Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 302/08
POSTANOWIENIE
Dnia 11 marca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Grzegorz Misiurek
w sprawie z powództwa S.M.
przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Wojewodę
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 11 marca 2009 r.,
skargi kasacyjnej powoda od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 15 kwietnia 2008 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 15 kwietnia 2008 r. Sąd Apelacyjny w sprawie z
powództwa S.M. przeciwko Skarbowi Państwa – Wojewodzie o ustalenie, że
poprzednicy prawni powoda byli w dniu 1 września 1939 r. właścicielami
nieruchomości znajdującej się obecnie na terytorium Republiki Ukraińskiej, oddalił
zażalenie powoda na postanowienie Sądu Okręgowego odrzucające pozew ze
względu na brak jurysdykcji krajowej sądów polskich.
Od postanowienia Sądu Apelacyjnego skargę kasacyjną wniósł powód
i powołując się na naruszenie art. 1099 k.p.c. przez błędną wykładnię, wniósł
o uchylenie zaskarżonego postanowienia wraz z postanowieniem Sądu
Okręgowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie.
Powództwo w niniejszej sprawie zmierzało do ustalenia na podstawie art.
189 k.p.c. prawa własności przysługującego poprzednikom prawnym powoda do
nieruchomości położonej obecnie na terytorium Republiki Ukraińskiej. Nie może
ulegać wątpliwości, że dla oceny istnienia jurysdykcji krajowej miarodajny jest
w zasadzie moment wszczęcia postępowania lub doręczenia pozwu (art. 1097
i 1103 § 1 pkt 1 k.p.c.; por. także postanowienie Sądu Najwyższego z 28 kwietnia
2005 r., III CK 358/04, niepubl.).
W stosunkach między Polską a Ukrainą obowiązuje umowa z dnia 24 maja
1993 r. o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych i karnych
(Dz.U. z 1994 r., Nr 96, poz. 465). Zgodnie z art. 32 tej umowy, do stosunków
prawnych dotyczących nieruchomości właściwe są prawo i organy tej umawiającej
się strony, na której terytorium nieruchomość jest położona. Przytoczony przepis
rozstrzyga więc, że w sprawie o ustalenie istnienia (także w przeszłości) prawa
własności nieruchomości położonej na Ukrainie jurysdykcję krajową mają sądy
ukraińskie. Umowa nie zawiera równocześnie normy prawnej, która w sprawach
dotyczących nieruchomości przyznawałaby jurysdykcję przemienną sądom polskim.
3
Na tej podstawie uznać należy, że w rozpatrywanej sprawie – przy założeniu
położenia nieruchomości na Ukrainie – sądom polskim nie przysługuje jurysdykcja
krajowa. Dla oceny omawianej kwestii nie są natomiast miarodajne przepisy
rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie
jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach
cywilnych i handlowych. Zgodnie z jego art. 66 ust. 1, znajduje ono zastosowanie
tylko do takich powództw, które zostały wytoczone po jego wejściu w życie.
Rozporządzenie weszło w życie w dniu 1 marca 2002 r., jednak jest to data
właściwa tylko dla stosunków między „starymi” państwami członkowskimi.
W stosunku do Polski, która przystąpiła do UE w dniu 1 maja 2004 r., przy braku
w traktacie akcesyjnym przepisów intertemporalnych, uznać trzeba, że reguła
określona w art. 66 ust. 1 rozporządzenia ulega modyfikacji przez przyjęcie, że akt
ten stosuje się do powództw wytoczonych po tej dacie. Podkreślić należy,
że zgodnie z art. 22 pkt 1 tego rozporządzenia, w sprawach, w których
przedmiotem są prawa rzeczowe na nieruchomościach, wyłączną jurysdykcję mają
sądy państwa członkowskiego, w którym nieruchomość jest położona.
Ukraina zresztą, jak wiadomo, nie jest członkiem Unii Europejskiej.
Z żadnej z umów międzynarodowych, których zastosowanie w niniejszej
sprawie można rozważać, nie wynika zatem jurysdykcja sądów polskich.
Niezasadny jest zarzut skarżącego, że z treści uchwały Sądu Najwyższego
z 5 sierpnia 2004 r., III CZP 39/04, wynika, iż skoro przyjęto dopuszczalność drogi
sądowej w sprawach o ustalenie faktu pozostawienia przez daną osobę bądź jej
poprzedników prawnych poza obecnymi granicami państwa określonej
nieruchomości, do której przysługiwało im prawo własności, to przesądzono tym
samym istnienie także w tego rodzaju sprawach jurysdykcji krajowej.
Wskazana uchwała nie odnosiła się w ogóle do kwestii jurysdykcji krajowej
i ograniczała się do oceny istnienia w sprawie innej przesłanki procesowej, jaką
stanowi droga sądowa. Jurysdykcja krajowa stanowi zaś przesłankę oddzielną
podlegającą badaniu przez sąd niezależnie od faktu przysługiwania lub
nieprzysługiwania drogi sądowej. Pogląd ten w orzecznictwie nie budzi żadnych
wątpliwości.
4
Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2005 r.,
III CZP 72/04 (Prokuratura i Prawo 2005, nr 11, s. 39), w sprawie o ustalenie
istniejącego w przeszłości stosunku własności nieruchomości pozostawionej poza
obecnymi granicami państwa polskiego w związku z wojną rozpoczętą w 1939 r.,
położonej obecnie na terenie Litwy lub Białorusi, sądom polskim nie przysługuje
jurysdykcja krajowa. Jednobrzmiąca treść art. 32 powołanej umowy z Ukrainą
uzasadnia odniesienie tego poglądu – podzielanego przez skład orzekający –
do rozpoznawanej sprawy. W odniesieniu do nieruchomości położonej na
terytorium Republiki Ukraińskiej pogląd taki jednoznacznie sformułował Sąd
Najwyższy w postanowieniu z 10 sierpnia 2007 r., II CSK 169/07, niepubl.
Należy też zwrócić uwagę, że w myśl art. 202 zd. drugie k.p.c., jeżeli przepis
szczególny nie stanowi inaczej, okoliczności, które uzasadniają odrzucenie pozwu,
sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy. Brak jurysdykcji
krajowej stanowi przyczynę nieważności, którą sąd bierze pod rozwagę z urzędu
w każdym stanie sprawy. W razie stwierdzenia braku jurysdykcji krajowej sąd
odrzuca pozew (art. 1099 k.p.c.).
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39815
§ 1 k.p.c.).
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13