Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 145/08
UCHWAŁA
Dnia 12 lutego 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z wniosku A. Bank Polska S.A. we W.
przy uczestnictwie J. Ł.
o nadanie klauzuli wykonalności,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 12 lutego 2009 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w C.
postanowieniem z dnia 14 listopada 2008 r.,
"Czy określenie wysokości odsetek według stopy procentowej
odsetek maksymalnych, to jest w wysokości czterokrotności stopy
kredytu lombardowego w bankowym tytule egzekucyjnym spełnia
wymogi formalne z art. 96 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku
- Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2002 roku Nr 72 poz. 665 ze zm.)?"
podjął uchwałę:
Oznaczenie w bankowym tytule egzekucyjnym stopy odsetek
za opóźnienie poprzez posłużenie się formułą "czterokrotności
wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku
Polskiego" nie spełnia wymagań przewidzianych w art. 96 ust 2
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (t.j.: Dz.U.
z 2002 r., Nr 72 poz. 665 ze zm.).
2
Uzasadnienie
Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wyłoniło się
w związku z następującym stanem faktycznym.
Sąd Rejonowy nadał klauzulę wykonalności bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu (b.t.e.) na rzecz banku przeciwko pożyczkobiorcy co do kwoty
głównej pożyczki oraz należności obejmujących koszty monitów i upomnień, oddalił
natomiast wniosek w odniesieniu do odsetek za opóźnienie. Według tego Sądu,
bank w niewłaściwy sposób określił wysokość odsetek w b.t.e., co uniemożliwiało
weryfikacje prawidłowości ich obliczenia przez dłużnika. Bank zaakceptował
oddalenie wniosku co do kwoty stanowiącej odsetki umowne za opóźnienie,
obliczone za okres do wystawienia b.t.e., a zakwestionował w zażaleniu oddalenie
wniosku w zakresie dotyczącym takich odsetek powstałych po dacie wystawienia
tytułu. W uzasadnieniu bank wywodził, że wspomniane odsetki mogły być obliczone
- zgodnie z umową pożyczki – według stopy procentowej odsetek maksymalnych
na podstawie art. 359 § 21
k.c. w wysokości czterokrotności stopy kredytu
lombardowego NBP. Rozpatrując zażalenie banku, Sąd Okręgowy powziął
poważne wątpliwości, czy taki sposób ujmowania w b.t.e. umownych odsetek za
opóźnienie, powstałych po wystawieniu tego tytułu, jest dopuszczalny w związku
z dość restryktywnymi wypowiedziami Sądu Najwyższego dotyczącymi
umieszczania odsetek w b.t.e. zarysowującą się odmienną praktyką orzeczniczą
Sądów powszechnych, kierującą się nierzadko względami o charakterze
pragmatycznym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Okręgowy nie miał wątpliwości co do możliwości obejmowania b.t.e.
odsetek za opóźnienie, powstałych po wystawieniu tego tytułu. Chodziło tylko
o możliwy sposób określania tych odsetek w b.t.e. w związku z pojawieniem się
regulacji prawnej zawartej w art. 359 § 21
k.c., przewidującej tzw. odsetki
maksymalne. W praktyce bankowej wytworzył się bowiem nowy sposób określania
w umowach kredytowych odsetek za opóźnienie w wyniku odsyłania do stopy
procentowej kredytu lombardowego NBP. Wysokość odsetek należnych bankowi
3
miałaby stanowić czterokrotność stopy procentowej tego kredytu, przy tym formuły
takie umoszczone są także w b.t.e. w części dotyczącej wskazania rozmiaru
i struktury zadłużenia dłużnika banku (art. 96 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. – Prawo bankowe; j.t.: Dz.U. z 2002 r., nr 72, poz. 665 ze zm., cyt. dalej
jako „prawo bankowe”). Powstaje zatem zagadnienie dopuszczalności takiego
określania wysokości odsetek za opóźnienie w b.t.e. w odniesieniu do odsetek
powstałych po jego wystawieniu.
Sąd Najwyższy kilkakrotnie wypowiadał się w odniesieniu do odsetek
umieszczanych przez banki w b.t.e. i obejmujących okres opóźnienia dłużnika
banku po wystawieniu takiego tytułu. W uchwale z dnia 26 stycznia 1999 r., III CZP
55/98 (OSNC 1999, z. 6, poz. 106) wyjaśniono, że dopuszczalne jest nadanie
sądowej klauzuli wykonalności b.t.e., w którym bank zastrzega sobie prawo
egzekwowania odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia głównego,
po wystawieniu tego tytułu. Według Sądu Najwyższego, niezbędna w b.t.e.
wzmianka o „wymagalności dochodzonego roszczenia” odnosi się jedynie do
wymagalności objętego b.t.e roszczenia głównego banku, ponieważ art. 481 § 1
k.c. wymagalność roszczenia o odsetki za opóźnienie wiąże z upływem czasu
w postaci opóźnienia w spełnieniu świadczenia głównego. Stanowisko Sądu
Najwyższego spotkało się z aprobatą w piśmiennictwie.
W uchwale z dnia 7 lipca 2000 r., III CZP 27/00 (OSNC 2001, z. 1, poz. 3)
ogólnie stwierdzono, że w b.t.e. wymagane jest oznaczenie wysokości i terminów
płatności wszelkich odsetek, których egzekucja ma być prowadzona. Jednocześnie
Sąd Najwyższy wyjaśnił, że niezależnie od tego, co rozumie się przez odsetki
ustawowe i umowne (kryterium źródła ich kreacji oraz ustawowa lub umowna ich
stopa procentowa), nie ma racjonalnych przesłanek do kwestionowania tego,
że obowiązek wskazania w b.t.e. wysokości i terminów płatności dotyczy
wszystkich wymienionych rodzajów odsetek. Z brzmienia art. 96 ust. 2 prawa
bankowego nie wynika bowiem wniosek, że rygory dotyczące odsetek objętych
b.t.e mogą różnić się w zależności od terminu wymagalności lub sposobu ich
wyrażenia. Zróżnicowania takiego nie uzasadniają także względy celowościowe.
Wskazanie wysokości i terminów płatności odsetek jest niezbędne dla
4
postępowania egzekucyjnego, ponieważ umożliwiają weryfikację prawidłowości
dokonanego przez wierzyciela określenia ostatecznego zadłużenia odsetkowego.
Jeżeli nie istnieją żadne przeszkody prawne w zakresie lokowania
w bankowych umowach kredytowych odpowiednich klauzul dotyczących wysokości
odsetek za opóźnienie (nawiązujących do treści art. 359 § 21
k.c.), to kwestia
dopuszczalności umieszczania takich klauzul (lub ich odpowiednich skrótów
redakcyjnych) w treści b.t.e. powinna być rozważana przy uwzględnieniu
postanowień dotyczących tzw. formalnych wymagań b.t.e., przewidzianych w art.
96 ust. 2 prawa bankowego. Przepis ten wymaga oznaczenia w b.t.e. m.in.
„wysokości zobowiązań dłużnika wraz z odsetkami i terminami ich płatności”.
W powołanej już uchwale Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2000 r., III CZP 27/00,
trafnie przyjęto, że regulacja ta odnosi się do wszystkich rodzajów odsetek, które
w ogóle mogą być umieszczone w b.t.e., w tym także – do odsetek za opóźnienie,
których wysokość strony określają w umowie bankowej. Wymagane jest zatem nie
tylko określenie zadłużenia dłużnika od strony strukturalnej (zadłużenie główne,
zadłużenie uboczne), ale także – wskazanie „wysokości” (rozmiaru) tego
zadłużenia w odniesieniu do długu głównego i należności pozostałych – w tym
roszczeń o zapłatę odsetek za opóźnienie. Innymi słowy, umieszczone w b.t.e.
odsetki za opóźnienie powinny być odpowiednio strukturalnie wyodrębnione
z innych pozycji składających się na dług dłużnika i jednocześnie odpowiednio
określone co do wysokości. Określenie wysokości odsetek za opóźnienie możliwe
jest wówczas, gdy wskazana została kwota stanowiąca podstawę do ich obliczenia,
podano odpowiednią stopę procentową oraz okres obliczenia odsetek
(okres opóźnienia dłużnika). W ten sposób dłużnik banku uzyskuje pełną możliwość
zweryfikowania własnego zadłużenia wynikającego z bankowego stosunku
obligacyjnego i ujętego w b.t.e. Weryfikacja taka umożliwia dłużnikowi podjęcie
wobec banku odpowiedniej obrony prawnej, jeszcze w postępowaniu klauzulowym
lub obrony merytorycznej (art. 840 k.p.c.).
Jeżeli nie sposób z góry określić czasu trwania ewentualnego opóźnienia
dłużnika, to dla określenia wysokości odsetek za opóźnienie pozostaje
wskazania kwoty stanowiącej podstawę jej obliczenia i wskazania stopy
procentowej (por. np. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca
5
2000 r., CZP 27/00 (OSNC 2001, z. 1, poz. 3). Powstaje kwestia, czy art. 96 ust. 2
prawa bankowego dopuszcza dowolny sposób określenia stopy procentowej
odsetek za opóźnienie, także np. przez odwołanie się do aktualnej stopy
procentowej kredytu lombardowego NBP. Nie jest wykluczone, że praktyka
bankowa mogłaby posługiwać się w tym zakresie innymi jeszcze formułami
prawnymi, a banki – mogłyby próbować umieszczać takie formuły (klauzule)
w wystawionych b.t.e. Uznanie takiej praktyki za dopuszczalną oznaczałoby
zaakceptowanie niejako opisowej (pośrednio określonej) stopy procentowej
w zakresie odsetek za opóźnienie. Należy jednak stwierdzić, że wspomniane
wcześniej względy możliwości weryfikacji przez dłużnika elementów jego
zadłużenia umieszczonych w b.t.e. nie pozwala na przyjmowanie dowolnych
(np. opisowych) sposobów oznaczania stopy procentowej odsetek za opóźnienie,
objętych b.t.e. Stopa ta powinna być określona w sposób właściwy dla określenia
stóp procentowych odnoszących się do innych należności banku znajdujących się
w tym samym b.t.e., tj. należności głównych i ubocznych. De lege lata brak
dostatecznego uzasadnienia dla przyjmowania takiej interpretacji, że w omawianym
zakresie art. 96 ust. 2 prawa bankowego stwarza bankom swobodę formowania
treści b.t.e. Nie mogą mieć w tym względzie decydującego znaczenia formułowane
niekiedy w piśmiennictwie i w praktyce bankowej racje typowo pragmatyczne
w postaci „racjonalizowania i ułatwiania” określania ostatecznego zadłużenia
dłużnika banku z tytułu odsetek za opóźnienie.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy przyjął, że oznaczenie w b.t.e.
stopy odsetek za opóźnienie poprzez posłużenie się formułą „czterokrotności
wysokości kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego” nie spełnia
wymagań przewidzianych w art. 96 ust. 2 prawa bankowego (art. 390 § 1 k.p.c.).