Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 309/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 lutego 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Krzysztof Strzelczyk
Protokolant Izabella Janke
w sprawie z powództwa P. spółka z o.o., W., poprzednio - "PR." S.A.
przeciwko K.D.
o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 27 lutego 2009 r.,
skargi kasacyjnej pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 14 marca 2008 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną i zasądza od K.D. na rzecz strony
powodowej kwotę 3600 (trzy tysiące sześćset) zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 14 marca 2008 r. oddalił apelację
pozwanej K.D. od wyroku Sądu Okręgowego w O., uwzględniającego powództwo o
uznanie za bezskuteczną wobec powodowej Spółki - w zakresie wierzytelności w
kwocie 272 183,23 zł - umowy zawartej w dniu 31 października 2003 r., na
podstawie której dłużnik strony powodowej, którym była „H.” spółka z o.o.
(dalej określana jako spółka „H”), reprezentowana przez jednoosobowy zarząd, tj.
W.D. (męża pozwanej) przeniosła na pozwaną szczegółowo opisaną
nieruchomość, położoną w J.
Postanowieniem komornika sądowego z dnia 24 kwietnia 2007 r.
postępowanie egzekucyjne dotyczące należności w kwocie 272 183,23 zł zostało
umorzone z powodu bezskuteczności egzekucji.
Według dokonanych ustaleń umową sprzedaży z dnia 31 października
2003 r., będącą przedmiotem skargi pauliańskiej, objęte zostały trzy nieruchomości
położone w J., B. i S., których łączna cena sprzedaży wyniosła 2 500 000 zł.
Nieruchomości te obciążone były hipotekami kaucyjnymi do kwot 1 000 000 zł. na
rzecz Banku, 1 500 000 zł na rzecz spółki „C.” oraz hipoteką zwykłą w kwocie
750 000 zł. na rzecz Banku, przy czym w dniu zawarcia umowy ta hipoteka była już
spłacona. W umowie tej K.D. zobowiązała się w ramach przejęcia długu spłacić
dług hipoteczny w kwocie 2 500 000 zł.
W marcu i kwietniu 2005 r. pozwana sprzedała nieruchomości w B. i S.
odpowiednio za cenę 2 500 000 zł i 3 071 428,57 zł.
W sprawie ustalono – stosując art.230 k.p.c. – że pozwanej, z uzyskanych
kwot, po zaspokojeniu przejętego długu oraz wykonaniu zobowiązań
zabezpieczonych hipotekami, pozostała kwota 2 321 208,60 zł. Pozwana jest nadto
właścicielką nieruchomości w J.
Sąd Apelacyjny uznał, że spełnione zostały wszystkie przesłanki skargi
pauliańskiej, przewidziane w art. 527 k.c., natomiast podniesione w apelacji
zarzuty procesowe naruszenia art. 233 § 1, art. 230 i 328 § 2 k.p.c. „są całkowicie
chybione”.
3
Skarga kasacyjna oparta została na podstawie naruszenia przepisów
postępowania – art. 217 § 2 w zw. z art. 227, art. 233 § 1, art. 230, 231, 328 § 2
w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., a także przepisów prawa materialnego – art. 527 § 1 i 2
k.c. oraz art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych
i hipotece, dalej określanej jako „u.k.w.h.” (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 124,
poz.1361 ze zm.). Zdaniem skarżącej na skutek zawartej umowy sprzedaży
nieruchomości, której skuteczność podważana jest skargą pauliańską nie doszło do
pokrzywdzenia powoda, skoro z uzyskanej ceny pozwana spłaciła wierzycieli,
którzy ze względu na posiadane zabezpieczenia hipoteczne jako jedyni, a więc
z pominięciem powoda, zostaliby zaspokojeni w toku sprzedaży egzekucyjnej
nieruchomości, będącej przedmiotem umowy kwestionowanej skargą pauliańską.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Naruszenie art. 217 § 2 w zw. z art. 227, 233 § 1 i 391 § 1 k.p.c., a także art.
230 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. nie może nastąpić – jak bezzasadnie wskazano
w skardze kasacyjnej – przez nieodniesienie się do podniesionych w apelacji
zarzutów dotyczących wadliwej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego
oraz nieustalenia faktów mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia, a także
dokonania ustaleń na podstawie tzw. przyznania. Sąd drugiej instancji wskutek
nierozpoznania uzasadnionych zarzutów apelacyjnych narusza art. 378 k.p.c.,
natomiast powołane przez skarżącą - w ramach podstawy kasacyjnej z art. 3983
pkt
2 k.p.c. – przepisy art. 217 § 2 w zw. z art. 227 i 391 § 1 k.p.c. mogłyby zostać
naruszone, gdyby sąd drugiej instancji w ramach własnych kompetencji
jurysdykcyjnych bezzasadnie odmówił dopuszczenia ponowionego przez stronę
w tej instancji niedopuszczonego w sądzie I instancji dowodu na istotne
okoliczności sprawy, a nadto w ramach prowadzonego postępowania dowodowego
bezzasadnie stwierdził, że istotna okoliczność została milcząco przyznana. Taka
sytuacja w rozpoznanej sprawie nie zaistniała. Opieranie z kolei skargi kasacyjnej
na zarzucie naruszenia art. 233 § 1 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. jest wyłączone,
o czym stanowi wyraźnie art. 3983
§ 3 k.p.c., co zapewne uszło uwagi
pełnomocnika skarżącej. Nie mógł odnieść skutku ze względu także na wadliwe
jego sformułowanie i uzasadnienie zarzut naruszenia art. 231 w zw. z art. 328 § 2
i art. 391 § 1 k.p.c. przez uznanie, że „dłużnik działał ze świadomością wierzycieli”
4
(zapewne chodzi o działanie ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli,
przewidziane w art. 527 § 3 k.c.). Jest to typowy zarzut dokonania wadliwej
subsumcji, a więc wadliwego zastosowania normy prawa materialnego do ustalonej
podstawy faktycznej, który może być skutecznie podnoszony wyłącznie w ramach
podstawy kasacyjnej naruszenia prawa materialnego przez jego wadliwe
zastosowanie (art. 3983
pkt 1 k.p.c.).
Odnosząc się do zarzutów naruszenia art. 527 § 1 i 2 oraz art. 65 ust. 1
u.k.w.h. podkreślić należy, że w doktrynie i orzecznictwie jednolicie przyjmuje się,
że pokrzywdzenie wierzyciela należy oceniać nie według chwili dokonania
czynności prawnej dłużnika z osobą trzecią, lecz według chwili jej zaskarżenia
(wystąpienia z żądaniem uznania bezskuteczności czynności prawnej). Sytuację
kiedy czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela
określa § 2 art. 527 k.c. Przepis ten wiąże pokrzywdzenie wierzyciela z rzeczywistą
niewypłacalnością dłużnika, która musi istnieć w chwili wystąpienia ze skargą
pauliańską, jak i w chwili orzekania przez sąd o żądaniu wierzyciela uznania
czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną (art. 316 § 1 k.p.c.). Z zebranego
w sprawie materiału dowodowego oraz dokonanych na jego podstawie ustaleń,
którymi Sąd Najwyższy jest związany w razie niewykazania – jak w niniejszej
sprawie - uchybień procesowych popełnionych przez Sąd drugiej instancji wynika,
że spełnione zostały wszystkie cztery przesłanki skargi pauliańskiej, mianowicie: po
pierwsze – wskutek zawarcia umowy doszło do pokrzywdzenia strony powodowej
jako wierzyciela, po drugie – mąż pozwanej jako reprezentujący dłużnika miał
świadomość pokrzywdzenia strony powodowej, po trzecie – pozwana uzyskała
korzyść majątkową, po czwarte - w sytuacji, gdy pozwana jako osoba bliska
w rozumieniu art. 527 § 3 k.c. uzyskała korzyść majątkową, miało zastosowanie
w stosunku do niej domniemanie, że wiedziała, iż jej mąż działał
z pokrzywdzeniem wierzyciela. W takim wypadku wierzyciel zwolniony jest
z obowiązku wykazywania złej wiary osoby trzeciej, o której mowa w art. 527 k.c.
Pełnomocnik skarżącej w ramach podstawy naruszenia prawa materialnego
nie zarzucił Sądowi Apelacyjnemu naruszenia art. 527 § 3 k.c. Oznacza to, że
między powołanym w skardze kasacyjnej zarzutem naruszenia art. 527 § 1 i 2 k.c.,
a uzasadnieniem skargi kasacyjnej występuje wyraźna dysharmonia, pozbawiająca
5
Sąd Najwyższy możliwości skontrolowania zasadności przyjętego rozstrzygnięcia
z punktu widzenia przesłanek przewidzianych w art. 527 § 3 k.c.
Odnosząc się do kwestii „pokrzywdzenia”, o którym mowa w art. 527 § 1 i 2
k.c. należało – na gruncie dokonanych ustaleń - udzielić odpowiedzi na pytanie,
czy z wartości nieruchomości pozostałej po odliczeniu hipotek, strona powodowa
mogłaby zaspokoić się w całości lub w części. Skoro z dokonanych ustaleń, którymi
Sąd Najwyższy był związany, bowiem zarzuty procesowe - z podanych względów -
okazały się nieskuteczne, wynika że z transakcji między pozwaną i jej mężem,
a następnie między pozwaną i nabywcami nieruchomości, pozwanej pozostała –
po spłaceniu długów hipotecznych, obciążających dłużnika - kwota ponad
2 300 000 zł, a nadto jest nadal właścicielką jednej z przedmiotowych
nieruchomości, to wszystko to oznacza, że gdyby nie doszło do sprzedaży
nieruchomości stanowiących własność dłużnika, strona powodowa mogłaby
zaspokoić się w toku sprzedaży egzekucyjnej tych nieruchomości. Innymi słowy nie
byłoby pokrzywdzenia strony powodowej, gdyby wszystkie nieruchomości (w tym
nieruchomość objęta skargą pauliańską) zostały sprzedane przez pozwaną,
a kwoty uzyskane ze sprzedanych nieruchomości wystarczyły wyłącznie na
zaspokojenie wierzycieli hipotecznych, bez możliwości zaspokojenia się przez
stronę powodową jako wierzyciela, nie będącego wierzycielem hipotecznym.
Z przytoczonych względów skarga kasacyjna podlegała oddaleniu (art. 39814
k.p.c.).