Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 5 marca 2009 r., III CZP 4/09
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
Sędzia SN Marian Kocon (sprawozdawca)
Sędzia SN Dariusz Zawistowski
Sąd Najwyższy w sprawie egzekucyjnej ze skargi Izabeli B. przy uczestnictwie
"T.G.C." S.A. w W. i Bożeny G. po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu
jawnym w dniu 5 marca 2009 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd
Okręgowy w Tarnowie postanowieniem z dnia 11 grudnia 2008 r.:
"1. Czy dla prowadzenia egzekucji na rzecz nabywcy wierzytelności objętej
tytułem egzekucyjnym konieczne jest nadanie klauzuli wykonalności na rzecz
cesjonariusza, jeżeli do przeniesienia wierzytelności (przelewu) doszło już po
wszczęciu postępowania egzekucyjnego przez cedenta, ujawnionego w tytule jako
wierzyciel?
2. Czy dla określenia przesłanek wejścia do postępowania egzekucyjnego
nabywcy wierzytelności w miejsce dotychczasowego wierzyciela należy stosować
odpowiednio (art. 13 § 2 k.p.c.) art. 192 pkt 3 k.p.c.?"
podjął uchwałę:
1. Przepis art. 788 § 1 k.p.c. ma zastosowanie również w sytuacji, gdy
uprawnienie objęte tytułem egzekucyjnym przeszło na inną osobę w drodze
przelewu po wszczęciu postępowania egzekucyjnego.
2. Przepis art. 192 pkt 3 k.p.c. nie ma zastosowania w postępowaniu
egzekucyjnym.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy oddalił skargę dłużnika na postanowienie komornika
oddalające wniosek o umorzenie postępowania egzekucyjnego. Wyraził pogląd, że
art. 788 § 1 k.p.c. ma zastosowanie tylko w razie przejścia uprawnienia lub
obowiązku przed wszczęciem egzekucji.
Sąd Okręgowy, rozpoznając zażalenie dłużnika, powziął poważne wątpliwości,
które ujął w zagadnieniach prawnych przedstawionych Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Według art. 788 § 1 k.p.c., jeżeli uprawnienie lub obowiązek po powstaniu
tytułu egzekucyjnego lub w toku sprawy przed wydaniem tytułu, przeszły na inną
osobę, sąd nada klauzulę wykonalności na rzecz lub przeciwko tej osobie, gdy
przejście to będzie wykazane dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem
urzędowo poświadczonym. Powstaje zatem pytanie, czy określenie „po powstaniu
tytułu" rozciąga się na postępowanie egzekucyjne, czy też podczas trwania tego
postępowania nie można zmieniać klauzuli wykonalności, a przejście prawa lub
obowiązku uwzględnia komornik.
W doktrynie i orzecznictwie dominował pogląd, że określenie „po powstaniu
tytułu" nie rozciąga się na postępowanie egzekucyjne, w związku z czym zmiana
osoby wierzyciela lub dłużnika zaszła po wszczęciu tego postępowania, tj. po
złożeniu wniosku o wszczęciu egzekucji, nie wymaga uwidocznienia jej w klauzuli
wykonalności; wystarczy wykazanie przed organem egzekucyjnym przejścia
uprawnienia lub obowiązku odpowiednim dokumentem (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 30 stycznia 1975 r., II CZ 5/75, OSPiKA 1976, nr 2, poz. 37, z
dnia 2 lipca 1975 r., I CZ 98/75, OSNCP 1976, nr 6, poz. 142 i z dnia 9 czerwca
1978 r., III CRN 97/78, OSPiKA 1979, nr 2, poz. 29).
Od tego stanowiska Sąd Najwyższy odstąpił w uchwale z dnia 29 października
2004 r., III CZP 63/04 (OSNC 2005, nr 10, poz. 174), przyjmując, że art. 788 § 1
k.p.c. ma zastosowanie również w razie przeniesienia wierzytelności (przelewu) po
wszczęciu postępowania egzekucyjnego. Wskazał argumenty oparte na wykładni
systemowej i funkcjonalnej oraz powołał się na nakaz praworządnego działania
organów publicznych również przy ustalaniu podmiotów postępowania
egzekucyjnego, stwierdzając, że o ile prawo żądania ochrony sądowej mieści w
sobie ryzyko bezpodstawnego pozywania innej osoby, o tyle w fazie egzekucyjnej,
zawierającej element przymusu, reguły zachowania się dłużnika powinny być ściśle
określone. Dotyczy to również wierzyciela egzekwującego.
Skład Sądu Najwyższego rozpoznający niniejsze zagadnienie prawne
podziela stanowisko wyrażone w uchwale z dnia 29 października 2004 r., III CZP
63/04, które opiera się na respektowaniu zasady, aby ostatecznym ukształtowaniem
treści tytułu wykonawczego (podstawy egzekucji), jego elementów podmiotowych i
przedmiotowych zajmował się sąd w postępowaniu o nadanie klauzuli
wykonalności. Organ egzekucyjny powinien ograniczyć się do prowadzenia
egzekucji na podstawie tytułu wykonawczego, z którego wynika zakres tej
egzekucji.
Punktem wyjścia było stwierdzenie, że obrót prawami majątkowymi, zwłaszcza
wierzytelnościami, uległ zróżnicowaniu. Okoliczności te mają wpływ na rolę
postępowania o nadanie klauzuli wykonalności, w którym sąd bada nie tylko
formalną prawomocność oraz wykonalność orzeczeń i ugód sądowych, lecz
również ustala treść i ważność oświadczeń woli stwierdzonych w aktach
notarialnych, a także w dokumentach prywatnych stwierdzających przejście długu
lub wierzytelności. Uogólnienie tego stwierdzenia pozwala na zmianę wykładni
przepisów dotyczących postępowania o nadanie klauzuli wykonalności tytułom
egzekucyjnym, które dotychczas rozumiano wąsko jako polegające wyłącznie na
badaniu elementów formalnych. (...)
Z argumentami przedstawionymi w uchwale z dnia 29 października 2004 r., III
CZP 63/04, należy się zgodzić tym bardziej, że znajdują one poparcie również w
wykładni językowej. Z art. 788 § 1 k.p.c. nie wynika, aby przejście uprawnienia lub
obowiązku musiało nastąpić przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego, tj.
przed złożeniem wniosku o wszczęciu egzekucji, przepis ten bowiem expressis
verbis mówi o przejściu uprawnienia lub obowiązku w toku sprawy lub po powstaniu
tytułu egzekucyjnego, a zatem nie wiąże żadnych skutków ze złożeniem wniosku o
wszczęcie egzekucji. W tej sytuacji trafny jest wniosek, że bez względu na to, czy
przejście wierzytelności nastąpiło przed, czy też po złożeniu wniosku o wszczęcie
egzekucji, sąd powinien nadać klauzulę na rzecz nabywcy, jeżeli przejście to będzie
wykazane dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo
poświadczonym.
Z tych względów podjęto uchwałę, rozstrzygającą zagadnienie prawne
przedstawione w pkt 1.
Artykuł 192 k.p.c. dotyczy skutków związanych z zawisłością sprawy i
niewątpliwie odnosi się tylko do sytuacji, w której sprawa nie została zakończona.
Punkt 3 tego artykułu ma na celu nie tylko zapewnienie stabilności postępowania,
ale daje wyraz rozszerzonej prawomocności wyroku. Sama zmiana materialna (np.
cesja) nie powoduje zmian w postępowaniu rozpoznawczym. Zmiana ta jednak jest
o tyle uwzględniana, że za zgodą stron sprawa może toczyć się dalej po wstąpieniu
nabywcy prawa w miejsce zbywcy.
Istota art. 192 k.p.c. sprawia, że może on mieć zastosowanie tylko do
postępowania rozpoznawczego. Zgoda dłużnika na dokonywanie czynności
zarówno w postępowaniu klauzulowym, jak i we właściwej egzekucji nie daje się
pogodzić z celem postępowania egzekucyjnego. Przepisy art. 848 i 930 k.p.c.
regulują sytuacje zbliżone do art. 192 pkt 3 k.p.c., co dodatkowo sprzeciwia się
stosowaniu tego przepisu w postępowaniu egzekucyjnym.
Z tych względów podjęto uchwałę, rozstrzygającą zagadnienie prawne
przedstawione w pkt 2.