Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 13 marca 2009 r.
III PK 59/08
Przepis art. 47a ust. 2 ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy spo-
łecznej (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 64, poz. 414 ze zm.) - posługujący się
wyrażeniem „powołuje” - nie stanowi podstawy nawiązania stosunku pracy z
powołania (art. 68 § 1 k.p.).
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie: SN
Jerzy Kwaśniewski, SA Maciej Pacuda.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 13 marca
2009 r. sprawy z powództwa Witolda D. przeciwko Powiatowemu Centrum Pomocy
Rodzinie w L. o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie, na skutek skargi kasacyjnej
strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Lublinie z dnia 10 czerwca 2008 r. [...]
1. o d d a l i ł skargę,
2. oddalił wniosek powoda o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Pozwane Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w L., w sprawie z powództwa
Witolda D. o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie, wniosło skargę kasacyjną od
wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 10 czerwca 2008 r. [...]. Zaskarżonym
wyrokiem oddalono jego apelację od wyroku Sądu Rejonowego przywracającego
powoda do pracy oraz zasądzono na rzecz powoda od strony pozwanej 16.996 zł
tytułem wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy.
Stan faktyczny jest bezsporny. Dnia 31 października 2001 r. zarząd Powiatu w
L. powołał powoda na stanowisko dyrektora strony pozwanej, a dnia 26 lutego 2007
r. powód został przez ten zarząd odwołany z zajmowanego stanowiska, co było rów-
noznaczne z wypowiedzeniem umowy. W czasie odwołania powodowi brakowało
około 3 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego, posiadał on okres zatrudnienia umoż-
2
liwiający uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku. Sądy przyjęły, że
powód był pracownikiem zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, a zatem strona
pozwana naruszyła przewidziany w art. 39 k.p. zakaz wypowiedzenia umowy w
wieku przedemerytalnym. Z tego względu Sąd Rejonowy uwzględnił powództwo w
zakresie przywrócenia do pracy (art. 45 § 1 k.p.), a Sąd Okręgowy zasądził na rzecz
powoda wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy (art. 47 k.p.).
W skardze kasacyjnej pozwane Centrum podtrzymało zajmowane w trakcie
procesu stanowisko, że powód nie był zatrudniony na podstawie umowy, lecz powo-
łania w rozumieniu art. 68 k.p. Błędny pogląd Sądu Okręgowego wynika - zdaniem
skarżącego - z naruszenia: 1) art. 2 pkt 3 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracow-
nikach samorządowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 ze zm.),
przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że przepis ten wyłączał możliwość
nawiązania stosunku pracy z powołania z kierownikiem Powiatowego Centrum Po-
mocy Rodzinie; 2) art. 68 § 1 k.p. w związku z art. 47a ust. 2 ustawy z dnia 29 listo-
pada 1990 r. o pomocy społecznej (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 64, poz. 414 ze
zm.), przez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że przepis ten nie był do dnia 1
maja 2004 r., tj. do dnia wejścia w życie ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy spo-
łecznej (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 115, poz. 728), przepisem odrębnym w ro-
zumieniu art. 68 § 1 k.p., a użyte w nim określenie „powołuje” oznaczało wyłącznie
powierzenie stanowiska; 3) art. 32 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o sa-
morządzie powiatowym (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 ze zm.),
przez błędną jego wykładnię polegającą na przyjęciu, iż wskazuje on jedynie organ
uprawniony do zatrudniania i zwalniania kierowników jednostek organizacyjnych po-
wiatu, przy pominięciu, że wykonywanie tego uprawnienia przez zarząd powiatu do
dnia 30 maja 2001 r. ograniczone było dodatkowym zastrzeżeniem wynikającym z
art. 36 ust. 2 ustawy, stanowiącym, że szczególne warunki lub zasady powoływania,
odwoływania oraz tryb zatrudniania i zwalniania kierowników i pracowników powia-
towych służb, inspekcji i straży oraz jednostek organizacyjnych powiatu określa od-
rębna ustawa.
W piśmie procesowym z dnia 27 lutego 2009 r. skierowanym bezpośrednio do
Sądu Najwyższego, powód wniósł o oddalenie skargi i zasądzenie kosztów postępo-
wania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Skarga jest nieuzasadniona.
1. Rozstrzygnięcie sprawy zależy od wykładni przepisu art. 68 § 1 k.p., według
którego „stosunek pracy nawiązuje się na podstawie powołania w przypadkach okre-
ślonych w odrębnych przepisach”. Chodzi więc o to, czy wskazane w skardze kasa-
cyjnej przepisy ustawowe są „odrębnymi przepisami” w rozumieniu art. 68 § 1 k.p.,
czyli czy powodują one powstanie stosunku pracy z powołania. Ponieważ Sądy obu
instancji przyjęły, że powód był zatrudniony na podstawie umowy o pracę, a przeciw-
ne temu stanowisko strony pozwanej ogranicza się do zarzutów dotyczących cha-
rakteru tego stosunku pracy, to Sąd Najwyższy - rozpoznając sprawę w granicach
podstaw skargi kasacyjnej (art. 39813
§ 1 k.p.c.) - nie rozważa skutków odwołania w
wieku przedemerytalnym pracownika zatrudnionego na podstawie powołania. W
szczególności należy pominąć analizę rozbieżności między zakazem wypowiadania
z art. 39 k.p. obejmującym 4 lata, a przepisem przewidującym szczególne uprawnie-
nia takiego pracownika w okresie 2 lat (art. 72 § 3 k.p.).
2. Powołanie - w rozważanym tu ujęciu - oznacza powierzenie określonego
stanowiska. Jest to powołanie w znaczeniu organizacyjnym, nadaje ono uprawnienia
i nakłada obowiązki związane z objętym stanowiskiem. W odniesieniu do obsadzenia
stanowiska, którego zadania wykonywane są w ramach stosunku pracy (art. 22 § 1 i
11
k.p.) powołanie jest oświadczeniem woli pracodawcy (lub innego upoważnionego
podmiotu) powodującym - za zgodą pracownika - powstanie stosunku pracy. Z tych
zgodnych oświadczeń woli może wynikać stosunek pracy w całości objęty przepisami
regulującymi stosunek umowny lub stosunek podlegający w pierwszej kolejności
regulacji z art. 68-72 k.p., do którego na mocy art. 69 k.p. przepisy dotyczące umowy
o pracę stosuje się tylko w pozostałym zakresie. Pierwszy z nich można określić jako
„umowny stosunek pracy”, a drugi jako „stosunek pracy z powołania”. Odróżnienie
tych dwóch skutków powołania następuje na podstawie art. 68 § 1 k.p.
3. O tym, że powołanie może wywoływać inny skutek niż powstanie stosunku
pracy z powołania przesądza brzmienie art. 68 § 1 k.p. Gdyby powołanie zawsze
miało powodować powstanie stosunku pracy z powołania, to zbędna byłaby końcowa
część tego przepisu. Stanowiłby on wówczas, że stosunek pracy nawiązuje się na
podstawie powołania. Jednocześnie należy wziąć pod uwagę, że powołanie, jako
sposób obsadzania stanowisk przewidziany w odrębnych ustawach, nie wymaga
żadnego upoważnienia z Kodeksu pracy. To nie prawo pracy określa, kiedy obsada
4
stanowiska następuje w drodze powołania, do tego prawa należy natomiast określe-
nie skutków powołania w zakresie praw i obowiązków pracownika i pracodawcy (art.
1 k.p.). Prowadzi to do wniosku, że użyty w art. 68 § 1 k.p. zwrot „w przypadkach
określonych w odrębnych przepisach” oznacza, iż z przepisu przewidującego powo-
łanie jako sposób obsadzenia stanowiska musi zarazem wynikać - wprost lub po-
średnio - że to powołanie powoduje powstanie stosunku pracy określonego w art. 68
§ 1 k.p.
4. Interpretacja art. 68 § 1 k.p. powinna być rygorystyczna, a w żadnym razie
rozszerzająca. Z przepisu tego powstaje bowiem stosunek zobowiązaniowy, z pew-
nymi tylko odrębnościami w porównaniu ze stosunkiem powstałym z umowy o pracę.
Mamy więc do czynienia z regulacjami ogólną i szczególną, do których stosuje się
powszechnie przyjętą wykładnię, według której wyjątki nie mogą być interpretowane
rozszerzająco, a w razie wątpliwości należy dać pierwszeństwo regulacji ogólnej.
Inaczej mówiąc, połączenie powołania na stanowisko z powstaniem stosunku pracy z
powołania w rozumieniu art. 68 § 1 k.p. musi wyraźnie wynikać z przepisów prawa.
Za przyjętym poglądem przemawia także charakter regulacji z art. 68-72 k.p. Jest
ona mniej korzystna dla pracownika w porównaniu z regulacją stosunku pracy po-
wstałego z umowy o pracę i nie może być stosowana nawet za zgodą pracownika
(art. 18 k.p.).
5. Powyższe rozważania wykazują bezpodstawność skargi kasacyjnej, nie
wskazano w niej bowiem przepisu przewidującego zatrudnienie powoda na podsta-
wie powołania. Wymienione w skardze przepisy zostały powołane w celu wykazania,
że odrębnymi przepisami, o których mowa w art. 68 § 1 k.p., są przepisy kompeten-
cyjne - czyli przyznające prawo powołania - zaś ustawa o pracownikach samorządo-
wych nie wyłącza możliwości zatrudniania kierownika (dyrektora) Powiatowego Cen-
trum Pomocy Rodzinie na postawie powołania. Jest to pogląd niesłuszny. Sam prze-
pis kompetencyjny nie wystarcza do wywołania skutku z art. 68 § 1 k.p., a nadto
sprzeciwia się temu nieobowiązująca już ustawa o pracownikach samorządowych,
mająca zastosowanie do powoda. Przewidywała ona w art. 2 cztery podstawy za-
trudniania pracowników: wybór (pkt 1), mianowanie (pkt 2), powołanie (pkt 3) i
umowę o pracę (pkt 4). Zakres ich stosowania był uregulowany w ten sposób, że w
odniesieniu do trzech pierwszych podstaw wymieniono wyczerpująco stanowiska, do
których miały one zastosowanie, a umowę o pracę stosowało się wobec pozostałych
pracowników. Stanowisko zajmowane przez powoda nie jest wymienione w pkt 3 (ani
5
żadnym wcześniejszym), nadto żaden przepis szczególny nie przewiduje w tym przy-
padku zatrudniania na podstawie powołania, a zatem stosuje się do niego umowę o
pracę. Nawet za zgodą powoda wyłączona jest zatem możliwość zatrudnienia go na
podstawie powołania (art. 18 k.p.).
6. W zakresie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego Sąd Naj-
wyższy zważył, iż strona przeciwna może wnieść do sądu drugiej instancji odpowiedź
na skargę kasacyjną w terminie dwutygodniowym od doręczenia jej skargi (art. 3987
§ 1 zdanie pierwsze k.p.c.). Nie stanowi zaś odpowiedzi na skargę kasacyjną tak
zwane pismo procesowe, wniesione po upływie ustawowego terminu do dokonania
tej czynności, jak to miało miejsce w przedmiotowej sprawie. W konsekwencji, nie
wywołuje ono skutków w zakresie zawartego w nim wniosku o zasądzenie kosztów
zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym, obejmującym sporządzenie i
wniesienie odpowiedzi na skargę kasacyjną (art. 167 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c.) - por. tezę trzecią wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 maja
2003 r., IV CKN 113/01 (LEX nr 141392).
Z tych względów orzeczono jak w sentencji.
========================================