniu przedmiotu pierwszego z wymienionych tam postanowień (od-
mowa zwolnienia od kosztów sądowych) i brak przy kolejnych innego ich określenia.
Za taką wykładnią przemawia też nieprzypadkowe przecież umieszczenie postano-
wienia dotyczącego nałożenia na stronę obowiązku uiszczenia kosztów wśród posta-
nowień odnoszących się do zwolnienia od kosztów sądowych, bo świadczy o zbież-
nościach w przedmiocie tych orzeczeń.
Reasumując, należy przyjąć, że przepis art. 397 § 2 zdanie drugie k.p.c. od-
nosi się do rozpoznania zażalenia na postanowienie związane z koniecznością po-
noszenia kosztów sądowych. Zaskarżone mogą być jednak tylko te postanowienia,
których przedmiot został wyczerpująco określony w art. 394 § 1 pkt 1 - 12 k.p.c.
Przepisy te nie wymieniają postanowienia w przedmiocie nałożenia na stronę obo-
wiązku uiszczenia kosztów sądowych. Jednakże postanowienie w przedmiocie ob-
ciążenia strony kosztami sądowymi, na które przysługuje zażalenie, jeżeli strona nie
składa środka zaskarżenia co do istoty sprawy (art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c.) w istocie
odnosi się do nałożenia na stronę obowiązku uiszczenia kosztów sądowych, a zatem
można go zakwalifikować jako postanowienie dotyczące tej materii. W konsekwencji
uznać należy, iż postanowienie Sądu pierwszej instancji obciążające stronę kosztami
sądowymi jest orzeczeniem z katalogu zawartego w art. 397 § 2 zdanie drugie k.p.c.,
7
wobec czego rozpoznanie zażalenia na to postanowienie następuje w składzie jed-
nego sędziego.
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak w sentencji.
========================================