Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 452/08
POSTANOWIENIE
Dnia 13 lutego 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSA Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi Syndyka Masy Upadłości "T." Spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością
na wpis Referendarza Sądowego z dnia 20 czerwca 2007r., dotyczący hipotek
kaucyjnych na rzecz "TS." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
oraz "TI." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 lutego 2009 r.,
skargi kasacyjnej skarżącego Syndyka Masy Upadłości "T." Spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 4 stycznia 2008 r., ,
oddala skargę kasacyjną i nie obciąża Syndyka Masy
Upadłości "T." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
kosztami postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
W sprawie ze skargi Syndyka Masy Upadłości T. Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością na wpis referendarza sądowego dotyczący hipotek kaucyjnych
na rzecz TS. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i TI. Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością, Sąd Okręgowy w K. oddalił apelację Syndyka od
postanowienia Sądu Rejonowego w O., utrzymującego w mocy orzeczenie
referendarza sądowego z dnia 20 czerwca 2007 r., dokonujące wpisu hipotek
kaucyjnych w wysokości po 450 000 zł na rzecz Spółek TS. i TI. w miejsce
poprzedniego wierzyciela Banku Spółki Akcyjnej w K.
Rozstrzygnięcie to oparte zostało na ustaleniach:
Spółki TS. i TI. zawarły w dniu 19 kwietnia 2006 r. ugodę z Bankiem , którą
uregulowane zostały zasady spłaty przez nie, jako poręczycieli zadłużenia Spółki
T., wynikającego z umowy kredytowej z dnia 16 czerwca 2003 r. Poręczenia
udzielone zostały przez wydanie kredytodawcy weksla in blanco.
Wobec dokonanej spłaty, weszły w sytuację prawną wierzyciela hipotecznego,
nabyły spłaconą wierzytelność wraz z wszelkimi prawami z nią związanymi, także
hipotekami zabezpieczającymi roszczenie. Nie wymagało to dodatkowych
czynności w postaci oświadczenia właściciela nieruchomości, bo wystarczającym
było dokonanie spłaty zadłużenia, za które były osobiście odpowiedzialne w oparciu
o poręczenie wekslowe.
Dołączone do wniosku dokumenty stanowiły podstawę wpisu uprawnienia nabytego
przez Spółki w oparciu o art. 518 § 1 pkt 1 k.c.
Sąd ten wyraził zapatrywanie, że skoro na wnioskodawców przeszła wierzytelność,
to również i hipoteka, która nie może istnieć bez wierzytelności.
Syndyk Masy Upadłości „T.” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w
skardze kasacyjnej opartej na podstawie art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. zarzucił
powyższemu postanowieniu naruszenie prawa materialnego:
- art. 32 prawa wekslowego przez uznanie, że na skutek spłaty zobowiązania
wekslowego przez poręczyciela wekslowego doszło do wstąpienia poręczycieli
w miejsce zaspokojonego wierzyciela i nabycia praw wynikających z hipoteki
kaucyjnej,
3
- art. 518 k.c. przez uznanie, że na podstawie ugody zawartej przez poręczycieli
Bankiem doszło do przejścia na nie wierzytelności wraz z hipoteką kaucyjną,
ustanowioną na jego rzecz,
- art. 31 w związku z art. 32 ustawy o księgach wieczystych i hipotece przez
dokonanie wpisu hipotek kaucyjnych w wysokości 450 000 zł na rzecz Spółek TS. i
TI. na podstawie ugody z 19 kwietnia 2006 r., zawartej z Bankiem bez
wymaganego oświadczenia woli właściciela nieruchomości.
Domagał się uchylenia postanowienia i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu w K. oraz zasądzenia na jego rzecz zwrotu
kosztów postępowania.
W ocenie skarżącego zachodzi potrzeba wyjaśnienia istotnych wątpliwości,
wyrażających się w tym, czy przy poręczeniu wekslowym mają zastosowanie
przepisy Kodeksu cywilnego, a w szczególności art. 518, skoro skutki związane ze
spłatą zadłużenia przez poręczyciela wekslowego uregulowane są art. 32 prawa
wekslowego, który nie przewiduje wstąpienia w miejsce spłaconego wierzyciela,
ponieważ poręczyciel wekslowy nabywa prawa wynikające z weksla, tak jak gdyby
był posiadaczem weksla.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności należy się odnieść do zarzutu błędnej wykładni art.
32 pr. weksl.
Zobowiązanie wekslowe, wynikające z weksla własnego, niezupełnego,
wystawionego i wręczonego remitentowi w związku z zawarciem określonego
stosunku prawnego powstaje, w zakresie wyznaczonym treścią nadaną mu
wskutek jego uzupełnienia, z chwilą wręczenia.
Ma ono charakter samodzielny i abstrakcyjny, niezwiązany z podstawą prawną
przyjęcia zobowiązania. W dacie wydania jest nieukształtowane, co zakłada
upoważnienie do jego ukształtowania przez każdoczesnego posiadacza.
Uzupełnienie weksla stanowi warunek realizacji praw wekslowych z weksla
wydanego w stanie niezupełnym.
Posiadaczowi takiego weksla, będącemu pierwszym wierzycielem, przysługuje,
w odniesieniu do wystawcy, zarówno roszczenie ze stosunku podstawowego, jak
4
i z weksla, z tym, że tylko raz może on uzyskać zaspokojenie swej wierzytelności
i do niego należy wybór roszczenia.
Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika tak określany charakter zobowiązania
związanego z wekslem in blanco, a nadto wskazanie na priorytet stosunku
podstawowego względem stosunku związanego z wekslem (por. uchwałę
połączonych izb Izby Cywilnej i Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia
24 kwietnia 1972 r. III PZP 17/07, OSNCP 1973/5/72, wyroki: z dnia 14 marca
1997 r. I CKN 48/97, OSNC 1007/9/124, 31 maja 2001 r. V CKN 264/00, niepubl.,
6 października 2004 r. I CK 156/04, niepubl., 9 grudnia 2004 r. II CK 170/04,
niepubl.,14 listopada 2006 r. II CSK 205/06, OSNC 2007/9/139 i 20 czerwca 2008 r.
IV CSK 65/08, niepubl.).
Wobec tego posiadacz weksla może żądanie zapłaty oprzeć na stosunku
podstawowym i uzyskać ją bez wypełnienia weksla.
Ugodą z dnia 19 kwietnia 2006 r. określone zostały warunki wykonania
zobowiązania przez poręczycieli, ograniczenia ich odpowiedzialności oraz zasady
spłaty, zaś oświadczenie wierzyciela z dnia 30 sierpnia 2006 r. potwierdziło
spełnienie zobowiązań.
Wynika stąd, że nie doszło do wypełnienia weksla in blanco przez wierzyciela,
zatem Spółki TS. i TI. nie zapłaciły weksla, a tym samym nie nabyły roszczeń
regresowych, przewidzianych art. 32 ust. 3 pr. weksl., przeciw osobie, za którą
poręczyły i przeciw tym, którzy wobec tej osoby odpowiadają z wekslu.
Nie zasługuje na podzielenie zarzut naruszenia art. 32 pr. weksl., ponieważ nie miał
on zastosowania, skoro Spółki dokonały zapłaty zadłużenia w oparciu
o zobowiązanie wynikające ze stosunku podstawowego (art. 876 k.c.), zgodnie
z żądaniem wierzyciela. Nie są posiadaczami weksla, który zezwoliłyby na
urzeczywistnienie tych roszczeń regresowych.
Nietrafne jest stanowisko skarżącego, że skoro poręczenie zostało udzielone przez
wręczenie weksla in blanco, to niezależnie od przyjętej przez wierzyciela podstawy
realizacji zapłaty, ocena charakteru tego zobowiązania dokonywana być może
jedynie w oparciu o uregulowania prawa wekslowego.
W przypadku zapłacenia przez poręczycieli sumy wekslowej, z czym łączy
się nabycie wskazanych roszczeń regresowych, nie dochodzi do wstąpienia
5
w prawa zaspokojonego wierzyciela z uwagi na samodzielność i formalną jedynie
akcesoryjność odpowiedzialności awalisty. Z uwagi jednak na to, że nabycie
roszczenia regresowego następuje ex lege i ma pierwotny charakter, wyrażane są
w doktrynie poglądy (Maciej Kaliński - Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz,
Wydawnictwo Prawnicze LEXIS NEXIS, Warszawa 2008), że łączy się z nim
nabycie uprawnień z tytułu akcesoryjnych zabezpieczeń wierzytelności wekslowej.
Wobec tego, że taka sytuacja nie miała miejsca w rozpoznawanej sprawie nie
zachodzi potrzeba szerszej analizy tego poglądu.
Spełnienie świadczenia przez osobę trzecią, powodujące nabycie spłaconej
wierzytelności do wysokości dokonanej zapłaty, uregulowane zostało w art. 518 k.c.
jako ustawowe wstąpienie w prawa zaspokojonego wierzyciela.
Wejście w prawa wierzyciela do wysokości dokonanej zapłaty, na podstawie
art. 518 § 1 pkt 1 k.c., wymaga spłaty cudzego zadłużenia przez osobę trzecią,
która ponosi za ten dług osobistą odpowiedzialność.
Celem takiego podstawienia jest zabezpieczenie osoby spłacającej, a wobec
wystąpienia tego skutku z mocy ustawy, należy przyjąć, że może być on osiągnięty
przez przejęcie także praw akcesoryjnych, zabezpieczających wierzytelność, jak
hipoteki, czy też poręczenia.
Uregulowanie to odnosi się do poręczycieli, którzy spełnili wymienione
wymagania, uprawniając ich do żądania od dłużnika zwrotu wszystkiego, co
świadczyli na rzecz wierzyciela oraz uzyskania udzielonego mu przez dłużnika
zabezpieczenia.
Powołana ugoda i oświadczenie wierzyciela wskazują na to, że Spółki TS. i
TI. spłaciły, do wysokości określonych w ugodzie kwot, zadłużenie Spółki T.
W § 9 ust. 1 ugody zawarte zostało postanowienie, określające skutki wypełnienia
zobowiązań nią ukształtowanych, wskazujące, że po potwierdzeniu tego przez
Bank, Spółki wstąpią w jego prawa, jako zaspokojonego wierzyciela, zgodnie z art.
518 § 1 pkt 1 k.c., również w odniesieniu do hipotek kaucyjnych na
nieruchomościach objętych wskazanymi księgami wieczystymi.
Wobec spełnienia przesłanek przewidzianych art. 518 § 1 pkt 1 k.c. treść tego
postanowienia ocenić należy jako potwierdzenie uprawnień poręczycieli
6
spłacających wierzyciela, które wynikają z ustawowego wstąpienia w jego prawa
i ich doprecyzowanie.
Nie ma podstaw do traktowania go jako umownego wstąpienia w prawa spłaconego
wierzyciela.
Wbrew stanowisku skarżącego utrwalony został w doktrynie pogląd, że
wejście w prawa wierzyciela osoby trzeciej, po spełnieniu zobowiązania dłużnika,
podyktowane jest potrzebą zabezpieczenia jej prawa do odzyskania spłaconej
należności, czemu służyć ma nabycie przez nią wszelkich zabezpieczeń, jakie
udzielone były wierzycielowi (tak też J. Mojak – Obrót wierzytelnościami.
Wydawnictwo Prawnicze LEXIS NEXIS Warszawa 2004, A Szpunar - Wstąpienie
w prawa…).
Odmienne stanowisko B. Łubkowskiego wyrażone w Komentarzu do kodeksu
cywilnego z 1972 r., jako odosobnione i nietrafne, nie mogło być podzielone.
Przytoczone względy wskazują na bezzasadność zarzutu niewłaściwej
wykładni art. 518 § 1 pkt 1 k.c.
Dopełnienie wymagań niezbędnych do przejścia tych zabezpieczeń,
w odniesieniu do hipoteki kaucyjnej, wymaga, zgodnie z art. 31 ust. 1 u.k.w.h.,
złożenia wniosku o wpis zmiany wierzyciela wraz z dokumentami opatrzonymi
podpisem notarialnie poświadczonym, potwierdzającymi dokonanie zapłaty, co
zostało przez Spółki dochowane.
Nie ma racji skarżący, że zachodziła potrzeba uzyskania oświadczenia właściciela
nieruchomości o ustanowieniu hipoteki, stosownie do art. 32 u.k.w.h., ponieważ
żądanie wpisu obejmowało zmianę osoby wierzyciela hipotecznego, w ramach
istniejącego już ograniczonego prawa rzeczowego, co nie jest tożsame z wpisem
hipoteki.
Z przedstawionych powodów skarga kasacyjna podlegała oddaleniu
w oparciu o art. 39814
k.p.c., ponieważ nie ma ona uzasadnionych podstaw.
Na zasadzie art. 102 w związku z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c. skarżący nie został
obciążony kosztami postępowania kasacyjnego z uwagi na charakter sprawy
i pełnioną funkcję.
7