Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 493/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 kwietnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa reprezentowanego
przez Nadleśniczego Nadleśnictwa K.
przeciwko E. Spółce Akcyjnej w P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 3 kwietnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 7 maja 2008 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w pkt. II, III i w tym zakresie sprawę
przekazuje Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 7 maja 2008 r. zmienił wyrok Sądu
Okręgowego z dnia 24 stycznia 2008 r. w ten sposób, że oddalił powództwo Skarbu
Państwa reprezentowanego przez Nadleśniczego Nadleśnictwa K., skierowane
przeciwko „E.” S.A., o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie z gruntów. U podłoża
tego rozstrzygnięcia legł pogląd, że powód zawarł z poprzednikiem prawnym
pozwanej „swoistą” umowę, której przedmiotem było bezterminowe, nie
podlegające cofnięciu bez zgody uprawnionego, obciążenie nieruchomości
prawem do zainstalowania i eksploatacji odpowiednich urządzeń, o jakich mowa
w art. 49 k.c.
Skarga kasacyjna powoda – oparta na obu podstawach z art. 3983
k.p.c. –
zawiera zarzut naruszenia art. 7 i 17 ust. 1 i 2 ustawy z 20 grudnia 1949 r.
o państwowym gospodarstwie leśnym (Dz. U. Nr 63, poz. 494 ze zm., dalej:
„ustawy p.g.l.”), art. 6 k.c., art. 352 § 2 k.c. w zw. z 224 § 2 k.c. i 225 k c.,
a także art. 231, 232 k.p.c., i zmierza do uchylenia zaskarżonego wyroku oraz
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zobowiązania polegające na trwałym ograniczeniu prawa właściciela do
korzystania z gruntu wiążące każdoczesnego nabywcę nieruchomości, którego
źródłem jest umowa stron o charakterze cywilnoprawnym, to zobowiązania
o charakterze obligacji realnej. Zobowiązania te mogą być ustanawiane tylko
wówczas, gdy przewiduje je ustawa, ponieważ wyznaczają one jednocześnie
obowiązki dla osób trzecich pozostających poza powołanym do życia stosunkiem
prawnym. Treść wzajemnych uprawnień i obowiązków składających się na
obligację realną musi być zatem określona w przepisie rangi ustawowej
i w żadnym razie nie może być ustanowiona mocą woli stron, tj. w drodze umowy.
Oznacza to, że niedopuszczalne jest konstruowanie zobowiązań formalnie
o charakterze względnym (w istocie obligacji realnych), które swoją treścią
odpowiadałyby ograniczonemu prawu rzeczowemu (służebności gruntowej)
3
i wiązały każdoczesnego właściciela gruntu obciążonego. Prowadziłoby to bowiem
do obejścia zasady numerus clausus ograniczonych praw rzeczowych.
Przyjęta zatem przez Sąd Apelacyjny interpretacja woli stron domniemanej
umowy prowadząca do wykreowania zobowiązania o charakterze obligacji
realnej bez podstawy normatywnej (przepisu rangi ustawowej) narusza art. 60 k.c.
oraz art. 65 § 2k.c.
Poza tym, rację ma skarżący, że decyzje, z których pozwana wywodzi
swe uprawnienie, nie odnosiły skutków w sferze prawa rzeczowego, gdyż były
one rozstrzygnięciami organizacyjnymi dokonywanymi przez Państwo w stosunku
do mienia państwowego. Wydane bowiem zostały w dacie obowiązywania zasady
jednolitości własności państwowej. Zgodnie z art. 128 k.c. w brzmieniu
obowiązującym do dnia 1 lutego 1989r. własność ogólnonarodowa (państwowa)
przysługiwała niepodzielnie Państwu, zaś w granicach swojej zdolności prawnej
państwowe osoby prawne wykonywały w imieniu własnym względem
zarządzanych przez siebie części mienia ogólnonarodowego uprawnienia płynące
z własności państwowej. Wedle tej zasady państwo było jedynym właścicielem
całego mienia państwowego i zachowywało w stosunku do tego mienia pełnię
uprawnień właściciela, niezależnie od tego, w czyim zarządzie mienie to się
znajdywało. Skoro w dacie dopuszczenia do korzystania przedsiębiorstwo
państwowe nie nabywało ograniczonego prawa rzeczowego, brak podstaw by
przyjąć, iż prawo takie powstawało w przyszłości np. w wyniku zniesienia zasady
jednolitej własności państwowej.
W konsekwencji uznać należy, iż dopuszczenie przedsiębiorstwa
państwowego prowadzącego zakład energetyczny do korzystania z obszarów
państwowego gospodarstwa leśnego do czasu zmiany art. 128 k.c. nie rodziło
żadnych skutków na gruncie prawa rzeczowego, a w szczególności nie
prowadziło do powstania służebności. Nie można przyjąć, że tego rodzaju decyzje
prowadziły do trwałego ograniczenia uprawnień właścicielskich, nie jest bowiem
możliwe ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego na rzecz jakiegoś
podmiotu na prawie własności przysługującemu temu podmiotowi. Taka
sytuacja prowadziłaby do wygaśnięcia prawa w drodze konfuzji (por. art. 247
4
k.p.c). Skoro wskazane decyzje pod rządami zasady jednolitej własności
państwowej nie mogły prowadzić do zmiany stosunków prawnorzeczowych, to
najwcześniejszym momentem, w którym zmiana taka mogłaby mieć miejsce, był
dzień zniesienia tej zasady, tj. 1 luty 1989 r. Z tych względów powołane przez
Sąd Apelacyjny decyzje Ministra Leśnictwa wydawane na podstawie art. 7 oraz
art. 17 ust. 1 i 2 ustawy p.g.l. nie prowadziły do trwałego ograniczenia uprawnień
właścicielskich Skarbu Państwa, a tym samym nie pozbawiają go w chwili
obecnej możliwości domagania się wynagrodzenia za korzystanie z gruntów.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku.
md