Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 19 marca 2009 r., III CZP 5/09
Sędzia SN Mirosław Bączyk (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Krzysztof Strzelczyk
Sędzia SN Hubert Wrzeszcz
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku "L.", sp. z o.o. w K. przy uczestnictwie
Dariusza S. o nadanie klauzuli wykonalności na rzecz następcy prawnego, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 19 marca 2009 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Szczecinie
postanowieniem z dnia 16 grudnia 2008 r.:
„Czy do wykazania przejścia uprawnień, na podstawie art. 788 § 1 k.p.c., na
nabywcę wierzytelności zbytej przez syndyka masy upadłości, wymagane jest
dołączenie dokumentu zezwolenia na to zbycie, o którym mowa w art. 131 § 1 pkt 5
i art. 140 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października
1934 r. – Prawo upadłościowe (jedn. tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze
zm.)?”
podjął uchwałę:
Do nadania klauzuli wykonalności na podstawie art. 788 § 1 k.p.c. na
rzecz osoby, która nabyła od syndyka masy upadłości wierzytelność objętą
tytułem egzekucyjnym, wymagane jest przedłożenie zezwolenia
przewidzianego w art. 131 § 1 pkt 5 i art. 140 rozporządzenia Prezydenta
Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. – Prawo upadłościowe (jedn.
tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.).
Uzasadnienie
Syndyk masy upadłości scedował na rzecz cesjonariusza wierzytelność
upadłego wierzyciela objętą tytułem egzekucyjnym. Cesjonariusz wystąpił z
wnioskiem o nadanie temu tytułowi klauzuli wykonalności na swoją rzecz na
podstawie art. 788 § 1 k.p.c. i do wniosku załączył dokument obejmujący cesję
wierzytelności z podpisami notarialnie poświadczonymi. Sąd Rejonowy oddalił ten
wniosek, ponieważ syndyk – zbywając wierzytelność z wolnej ręki – musiał uzyskać
na to odpowiednie zezwolenie sędziego-komisarza, stosownie do art. 326 ust. 1 w
związku z art. 334 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i
naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.), a wnioskodawca nie wykazał, że takie
zezwolenie zostało udzielone. Według Sądu Rejonowego, cesja wierzytelności
dokonana przez syndyka bez wspomnianego zezwolenia jest nieważna (art. 58 § 1
k.c.) i nie można w związku z tym przyjmować, że wierzytelność objęta umową cesji
przeszła na nabywcę.
Rozpatrując zażalenie wnioskodawcy, Sąd Okręgowy stwierdził, że do zbycia
wierzytelności syndyk powinien uzyskać zezwolenie wierzycieli lub sędziego-
komisarza, zgodnie z art. 131 § 1 pkt 5, art. 140 i 132 rozporządzenia Prezydenta
Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. – Prawo upadłościowe (jedn. tekst:
Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm. – dalej: "Pr.upadł."), ponieważ ogłoszenie
upadłości wierzyciela (zbywcy wierzytelności) nastąpiło jeszcze przed wejściem w
życie Prawa upadłościowego i naprawczego. Sąd Okręgowy nie miał wątpliwości co
do tego, że zbycie wierzytelności przez syndyka bez wspomnianego zezwolenia jest
nieważne, natomiast wątpliwość pojawiła się w odniesieniu do zakresu wymagań,
których spełnienie pozostaje niezbędne do wykazania przejścia uprawnień
wynikających z tytułu egzekucyjnego na wnioskodawcę, gdy jest nim nabywca
wierzytelności od syndyka. Chodzi o to, czy do wykazania przejścia uprawnienia w
rozumieniu art. 788 § 1 k.p.c. wystarczy przedłożenie sądowi samej umowy cesji,
czy niezbędne jest także przedłożenie dokumentu obejmującego zgodę właściwego
podmiotu (art. 131 § 1 pkt 5 i art. 140 Pr.upadł.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W literaturze dominuje stanowisko, że w postępowaniu toczącym się w wyniku
złożenia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności na rzecz następcy prawnego (art.
788 § 1 k.p.c.) sąd bada jedynie treść (osnowę) dołączonych do wniosku
dokumentów urzędowych lub prywatnych z podpisem urzędowo poświadczonym.
Badanie takie zmierza do stwierdzenia, czy na podstawie treści dokumentu można
ustalić przejście uprawnień i obowiązków. Ma ono zatem charakter jedynie
formalny, wyłączona jest natomiast merytoryczna kontrola, czy przejście takie
istotnie nastąpiło z punktu widzenia przepisów prawa materialnego. Z tego względu
w zażaleniu na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności dłużnik nie może
skutecznie podnosić zarzutu braku przejścia uprawnienia lub obowiązku,
przysługuje mu bowiem w tym zakresie obrona w postaci powództwa
przeciwegzekucyjnego (art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c.).
W judykaturze Sądu Najwyższego zasadniczo wytyczone zostały ramy
formalnej kontroli dokumentów przedstawianych przez następcę prawnego we
wniosku o nadanie klauzuli wykonalności na podstawie art.788 § 1 k.p.c. W uchwale
z dnia 16 marca 2006 r., III CZP 4/06 ("Biuletyn SN" 2005, nr 3, s. 7) stwierdzono,
że postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu nie obejmuje badania zasadności wierzytelności objętej tym
tytułem, zasadności następstwa prawnego co do tej wierzytelności, w tym także
skuteczności prawnej jej przelewu. W uchwale z dnia 7 marca 2008 r., III CZP
155/07 (OSNC 2009, nr 3, poz. 42), Sąd Najwyższy wyjaśnił, że w postępowaniu o
nadanie klauzuli wykonalności aktowi notarialnemu nie jest dopuszczalna ocena
ważności czynności prawnej objętej tym aktem. Zauważył również, że w pewnych
sytuacjach klauzulę wykonalności, nadaną na podstawie art. 788 § 1 k.p.c.,
traktować należy jako klauzulę o charakterze konstytutywnym, w której dodatkowo –
poza deklaratoryjnym stwierdzeniem możliwości prowadzanie egzekucji na jej
podstawie – określa się m.in. podmiotowy zasięg egzekucji, gdy wierzytelność lub
obowiązek przeszedł na inną osobę. Może to oznaczać, że niekiedy ustawodawca
poszerza typowy zakres formalnej kontroli przedkładanych przez wnioskodawcę
dokumentów i zezwala w postępowaniu klauzulowym na badanie tych dokumentów
z punktu widzenia następstwa prawnego.
W praktyce obrotu prawnego przejście uprawnienie lub obowiązku z jednego
podmiotu na inny może odbywać się na podstawie nie tylko jednego zdarzenia
prawnego, np. umowy cesji (art. 509 k.c.), ale niezbędne może być także
pojawienie się kilku następujących zdarzeń prawnych o różnym charakterze. Dzieje
się tak m.in. wówczas gdy ustawodawca formułuje dodatkowe warunki prawne
skutecznego następstwa prawnego poza samą umową stanowiącą zasadniczy tytuł
zmiany podmiotów prawa podmiotowego i wyraża je wprost w przepisach prawa.
Takie ograniczenia dotyczące przelewu wierzytelności wprowadzone zostają, rzecz
jasna, w celu ochrony interesu prawnego określonego kręgu podmiotów. Warunki
takie sformułowane zostały właśnie w odniesieniu do zbywania na podstawie cesji
wierzytelności upadłego wierzyciela przez syndyka masy upadłości w Prawie
upadłościowym z 1934 r. Zgodnie z art. 131 § 1 pkt 5, nie mogą być dokonane
przez syndyka bez zezwolenia rady wierzycieli m.in. czynności obejmujące
sprzedaż praw i wierzytelności. Do grupy tych czynności należy zaliczyć także cesję
wierzytelności. Jeżeli rada wierzycieli nie jest ustanowiona, czynności jej należą do
sędziego-komisarza (art.140 Pr.upadł.). Zezwolenie wydaje wówczas sędzia-
komisarz.
Należy pokreślić, że przedstawiona reguła jedynie formalnego badania przez
sąd w postępowaniu o nadaniu klauzuli wykonalności przedłożonych dokumentów
mających wykazać następstwo prawne (art. 788 § 1 k.p.c.) ma zastosowanie także
wówczas, gdy do nabycia wierzytelności dochodzi na podstawie sekwencji zdarzeń
prawnych, sądowi bowiem nie przysługuje uprawnienie do badania, czy każde ze
zdarzeń ma znaczenie dla skutecznego dokonania cesji wierzytelności. Takie
kwestie nie mogą być również podnoszone przez dłużnika w zażaleniu na
postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności na podstawie art. 788 § 1 k.p.c.
Powstaje jednak zagadnienie, czy wnioskodawca powinien odpowiednim
dokumentem wykazywać także istnienie omawianych zdarzeń, czy może
ograniczyć się tylko do wykazania – jak podnosił wnioskodawca w zażaleniu –
następstwa prawnego na podstawie dokumentu obejmującego w swej treści samą
umowę cesji.
Na tak postawione pytanie nie można udzielić odpowiedzi o charakterze
ogólnym przede wszystkim z racji zróżnicowanego charakteru zdarzeń prawnych
(warunków prawnych), odmiennych skutków prawnych ich niewystąpienia w
odpowiedniej sekwencji i czasie. Pozytywna odpowiedź nasuwa się natomiast w
odniesieniu do cesji wierzytelności dokonywanej przez syndyka w toku
postępowania upadłościowego. Jeżeli w postępowaniu takim syndyk powinien,
zgodnie z art. 131 § 1 pkt 5 i art. 140 Pr.upadł., uzyskać w związku z dokonywaną
cesją wierzytelności upadłego stosowne zezwolenie rady wierzycieli lub sędziego-
komisarza, a prawny sens takiego zezwolenia może być rozumiany jako niezbędny
warunek skuteczności cesji, to wykazanie przez wnioskodawcę przejścia
uprawnienia powinno obejmować nie tylko wykazanie samej umowy cesji, ale także
istnienia wspomnianego zezwolenia.
Należy zaznaczyć, że Sąd Okręgowy miał także uzasadnione podstawy do
oceny wspomnianego zezwolenia jako niezbędnego warunku prawnego
skuteczności cesji dokonywanej przez syndyka, skoro na taką interpretację
powołanych przepisów Prawa upadłościowego z 1934 r. może wskazywać ich treść
i taką wykładnię eksponuje się w piśmiennictwie. Oznacza to w konsekwencji
konieczność przedmiotowego poszerzenie kontroli sądu w postępowaniu o nadaniu
klauzuli wykonalności, ale przy zachowaniu jedynie formalnego charakteru takiej
kontroli. Przejście uprawnień na cesjonariusza-wnioskodawcę powinno być zatem
wykazane nie tylko dokumentem obejmującym umowę cesji, ale także dokumentem
wykazującym uzyskanie wspomnianego zezwolenia w postępowaniu
upadłościowym. Oba te zdarzenia prawne mogą być, oczywiście, wykazane jednym
dokumentem, np. dokumentem zawierającym umowę cesji, obejmującym
informację, że syndyk uzyskał zezwolenie przewidziane w art. 131 § 1 pkt 5 i art.
140 Pr.upadł.
Z przestawionych względów należy stwierdzić, że do nadania klauzuli
wykonalności na podstawie art. 788 § 1 k.p.c. na rzecz osoby, która nabyła od
syndyka masy upadłości wierzytelność objętą tytułem egzekucyjnym, niezbędne
jest przedłożenie zezwolenia przewidzianego w art. 131 § 1 pkt 5 i art. 140 Pr.upadł.