Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 4 lutego 2009 r.
II PZP 14/08
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), SSN Romualda Spyt,
Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 lutego 2009 r. sprawy z
powództwa Eweliny K. przeciwko Sylwii P. - prowadzącej Przedsiębiorstwo Handlo-
wo-Usługowe w Ż. o zapłatę, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego posta-
nowieniem Sądu Okręgowego w Zielonej Górze z dnia 2 grudnia 2008 r. [...]
„Czy w świetle przepisu art. 47 § 2 pkt 1a k.p.c. w pierwszej instancji w spra-
wach z zakresu prawa pracy sąd w składzie jednego sędziego i dwóch ławników jest
właściwy do rozpoznania oprócz roszczeń wymienionych wprost w treści tego prze-
pisu, jedynie roszczeń bezpośrednio z nich wywodzonych czy też jest uprawniony do
rozpoznania, także innych roszczeń ze stosunku pracy dochodzonych w jednym po-
zwie ?"
p o d j ą ł uchwałę:
W przypadku, gdy wśród roszczeń z zakresu prawa pracy dochodzonych
w jednym postępowaniu (art. 191 i 193 § 1 k.p.c.) znajduje się roszczenie, do
rozpoznania którego w pierwszej instancji właściwy jest sąd w składzie jedne-
go sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników (art. 47 § 2 pkt 1 lit. a
k.p.c.), sąd w takim samym składzie właściwy jest także do rozpoznania pozo-
stałych roszczeń.
U z a s a d n i e n i e
Przytoczone w sentencji uchwały zagadnienie prawne powstało na tle nastę-
pującego stanu faktycznego. W pozwie z dnia 6 czerwca 2008 r. powódka Ewelina K.
domagała się zasądzenia od pozwanej Sylwii P. prowadzącej Przedsiębiorstwo Han-
dlowo-Usługowe w Ż. kwoty 3.378 zł tytułem odszkodowania w związku z rozwiąza-
2
niem umowy o pracę zawartej na czas określony z naruszeniem przepisów prawa
pracy. Ponadto dochodziła zasądzenia ekwiwalentu pieniężnego za 10 dni niewyko-
rzystanego urlopu wypoczynkowego za 2008 r. w wysokości 536 zł oraz zwrotu nie-
słusznie potrąconego wynagrodzenia w kwocie 500 zł. W toku postępowania powód-
ka rozszerzyła żądanie pozwu domagając się także zasądzenia na jej rzecz wyna-
grodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych.
Wyrokiem z dnia 12 września 2008 r. [...] Sąd Rejonowy w Żaganiu, po rozpo-
znaniu sprawy w składzie jednego sędziego zawodowego i dwóch ławników, umorzył
postępowanie w części dotyczącej roszczenia o zapłatę ekwiwalentu pieniężnego za
niewykorzystany urlop wypoczynkowy; zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę
103 zł wraz z ustawowymi odsetkami z tytułu niesłusznie dokonanego potracenia z
wynagrodzenia, nadając w tym zakresie wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalno-
ści; w pozostałym zakresie powództwo oddalił. W apelacji powódka wniosła o zmianę
zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie żądania pozwu, ewentualnie o uchyle-
nie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do po-
nownego rozpatrzenia wobec nierozpoznania istoty sprawy. W odpowiedzi na apela-
cję pozwana wniosła o jej oddalenie.
Rozpatrując apelację Sąd Okręgowy w Zielonej Górze powziął wątpliwości w
zakresie wykładni art. 47 § 2 pkt 1 lit. a k.p.c. Trudności wzbudziła interpretacja uży-
tego w treści wskazanego przepisu sformułowania „łącznie z nimi dochodzone rosz-
czenia". W ocenie Sądu Okręgowego, możliwa jest interpretacja zakładająca, iż
przez roszczenia te należy rozumieć jedynie roszczenia pozostające w ścisłym
związku z roszczeniami wymienionymi wprost w jego treści i z nich wywodzone.
Przyjąć można również odmienną wykładnię, że roszczenia łączące się z roszcze-
niem np. o ustalenie bezskuteczności wypowiedzenia umowy o pracę, to wszelkie
roszczenia wywodzone ze stosunku pracy. Zdaniem Sądu wyjaśnienie powyższej
wątpliwości ma zasadnicze znaczenie dla rozstrzyganej sprawy, bowiem od wykładni
tego przepisu uzależnione jest stwierdzenie, czy Sąd pierwszej instancji rozpoznał
sprawę w składzie właściwym. Sąd ten orzekając w składzie ławniczym rozstrzygnął
bowiem nie tylko o zasadności roszczenia o odszkodowanie z tytułu naruszenia
przepisów o wypowiadaniu stosunku pracy, ale także w przedmiocie roszczenia o
wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, ekwiwalent pieniężny za nie-
wykorzystany urlop oraz zwrot niesłusznie potrąconego wynagrodzenia. Przyjęcie
zatem, że sąd w składzie wyznaczonym przez art. 47 § 2 pkt 1 lit. a k.p.c. nie jest
3
uprawniony do orzekania w kwestii roszczeń, które można by określić mianem „po-
bocznych", prowadziłoby do konkluzji, że postępowanie w tej części, zgodnie z pod-
glądem Sądu Najwyższego wyrażonym w uchwale z dnia 18 grudnia 1968 r., III CZP
119/68, (OSNCP 1969 nr 4, poz. 23), dotknięte jest nieważnością na podstawie art.
379 pkt 4 k.p.c.
Przedstawiając argumenty przemawiające za ścisłą wykładnią przepisu art. 47
§ 2 pkt 1 lit. a k.p.c., Sąd Okręgowy wskazał, że obecne brzmienie art. 47 § 1 i 2
k.p.c. stanowi przejaw tendencji do ograniczania udziału czynnika społecznego w
sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. Kolejnym nowelizacjom, w tym ustawie z dnia
15 marca 2007 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz o zmianie
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 112, poz. 766), zmieniającej treść art. 47 k.p.c.,
towarzyszyło przekonanie, że istnieje potrzeba „zminimalizowania instytucji sądów
ławniczych na rzecz sądownictwa zawodowego”, wysoko kwalifikowanego. W uza-
sadnieniu przedmiotowego projektu nowelizacji odnosząc się stricte do spraw z za-
kresu prawa pracy wskazano, że doświadczenie w tej dziedzinie prawa, które mają
prezentować ławnicy przy rozpatrywaniu spraw, jest obecnie w zasadzie trudne do
uzyskania, a pomoc ławnika przy rozstrzyganiu konkretnej sprawy nieznaczna. Sąd
zajmuje się bowiem ścisłą interpretacją skomplikowanych przepisów prawa pracy.
Argumentowano, że skład ławniczy powinien rozpoznawać jedynie sprawy, w których
ocena danego przypadku z punktu widzenia doświadczenia życiowego czy sprawie-
dliwości społecznej może okazać się przydatna. Tę kategorię spraw odzwierciedla
właśnie obecny kształt art. 47 § 2 pkt 1 lit. a, b, c k.p.c. (uzasadnienie rządowego
projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy - Ko-
deks postępowania karnego oraz o zmianie niektórych innych ustaw - druk nr 639).
Mając na względzie intencje, które towarzyszyły ustawodawcy nowelizującemu prze-
pisy odnoszące się do kwestii składu sądu, w tym art. 47 k.p.c., Sąd drugiej instancji
wskazał, iż można przyjąć, że jedyną zasługującą na uwzględnienie wykładnią
przedmiotowego przepisu powinna być wykładnia ścisła (zwężająca). Skoro bowiem
ustawodawca poprzez kolejne zmiany przepisów postępowania cywilnego dąży do
ograniczenia kategorii spraw rozpoznawanych z udziałem czynnika społecznego, to
za niedopuszczalną należałoby uznać interpretację, sformułowania „łącznie docho-
dzone roszczenia”, prowadzącą do rozszerzenia kompetencji sądu orzekającego w
składzie ławniczym. W ocenie Sądu analiza roszczeń zgłoszonych przez powódkę w
przedmiotowej sprawie prowadzi do wniosku, że są to roszczenia „poboczne", wysu-
4
nięte w zasadzie „przy okazji" powództwa głównego. Można zatem podnieść, że poza
okolicznością, iż wywodzone są one z tego samego stosunku pracy i dochodzone
przeciwko temu samemu pracodawcy, to tak naprawdę nie pozostają w jakimkolwiek
związku z roszczeniem głównym. W istocie zatem roszczenia te winny zostać wyłą-
czone i stać się przedmiotem odrębnego postępowania prowadzonego już jednak
przez sąd w składzie jednoosobowym. Sąd drugiej instancji wskazał także, że doko-
nując wykładni literalnej art. 47 § 2 pkt 1lit. a k.p.c., należy zauważyć wyłączenie z
katalogu roszczeń wskazanych w pierwszej części przepisu roszczenia o odszkodo-
wanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia
oraz rozwiązania stosunku pracy, i umieszczenie go na końcu, po zwrocie „oraz
łącznie z nimi dochodzone roszczenia". Roszczenie o odszkodowanie, o którym
mowa, w art. 45 § 1 k.p. jest roszczeniem równorzędnym z roszczeniami o uznanie
bezskuteczności wypowiedzenia bądź o przywrócenie do pracy, a zatem powinno
być ono wymienione wraz z innymi roszczeniami w pierwszej części przepisu. Można
jednak przyjąć, że umieszczenie roszczenia o odszkodowanie w końcowej części
przepisu stanowi czytelny sygnał, iż sąd w składzie ławniczym nie jest uprawniony do
rozpoznawania innych roszczeń poza roszczeniem o odszkodowanie. Nie ulega jed-
nocześnie wątpliwości, że roszczenie o odszkodowanie, oprócz roszczenia o przy-
wrócenie do pracy, bądź uznanie bezskuteczności wypowiedzenia, jest jedynym po-
zostającym w bezpośrednim związku z żądaniem ustalenia wadliwości wypowiedze-
nia bądź rozwiązania stosunku pracy. W świetle powyższego poglądu nie byłoby
również podstaw, aby przyjąć inną wykładnię w stosunku do roszczeń o przywróce-
nie do pracy, bądź uznanie bezskuteczności wypowiedzenia, pomimo iż wymienione
są one w pierwszej części przepisu. Skoro bowiem są to roszczenia równorzędne z
roszczeniem o odszkodowanie, to powinno się do nich stosować te same reguły, co
w konsekwencji prowadziłoby do stwierdzenia, że roszczenie te są jedynymi, do któ-
rych rozpoznania właściwy jest sąd w składzie ławniczym. W tym stanie rzeczy zwrot
„łącznie z nimi dochodzone roszczenia", należałoby odnosić jedynie do roszczeń o
ustalenie, nawiązanie i wygaśnięcie stosunku pracy, z którymi może się łączyć wiele
innych roszczeń z nich wywodzonych, a niewymienionych przez ustawodawcę, ze
względu na potrzebę unikania zbytniej kazuistyki. Również redakcja art. 47 § 2 pkt 1
lit. a k.p.c. prowadzić może do wniosku, że przez roszczenia „łącznie z nimi docho-
dzone" należy rozumieć jedynie te, które pozostają z nimi w bezpośrednim związku.
Poszukując argumentów przemawiających za ścieśniającą wykładnią przepisu art. 47
5
§ 2 pkt 1 lit. a k.p.c., Sąd drugiej instancji odwołał się posiłkowo także do art. 17 pkt 1
k.p.c., w którym ustawodawca posłużył się tożsamym sformułowaniem wskazując, że
do właściwości sądów okręgowych należą sprawy o prawa niemajątkowe i łącznie z
nimi dochodzone roszczenia majątkowe. Należy mieć przy tym na uwadze, że art. 17
k.p.c. stanowi odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 16 k.p.c., zgodnie z którą to
sądy rejonowe rozpoznają wszystkie sprawy z wyjątkiem tych, dla których zastrzeżo-
na jest właściwość sądów okręgowych. Intencja ustawodawcy do ograniczenia kate-
gorii spraw rozpoznawanych przez sądy okręgowe jest zatem czytelna. W świetle tych
okoliczności trudno przyjąć, że przez roszczenia majątkowe dochodzone łącznie z
roszczeniami niemajątkowymi, o których mowa w art. 17 pkt 1 k.p.c. należy rozumieć
wszelkie roszczenia, choćby niepozostające w związku z roszczeniem głównym.
Prowadziłoby to bowiem do konieczności rozstrzygania przez sądy okręgowe także o
roszczeniach drobnych, niespełniających wymogów określonych w pkt 4 przedmio-
towego przepisu. Jednocześnie można stwierdzić, że wykładni przepisów, w szcze-
gólności wykładni dokonywanej w ramach jednego aktu prawnego, towarzyszyć po-
winno przekonanie o racjonalności i konsekwencji prawodawcy. W związku z tym
należałoby przyjąć, że sformułowania „łącznie z nimi dochodzone roszczenie" użyte
zarówno w art. 17 pkt 1 k.p.c., jak i art. 47 § 2 pkt 1 lit. a k.p.c., mają tożsamy ładu-
nek znaczeniowy.
Z kolei wskazując na argumenty przemawiające za dopuszczalnością rozpo-
znania przez sąd w składzie ławniczym także roszczeń niepozostających w ścisłym
związku z roszczeniami wymienionymi wprost w treści art. 47 § 2 pkt 1 lit a k.p.c. Sąd
Okręgowy wskazał, że treść art. 17 pkt 1 k.p.c. może stanowić punkt wyjścia do kon-
struowania wniosków odmiennych od przedstawionych powyżej. W ocenie Sądu nie
sposób polemizować na gruncie art. 16 i 17 k.p.c. z tezą, iż intencją ustawodawcy
było ustanowienie właściwości rzeczowej sądów okręgowych jedynie w stosunku do
spraw o większym stopniu skomplikowania, w których wartość przedmiotu sporu jest
znaczna, to jednak należy zauważyć, że przewidziano od tej zasady kilka istotnych
wyjątków, wskazujących niejako na prymat zasady łącznego rozpoznania spraw przy
zachowaniu tożsamości podmiotów postępowania. Sąd drugiej instancji wskazał, że
co prawda do właściwości sądów okręgowych należą sprawy o roszczenia mająt-
kowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy
złotych, jednak zgodnie z art. 21 k.p.c., jeżeli powód dochodzi pozwem kilku rosz-
czeń, zlicza się ich wartość. W ten sposób może dojść do sytuacji, w której sąd okrę-
6
gowy będzie rzeczowo właściwy do rozpoznania w istocie drobnych spraw, tylko ze
względu na okoliczność, że powód domagał się ich zaspokojenia w jednym pozwie.
Podobna sytuacja będzie miała miejsce, gdy w myśl art. 193 § 2 k.p.c. powód w toku
postępowania zmieni żądanie pozwu, występując z nowym żądaniem obok pierwot-
nego. Wtedy bowiem, gdy zmiana taka nastąpi w sądzie rejonowym, należy przeka-
zać całe zmienione powództwo sądowi okręgowemu, który jest dla zmienionego po-
wództwa rzeczowo i miejscowo właściwy. Ponownie zatem sąd okręgowy rozstrzy-
gnie także o roszczeniach, które w świetle art. 17 k.p.c. nie należą do jego właściwo-
ści. Nie ulega wątpliwości, zdaniem Sądu Okręgowego, że trudno obronić tezę, iż
użyte w art. 17 pkt 1 k.p.c. i art. 47 § 2 pkt 1 lit. a k.p.c. sformułowania stanowiące w
zasadzie przedmiot niniejszych rozważań należy rozumieć odmiennie. Sąd powołał
także treść art. 191 k.p.c., zgodnie z którym powód może dochodzić jednym pozwem
kilku roszczeń przeciwko temu samemu pozwanemu, bez względu na okoliczność,
czy pozostają one ze sobą w związku. Odnosząc się do roszczeń z zakresu prawa
pracy i wykładni art. 47 § 2 pkt 1 lit. a k.p.c. Sąd Okręgowy stwierdził, że przyjęcie
koncepcji, iż skład ławniczy nie jest właściwy do rozpoznania roszczeń „pobocznych"
prowadziłoby do ich wyłączenia i odrębnego rozpoznania. W podsumowaniu Sąd
drugiej instancji uznał, że uregulowania Kodeksu postępowania cywilnego dają nie-
jednokrotnie prymat zasadzie łącznego rozpoznania sprawy, która wypiera nawet
przepisy stanowiące o właściwości rzeczowej sądu, można więc uznać za uzasad-
niony postulat, że zasada ta powinna prowadzić do rozszerzającej wykładni przepisu
art. 47 § 2 pkt 1 lit. a k.p.c. i przyjęcia, że sąd w składzie ławniczym jest uprawniony
do rozpoznania także roszczeń niezwiązanych bezpośrednio i niewywodzonych z
roszczenia wymienionego wprost w treści tego przepisu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wstępnie należy zauważyć, że przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie
prawne (jego sformułowanie) dotyczy wykładni art. 47 § 2 pkt 1 lit. a k.p.c., która nie
ma większego znaczenia dla rozpatrywanej sprawy.
W istocie wątpliwość Sądu Okręgowego - jak wynika z uzasadnienia postano-
wienia o przedstawieniu Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia wyżej powołanego
zagadnienia prawnego - sprowadza się do pytania o dopuszczalność dochodzenia
przeciwko pozwanemu pracodawcy w jednym postępowaniu kilku roszczeń z za-
7
kresu prawa pracy. Wątpliwość ta więc dotyczy tzw. przedmiotowej kumulacji rosz-
czeń w sytuacji, gdy do rozpoznania poszczególnych roszczeń jest właściwy, zgod-
nie z art. 47 § 1 i § 2 k.p.c., sąd w różnym składzie, a więc bądź w składzie jednego
sędziego, bądź w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławni-
ków, a w konsekwencji, przesądzenia, czy do rozpoznania połączonych roszczeń
właściwy jest sąd w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ław-
ników. Jeżeli powyższa kumulacja roszczeń byłaby niedopuszczalna, to - mając na
względzie stan faktyczny sprawy, przy rozpoznawaniu której wystąpiło to zagadnie-
nie - rozpoznanie przez sąd w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i
dwóch ławników roszczeń powódki o ekwiwalent za niewykorzystany urlop i o zwrot
niesłusznie dokonanego potrącenia z wynagrodzenia za pracę, do rozpoznania któ-
rych, gdyby były dochodzone odrębnie, właściwy byłby sąd w składzie jednego sę-
dziego, stanowiłoby naruszenie przepisów o składzie sądu. Zgodnie z art. 379 pkt 4
k.p.c. w sytuacji, gdy skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa,
zachodzi nieważność postępowania, którą Sąd drugiej instancji ma obowiązek wziąć
pod uwagę z urzędu (art. 378 § 1 k.p.c.).
Sąd Okręgowy nie sformułował w treści pytania wyżej przedstawionego pro-
blemu granic dopuszczalności kumulacji roszczeń z zakresu prawa pracy, lecz zwró-
cił się o wykładnię art. 47 § 2 pkt 1 lit. a k.p.c. Odpowiedź na postawione przez ten
Sąd pytanie nie rozstrzygałaby problemu, czy kumulacja roszczeń, która wystąpiła w
sprawie, była dopuszczalna i czy sąd w składzie jednego sędziego i dwóch ławników
był właściwy do rozpoznania skumulowanych roszczeń. Przepis art. 47 § 2 pkt 1 lit. a
k.p.c. stanowi, że w pierwszej instancji sąd w składzie jednego sędziego jako prze-
wodniczącego i dwóch ławników rozpoznaje sprawy z zakresu prawa pracy: „o usta-
lenie istnienia, nawiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy, o uznanie bezskuteczno-
ści wypowiedzenia stosunku pracy, o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzed-
nich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia i o od-
szkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowie-
dzenia oraz rozwiązania stosunku pracy”. Wskazany przepis przewiduje właściwość
sądu w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników dla
skumulowanych w pozwie roszczeń, gdy jednym z roszczeń podlegających kumulacji
jest roszczenie o ustalenia istnienia, nawiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy, o
uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy, o przywrócenie do pracy
lub o przywrócenie poprzednich warunków pracy i płacy. Tym samym pośrednio po-
8
twierdza on dopuszczalność kumulacji z jednym z wyżej wymienionych roszczeń in-
nych roszczeń łącznie z nim dochodzonych, niezależnie od tego, czy do rozpoznania
poszczególnych innych roszczeń właściwy jest sąd w składzie jednego sędziego, czy
też w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników. W oko-
licznościach sprawy, powódka w pozwie skumulowała roszczenia w stosunku do po-
zwanej o odszkodowanie z tytułu niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o
pracę na czas określony, o ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop i o zwrot
niesłusznie potrąconego wynagrodzenia, nie dochodząc roszczenia o przywrócenie
do pracy (nota bene nieprzysługującego w razie niezgodnego z prawem wypowie-
dzenia przez pracodawcę umowy o pracę zawartej na czas określony), a więc wy-
kładnia użytego w art. 47 § 2 pkt 1 lit. a określenia „łącznie z nimi dochodzone rosz-
czenia” nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia zagadnienia dopuszczalności wystę-
pującej w sprawie kumulacji roszczeń i właściwości sądu w składzie jednego sędzie-
go jako przewodniczącego i dwóch ławników do rozpoznania powództwa.
Przechodząc do istoty wątpliwości Sądu, trzeba zauważyć, że ustawodawca,
wprowadzając ustawą z dnia 15 marca 2007 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępo-
wania cywilnego, ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz o zmianie niektórych
innych ustaw, podział roszczeń w sprawach z zakresu prawa pracy na rozpoznawa-
ne w pierwszej instancji w składzie jednego sędziego i w składzie jednego sędziego
jako przewodniczącego i dwóch ławników, ograniczył się do nadania nowego
brzmienia przepisom art. 47 k.p.c., nie wprowadzając żadnych zmian w innych prze-
pisach Kodeksu postępowania cywilnego, a w szczególności w przepisach regulują-
cych przedmiotową kumulację roszczeń w postępowaniu cywilnym i zmianę po-
wództwa. Wykładnia tych przepisów w sytuacji, gdy ustawodawca nie dokonał ich
zmiany i nie uwzględniają one w swojej treści nowego rozwiązania prawnego, gdy
chodzi o określenie składu sądu właściwego do rozpatrzenia w pierwszej instancji
roszczeń z zakresu prawa pracy, może rodzić problemy, stąd mimo niedostatków w
samym sformułowaniu zagadnienia prawnego przedstawionego do rozstrzygnięcia,
Sąd Najwyższy uznał potrzebę podjęcia uchwały, odpowiadającej na przedstawione
w uzasadnieniu postanowienia wątpliwości Sądu Okręgowego, dotyczące dopusz-
czalności przedmiotowej kumulacji roszczeń z zakresu prawa pracy, gdy do rozpo-
znania poszczególnych roszczeń właściwy jest sąd w różnym składzie, a także
składu sądu, w jakim powinna zostać rozpoznane powództwo, jeżeli kumulacja jest
dopuszczalna.
9
Zagadnienie dopuszczalności przedmiotowej kumulacji roszczeń dochodzo-
nych przez powoda od pozwanego w procesie jest uregulowane w art. 191 k.p.c.
(tzw. pierwotna kumulacja roszczeń w pozwie) i w art. 193 k.p.c., (tzw. następcza
kumulacja roszczeń w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji w następ-
stwie zmiany powództwa przez powoda). Przepisy Kodeksu postępowania cywilne-
go, które regulują postępowanie odrębne w sprawach z zakresu prawa pracy, nie
zawierają szczególnej regulacji dotyczącej przedmiotowej kumulacji roszczeń w tym
postępowaniu, mają więc zastosowanie przepisy ogólne.
Na podstawie przepisów art. 191 i 193 k.p.c. jest dopuszczalne dochodzenie
przez pracownika w jednym postępowaniu kilku roszczeń ze stosunku pracy, gdy do
rozpoznania poszczególnych roszczeń jest właściwy, zgodnie z art. 47 § 1 i 2 k.p.c.,
sąd w różnym składzie (bądź w składzie jednego sędziego, bądź w składzie jednego
sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników). W przepisach art. 191 i art. 193
k.p.c. nie został wymieniony różny skład sądu, w którym są rozpoznawane poszcze-
gólne roszczenia jako okoliczność wyłączająca dopuszczalność dochodzenia tych
roszczeń w jednym postępowaniu. Zgodnie bowiem z art. 191 k.p.c. „powód może
dochodzić jednym pozwem kilku roszczeń przeciwko temu samemu pozwanemu,
jeżeli nadają się one do tego samego trybu postępowania oraz jeżeli sąd jest właści-
wy ze względu na ogólną wartość roszczeń, a ponadto - gdy roszczenia są różnego
rodzaju - o tyle tylko, o ile dla któregokolwiek z tych roszczeń nie jest przewidziane
postępowanie odrębne ani też nie zachodzi niewłaściwość sądu według przepisów o
właściwości bez względu na wartość przedmiotu sporu.” Oznacza to, że dopuszczal-
ność kumulacji roszczeń nie zależy od żadnych związków faktycznych lub prawnych
zachodzących między tymi roszczeniami. Możliwe jest więc objęcie jednym pozwem
kilku samodzielnych roszczeń, między którymi może, ale nie musi, zachodzić łącz-
ność prawna lub faktyczna. Powszechnie przyjmuje się, że przedmiotowa kumulacja
roszczeń może obejmować różne żądania, zmierzające zarówno do zasądzenia do-
chodzonego roszczenia, jak i ustalenia lub ukształtowania prawa lub stosunku praw-
nego. Dopuszczalność kumulacji przedmiotowej tak różnorodnych roszczeń w jed-
nym postępowaniu zależna jest od następujących warunków: (1) każde z połączo-
nych w pozwie roszczeń musi podlegać rozpatrzeniu w ramach tego samego trybu
postępowania, (2) jeżeli w pozwie są łączone roszczenia różnego rodzaju, to te rosz-
czenia muszą podlegać rozpatrzeniu w tym samym rodzaju postępowania, a więc w
postępowaniu zwykłym lub w jednym z postępowań odrębnych; niedopuszczalne jest
10
więc łączenie roszczeń rozpatrywanych w zwykłym postępowaniu procesowym z
roszczeniami należącymi do postępowania odrębnego oraz łączenie roszczeń nale-
żących do różnych postępowań odrębnych, (3) objęte pozwem roszczenia muszą
należeć do właściwości rzeczowej sądu, do którego wnoszony jest pozew. Objęcie
jednym pozwem roszczeń różnego rodzaju jest dopuszczalne w wypadkach, w któ-
rych na podstawie przepisów o właściwości rzeczowej sądu ta właściwość dla każ-
dego z dochodzonych roszczeń będzie taka sama, tzn. właściwy będzie sąd rejo-
nowy lub sąd okręgowy. Jeżeli w jednym pozwie jest łączone kilka roszczeń jednego
rodzaju, to sąd musi być właściwy ze względu na ogólną wartość roszczeń.
Na podstawie art. 193 § 1 k.p.c. zmiana powództwa jest dopuszczalna, jeżeli
nie wpływa na właściwość sądu. Zmiana powództwa, która polega na wystąpieniu
przez powoda z nowym roszczeniem obok pierwotnego, jest tzw. następczą kumula-
cją roszczeń. Przy takiej zmianie powództwa muszą zostać spełnione warunki okre-
ślone w art. 191 k.p.c.
Innymi słowy w obu przywołanych przepisach nie został ustanowiony warunek,
że kumulacja roszczeń w postępowaniu jest dopuszczalna wówczas, gdy do rozpa-
trzenia poszczególnych roszczeń jest właściwy sąd w takim samym składzie (jedne-
go sędziego lub jednego sędziego jako przewodniczącego z udziałem dwóch ławni-
ków). Ustawodawca także w żadnym innym przepisie nie wyłączył dopuszczalności
kumulacji roszczeń, do których rozpatrzenia właściwy jest sąd w składzie jednego
sędziego, i roszczeń, do których rozpatrzenia właściwy jest sąd w składzie jednego
sędziego i dwóch ławników, ani też nie określił szczególnych warunków, na jakich
może nastąpić kumulacja takich roszczeń, pozostawiając bez zmiany regulacje doty-
czące przedmiotowej kumulacji roszczeń, mimo wprowadzenia podziału roszczeń w
sprawach z zakresu prawa pracy na rozpoznawane w składzie jednego sędziego i w
składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników. Wyłączenie lub
ograniczenie kumulacji roszczeń z sprawach z zakresu prawa pracy, gdy do rozpo-
znania poszczególnych roszczeń właściwy jest sąd w różnym składzie, wymagałoby
dokonania przez ustawodawcę zmiany regulacji prawnej i nie jest możliwe jego wy-
wiedzenie w drodze wykładni prawa. Tak więc dopuszczalna jest kumulacja roszczeń
z zakresu prawa pracy, gdy do rozpatrzenia poszczególnych roszczeń jest właściwy
zgodnie z art. 47 § 1 i 2 k.p.c. sąd w różnym składzie, a nie zachodzą jednocześnie
przesłanki wyłączające kumulację określone w przepisach art. 191 i 193 k.p.c.
11
Rozpoznawanie spraw przez sąd w składzie jednego sędziego i dwóch ławni-
ków stanowi wyjątek od zasady, iż w pierwszej instancji sąd rozpoznaje sprawy w
składzie jednego sędziego. Jeżeli więc wśród roszczeń podlegających kumulacji
znajduje się roszczenie, do rozpoznania którego jest właściwy sąd w składzie jedne-
go sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników, to skład właściwy do rozpo-
znania skumulowanych roszczeń musi zapewniać realizację tego wyjątku. W konse-
kwencji sąd w składzie jednego sędziego i dwóch ławników należy uznać za właści-
wy do rozpoznania wszystkich skumulowanych roszczeń.
Tym się kierując, powzięto uchwałę jak w sentencji.
========================================