Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 2 kwietnia 2009 r.
III SK 19/08
Do czasu wejścia w życie ustawy przywracającej stan zgodny z Konsty-
tucją RP w zakresie trybu i zasad ustalania wynagrodzeń przez Komisję Prawa
Autorskiego, do właściwości Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsu-
mentów należą sprawy nadużywania pozycji dominującej przez organizacje
zbiorowego zarządzania przez narzucanie uciążliwych warunków umów licen-
cyjnych oraz przez pobieranie nadmiernie wygórowanych stawek wynagrodzeń
autorskich.
Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Hajn, Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 2 kwietnia 2009 r.
sprawy z odwołania Elżbiety C.-G. „Radio - Puls” w P., Radia Bielsko Spółki z o.o. w
Bielsku-Białej, Radia WA - MA S w O. przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konku-
rencji i Konsumentów z udziałem zainteresowanych: Radia Vanessa Spółki z o.o. w
Raciborzu, Wojciecha J. - Radio Alfa w Krakowie i Stowarzyszenia Autorów ZAiKS w
Warszawie o ochronę konkurencji, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 października 2007 r. [...]
1. o d d a l i ł skargę kasacyjną,
2. zasądził od Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na rzecz
Radia „Bielsko" Sp. z o.o. w Bielsku-Białej kwotę 180 (sto osiemdziesiąt) zł tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej jako „Prezes
Urzędu” lub „pozwany”) decyzją z 17 września 2002 r. [...] umorzył postępowanie
wszczęte na wniosek: 1) Elżbiety C.-G. prowadzącej działalność gospodarczą pod
nazwą Radio Puls z siedzibą w Płocku, 2) Radia Bielsko sp. z o.o. z siedzibą w Biel-
2
sku Białej, 3) Radia WA-MA S.A. z siedzibą w Olsztynie (dalej jako „wnioskodawcy”
lub „powodowie”, 4) Rozgłośni Radiowej Rezonans sp. z o.o. z siedzibą w Sosnow-
cu, 5) Radia Vanessa sp. z o.o. z siedzibą Raciborzu, 6) Wojciecha J. prowadzącego
działalność gospodarcza pod nazwą Radio Alfa z siedzibą w Krakowie (dalej jako
„zainteresowani”) w sprawie stosowania przez Stowarzyszenie Autorów ZAIKS z sie-
dzibą w Warszawie (dalej jako „ZAIKS” lub „zainteresowany”) praktyk ograniczają-
cych konkurencję polegających na nadużywaniu pozycji dominującej przez: 1) narzu-
canie wnioskodawcom uciążliwych warunków umów licencyjnych, przynoszących
ZAIKS-owi nieuzasadnione korzyści poprzez ustalenie wysokości wynagrodzenia
autorskiego za nadawanie niedramatycznych utworów muzycznych w wysokości 5%
przychodów uzyskiwanych przez nadawcę w związku z prowadzoną działalnością
nadawczą, w szczególności z wpływów z reklam, w tym ogłoszeń, komunikatów, pro-
gramów sponsorowanych, sprzedaży czasu antenowego, dotacji, umów barterowych
i innych wpływów związanych z promowaniem w jakiejkolwiek postaci usług, towarów
lub firm (pkt I decyzji); 2) pobieranie nadmiernie wygórowanych stawek wynagrodze-
nia autorskiego z tytułu wykorzystywania przez wnioskodawców niedramatycznych
utworów muzycznych, do których prawami autorskimi zarządza zbiorowo ZAIKS.
Prezes Urzędu nie stwierdził naruszenia art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000
r. o ochronie konkurencji i konsumentów (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 86, poz.
804 ze zm., dalej jako ustawa), przez odmowę zawarcia umowy licencyjnej przez
ZAIKS z Elżbietą C.-G. (pkt II decyzji).
W uzasadnieniu decyzji wskazano między innymi, że kompetencję do zatwier-
dzania stawek wynagrodzenia autorskiego ma Komisja Prawa Autorskiego, a nie
ZAIKS, a zatem nie można zarzucać ZAIKS-owi narzucania nieuczciwych cen lub
narzucania uciążliwych warunków w przypadku pobierania cen wynikających z tabel
zatwierdzonych przez Komisję Prawa Autorskiego. Ponadto Komisja Prawa Autor-
skiego nie posiada przymiotu przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 pkt 1 ustawy. Z po-
dobnych przyczyn Prezes Urzędu uznał, że nie ma kompetencji do kwestionowania
wysokości stawek wynagrodzenia autorskiego z tytułu wykorzystywania przez wnio-
skodawców niedramatycznych utworów muzycznych. Prezes Urzędu stwierdził, że
ZAIKS, odmawiając udzielenia licencji wnioskodawcom, nie naruszył interesu
publicznego, a jego zachowanie w tym zakresie nie miało charakteru praktyk ograni-
czających konkurencję.
3
Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wy-
rokiem z dnia z 17 października 2007 r. uchylił zaskarżoną odwołaniem wnioskodaw-
ców decyzję w pkt I i II oraz oddalił odwołanie w pozostałej części. Sąd pierwszej
instancji stwierdził, że zgodnie z art. 198 ust. 3 i 4 Prawa autorskiego zatwierdzenie
lub odmowa zatwierdzenia tabel wynagrodzeń przez Komisję Prawa Autorskiego jest
decyzją administracyjną, która jest rozstrzygnięciem indywidualnym skierowanym do
konkretnego adresata, tj. organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi,
która przedłożyła tabele wynagrodzeń do zatwierdzenia, ale zawiera w swej treści
normy, które w swej istocie są normami generalnymi i abstrakcyjnymi. Komisja Prawa
Autorskiego nie jest związana żadnymi skonkretyzowanymi „czynnikami”, którymi
powinna kierować się przy zatwierdzaniu lub odmowie zatwierdzenia konkretnej ta-
beli. Przepis art. 110 Prawa autorskiego nie precyzuje, w jaki sposób wysokość
wpływów osiąganych z korzystania z utworów i artystycznych wykonań powinna być
uwzględniana przy określaniu wysokości wynagrodzeń, w szczególności brak jest
modelu kalkulacyjnego lub relacji między tymi „wielkościami”. Komisja Prawa Autor-
skiego nie ma kompetencji do kwestionowania wysokości stawek zawartych w tabeli
przedstawionej do zatwierdzenia, w szczególności nie może stosować przepisu art. 8
ust. 2 ustawy, który stanowić może materialnoprawną podstawę decyzji Prezesa
Urzędu. Kryterium ustalania wysokości stawek, zawarte w art. 110 Prawa autor-
skiego, ma charakter ogólnikowy, co wyklucza jego użyteczność jako podstawy „re-
gulacji.” Celem interwencji Prezesa Urzędu jest przede wszystkim ochrona rynku
przed dezorganizacją ze strony przedsiębiorców wykorzystujących swoją pozycję
dominującą. Prawo autorskie nie wyłącza kompetencji Prezesa Urzędu „w zakresie
art. 9 w związku z art. 8 ust. 2 pkt 1 ustawy”. Z tych względów brak jest podstaw do
umorzenia postępowania administracyjnego w zakresie określonym w pkt I i II za-
skarżonej decyzji
Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 17 października 2007 r. [...] od-
dalił apelację Prezesa Urzędu oraz apelację ZAIKS-u od powyższego wyroku Sądu
pierwszej instancji. W ocenie Sądu Apelacyjnego, podstawowe znaczenie dla roz-
strzygnięcia sprawy ma ocena charakteru prawnego tabel wynagrodzeń oraz zwią-
zanie nimi organizacji zbiorowego zarządzania i licencjobiorców w zależności, od
tego czy tabele te zostały zatwierdzone ostatecznym orzeczeniem Komisji Prawa
Autorskiego. Sąd zgodził się z wyrażonym w doktrynie poglądem, że organizacja
zbiorowego zarządzania nie może działać w przypadku braku tabel wynagrodzeń, nie
4
byłaby bowiem bez uchwalenia tabel wynagrodzeń w stanie realizować ustawowo
należytego wykonywania zbiorowego zarządzania oraz zasady równego traktowania.
W tym sensie uchwalenie tabel jest dla organizacji zbiorowego zarządzania organiza-
cyjną koniecznością. Tabele takie wiążą stowarzyszenie, które je uchwaliło, mocą
aktu, w ramach którego je wydano. W stosunkach zewnętrznych, do czasu zatwier-
dzenia przez Komisję Prawa Autorskiego, tabele mają charakter oferty. Natomiast w
zakresie wynikającym z art. 109 Prawa autorskiego wiążą organizację zbiorowego
zarządzania i licencjobiorców jedynie wówczas, gdy zostały zatwierdzone przez Ko-
misję Prawa Autorskiego. Organizacja zbiorowego zarządzania może więc uczestni-
czyć w obrocie bez zatwierdzonych tabel, z tym że w takim wypadku nie korzysta z
dobrodziejstwa art. 109 Prawa autorskiego, nadającego zatwierdzonym tabelom wy-
nagrodzeń charakter normy semiimperatywnej. Natomiast do tabel wynagrodzeń or-
ganizacji zbiorowego zarządzania, niezależnie od ich zatwierdzenia, zawsze mają
zastosowanie zasady kształtowania wysokości wynagrodzeń przysługujących organi-
zacji zbiorowego zarządzania za zbiorowe zarządzanie prawami określone w art. 110
Prawa autorskiego. Z tego powodu opracowanie tabel wynagrodzeń musi uwzględ-
niać całość uwarunkowań gospodarczych i eksploatacyjnych dla uniknięcia arbitral-
ności w konstruowaniu ich poziomu i ujęcia.
W sprawie niniejszej tabele wynagrodzeń zostały określone uchwałą zarządu
ZAIKS-u z dnia 20 marca 1996 r., a następnie zatwierdzone orzeczeniem Komisji
Prawa Autorskiego z dnia 28 lutego 2001 r. Jednakże wyrok Wojewódzkiego Sądu
Administracyjnego w Warszawie z dnia 17 marca 2004 r., I SA 1499/03, pozbawił z
mocą wsteczną charakteru ostatecznego powołane wyżej orzeczenie Komisji Prawa
Autorskiego; orzeczenie to nie ma do chwili obecnej przymiotu orzeczenia ostatecz-
nego. W świetle przedstawionych faktów nie sposób uznać, że do stawek wynagro-
dzeń ZAIKS-u, będących przedmiotem oceny, ma zastosowanie przepis art. 109
Prawa autorskiego. Sąd Apelacyjny uznał, że tabele wynagrodzeń nie mają statusu
normy semiimperatywnej i nie wiążą Stowarzyszenia i licencjobiorców, lecz pozostają
wyłącznie ofertą skierowaną do tych ostatnich przez ZAIKS. Tym samym nie ma,
zdaniem Sądu, jakichkolwiek przeszkód do merytorycznego rozpoznania zarzutów
nadużycia rynkowej pozycji dominującej stawianych Stowarzyszeniu, tym bardziej że
art. 2 ust. 2 ustawy wyraźnie poddaje kognicji Prezesa Urzędu zawieranie między
przedsiębiorcami umów licencyjnych. Z przedstawionych powodów umorzenie po-
stępowania administracyjnego w oparciu o art. 105 § 1 k.p.a. w pkt I i II decyzji Pre-
5
zesa Urzędu z dnia 17 września 2002 r. było nieprawidłowe, a zaskarżony apelacją
wyrok Sądu Okręgowego, mimo błędnego uzasadnienia, odpowiada prawu.
Sąd stwierdził, że na przeszkodzie merytorycznemu rozstrzygnięciu sprawy
nie może stanąć ewentualne ostateczne zatwierdzenie w przyszłości tabel ZAIKS-u
przez powołany do tego organ. Kwestia była już przedmiotem rozważań Sądu Apela-
cyjnego w Warszawie, który w wyroku z dnia 28 grudnia 2004 r. [...] przesądził, że
zatwierdzone tabele zbiorowego zarządzania mogą być stosowane i wywoływać
skutki prawne dopiero od chwili, gdy uzyskały charakter decyzji ostatecznej. Wywie-
rają więc skutek wyłącznie na przyszłość. Z poglądem tym Sąd Apelacyjny rozpo-
znający niniejszą sprawę zgodził się w całej rozciągłości. W tym kontekście całkowi-
cie uzasadniona była odmowa Sądu Okręgowego zawieszenia postępowania odwo-
ławczego do czasu ostatecznego zatwierdzenia tabel wynagrodzeń.
Odnośnie do zarzutu nieposiadania przez ZAIKS przymiotu przedsiębiorcy w
rozumieniu art. 4 pkt 1 ustawy Sąd Apelacyjny stwierdził, że chociaż postawiono go
po raz pierwszy dopiero w apelacji, był on dopuszczalny, gdyż ocena w przedmiocie
uznania bądź nieuznania ZAIKS-u za przedsiębiorcę nie należy do materii faktycznej
(ustaleń faktycznych), lecz do materii oceny prawnej. Według powołanych wyżej
przepisów, przedsiębiorcą jest przedsiębiorca w rozumieniu ustawy z dnia 19 listopa-
da 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.) -
obecnie ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, a także
osoba fizyczna i osoba prawna, jak również jednostka organizacyjna niemająca oso-
bowości prawnej, organizująca lub świadcząca usługi o charakterze użyteczności
publicznej, które nie są działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów o działal-
ności gospodarczej. Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów bardzo szeroko
definiuje na swój użytek pojęcie „przedsiębiorcy" obejmując nim takie podmioty, któ-
rych działalność nie kojarzy się z typową działalnością gospodarczą. W ocenie Sądu
Apelacyjnego nie ulega wątpliwości, że w zakresie zbiorowego zarządu powierzo-
nymi prawami autorskimi ZAIKS prowadzi we własnym imieniu zawodową działal-
ność usługową w sposób zorganizowany i ciągły, w ten sposób uczestniczy w obro-
cie gospodarczym. Na potrzeby stosowania ustawy o ochronie konkurencji i konsu-
mentów „cel zarobkowy" - jako ostatni z istotnych wyróżników działalności gospodar-
czej - oznacza uzyskiwanie określonych korzyści przez podmiot prowadzący taką
działalność, indyferentny charakter ma natomiast przeznaczenie uzyskanych korzy-
ści. Bezsporne jest to, że ZAIKS udziela licencji odpłatnie, a z tytułu wykonywania
6
powierzonych praw pobiera stosowne prowizje. Uzyskuje zatem wymierne korzyści
majątkowe z prowadzonej działalności. Okoliczność, że są one w całości przezna-
czone na realizację celów statutowych nie oznacza, iż jego działalność nic ma nic
wspólnego z celami zarobkowymi. ZAIKS będąc organizacją non profit jest osobą
prawną świadczącą usługi o charakterze użyteczności publicznej, ponieważ organi-
zuje dostęp społeczeństwa do działalności twórczej oraz udziela licencji na korzysta-
nie z niej.
Sąd Apelacyjny wskazał, że nieuzasadnione narzucanie zbyt wysokich stawek
za wykorzystywanie utworów traktowane jest w orzecznictwie Trybunału Sprawiedli-
wości Wspólnot Europejskich za nadużycie monopolistycznej pozycji organizacji
zbiorowego zarządzania na gruncie art. 82 TWE. W orzecznictwie tym podnosi się
również, że decydujące dla wysokości normowanych stawek powinno być porówna-
nie opłat pobieranych przez organizacje zbiorowego zarządzania działające w innych
krajach. W świetle powyższego Sąd Apelacyjny przyjął, że ZAiKS jest przedsiębiorcą
w rozumieniu ustawy.
Prezes Urzędu zaskarżył powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego w całości
skargą kasacyjną, w której zarzucił naruszenie prawa materialnego poprzez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 2 ust. 2 pkt 1 ustawy w związku z art. 108
ust. 3-7 oraz 109 Prawa autorskiego oraz art. 19 w związku z art. 105 k.p.a., poprzez
przyjęcie, że Prezes Urzędu jest organem właściwym do oceny wysokości stawek
wynagrodzeń autorskich pobieranych przez ZAIKS za udzielenie licencji na korzysta-
nie z zarządzanych utworów muzycznych, pomimo toczącego się przed właściwymi
organami postępowania dotyczącego zatwierdzenia tychże stawek w postaci tabel
wynagrodzeń. Wskazując na powyższe podstawy wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości i orzeczenie co do istoty sprawy albo uchylenie zaskarżonego wy-
roku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania albo o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości oraz wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie
sprawy temu ostatniemu Sądowi do ponownego rozpoznania
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw. Nieuzasadniony jest zarzut
naruszenia art. 2 ust. 2 pkt 1 ustawy przez przyjęcie, że Prezes Urzędu jest organem
właściwym do oceny wysokości stawek wynagrodzeń autorskich pobieranych przez
7
organizacje zbiorowego zarządzania za udzielanie licencji na korzystanie z zarzą-
dzanych utworów muzycznych. Przepis art. 2 ustawy dotyczy relacji między krajo-
wym prawem ochrony konkurencji a prawami własności intelektualnej. Ustanawia
zasadę nienaruszalności praw własności intelektualnej, w tym praw autorskich.
Ustawa nie narusza w szczególności treści autorskich praw majątkowych, a miano-
wicie przysługującego twórcy wyłącznego prawa do korzystania z utworu i rozporzą-
dzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie
z utworu (art. 17 Prawa autorskiego). Ustawa nie narusza zatem prawa twórców do
wynagrodzenia autorskiego za nadawanie niedramatycznych utworów muzycznych
oraz za wykorzystywanie tych utworów, do których prawami autorskimi zbiorowo za-
rządza ZAIKS, jak ma to miejsce w niniejszej sprawie. Ustawa nie narusza także
określonych w Prawie autorskim praw organizacji zbiorowego zarządzania prawami
autorskimi, w tym praw do zarządzania i ochrony praw objętych zezwoleniem na
zbiorowe zarządzanie (art. 105 ust. 1 Prawa autorskiego).
Zgodnie z art. 2 ust. 2 pkt 1 ustawa znajduje zastosowanie do umów, których
przedmiotem jest komercjalizacja praw autorskich, w tym umów licencyjnych, a także
innych niż umowy przejawów wykonywania praw autorskich, to jest gospodarczego
korzystania z przysługujących uprawnionemu praw autorskich. Przepis art. 2 ust. 2
pkt 1 powinien być jednak rozumiany w taki sposób, że ustawy nie stosuje się do ta-
kich postanowień umów, których przedmiotem jest określenie przez twórcę lub inny
uprawniony podmiot zasad korzystania przez osobę trzecią z utworu, warunków roz-
porządzania prawem do utworu oraz przyznanie twórcy prawa do wynagrodzenia.
Przykładowo, niedopuszczalne jest stosowanie przepisów ustawy do oceny zgodno-
ści z prawem ochrony konkurencji postanowienia umowy licencyjnej przyznającego
licencjobiorcy wyłączne prawo do korzystania z utworu, gdyż udzielenie licencji wy-
łącznej stanowi istotę wyłącznego prawa do korzystania z utworu. Niedopuszczalne
jest również stosowanie przepisów ustawy do odmowy udzielenia licencji na korzy-
stanie z praw autorskich przez twórcę. Można natomiast ustawę stosować do posta-
nowień umów licencyjnych i innych dotyczących wysokości wynagrodzenia przysłu-
gującego twórcy lub innemu podmiotowi uprawnionemu, gdyż wysokość rekompen-
saty za wysiłek twórczy lub ryzyko finansowe związane z opracowaniem utworu, nie
stanowi istoty prawa autorskiego do utworu, zaś przepisy prawa autorskiego ograni-
czają się jedynie do przyznania uprawnionemu prawa do wynagrodzenia, bez za-
strzeżenia na jego rzecz wyłączności w zakresie ustalania wysokości tego wynagro-
8
dzenia. Korzystając z przysługującego mu uprawnienia i swobody jego kształtowania
twórca lub upoważniony przez niego podmiot musi poruszać się w granicach wyzna-
czanych przez przepisy prawa ochrony konkurencji, co jest równoznaczne z zaka-
zem zawierania niedozwolonych porozumień cenowych, stosowania ceny nadmiernie
wygórowanej lub rażąco niskiej.
Z językowej wykładni przepisu art. 2 ust. 2 pkt 1 wynika również, że ustawę
stosuje się do zawieranych między przedsiębiorstwami umów licencji, a zatem także
umów licencyjnych o korzystanie z praw autorskich zawieranych przez ZAIKS z li-
cencjobiorcami, bowiem status ZAIKS-u jako przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 pkt 1
ustawy nie budzi wątpliwości. Z wykładni systemowej tego przepisu wynika ponadto,
że ustawa ma zastosowanie do wykonywania majątkowych praw autorskich przez
organizację zbiorowego zarządzania prawami autorskimi poprzez zawieranie umów
licencyjnych z innymi przedsiębiorstwami. Niektóre sposoby wykonywania praw wy-
łącznych przez organizację zbiorowego zarządzania, która posiada pozycję dominu-
jącą na rynku, wynikającą z ilości praw, jaka została jej oddana w zarząd zbiorowy
oraz popularności twórców, którzy korzystają z jej usług, mogą prowadzić do jej nad-
używania poprzez w szczególności narzucanie uciążliwych warunków umów licen-
cyjnych, w tym dotyczących wynagrodzenia, pobierania nadmiernie wygórowanych
stawek wynagrodzenia autorskiego lub odmowę zawarcia umowy licencyjnej.
Przepis art. 2 nie może być interpretowany w oderwaniu od przepisu art. 3
ustawy, który stanowił, że przepisów ustawy nie stosuje się do ograniczeń konkuren-
cji dopuszczonych na podstawie odrębnych ustaw oraz art. 106 ust. 2 Prawa autor-
skiego, który nakłada na organizację zbiorowego zarządzania prawami autorskimi
obowiązek zawarcia umowy licencyjnej. Zgodnie z art. 106 ust. 2 Prawa autorskiego,
organizacja zbiorowego zarządzania nie może, bez ważnych powodów, odmówić
zgody na korzystanie z utworów lub artystycznych wykonań w granicach wykonywa-
nego przez siebie zarządu. Przepis ten statuuje obowiązek kontraktowania, który
został zinterpretowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego jako „powinność akcep-
tacji, jeżeli nie sprzeciwiają się temu ważne powody, oferty zawarcia umowy licencyj-
nej upoważniającej do korzystania z repertuaru organizacji na określonych przez nią,
jednakowych dla wszystkich kontrahentów warunkach, w szczególności wynikają-
cych z zatwierdzonej przez Komisję Prawa Autorskiego tabeli wynagrodzeń” (wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2003 r., V CKN 411/01, OSNC 2004 nr 9, poz.
144). Obowiązek zawarcia umowy licencyjnej wiąże organizację zbiorowego zarzą-
9
dzania w zakresie, w jakim wykonuje ona zarząd określonymi prawami i polega na
udzielaniu licencji na korzystanie z utworów objętych tym zarządem. W przypadku
odmowy zawarcia umowy przez organizację zbiorowego zarządzania, zainteresowa-
nemu podmiotowi przysługuje roszczenie o jej zawarcie. Ratio legis przepisu art. 106
ust. 2 Prawa autorskiego jest nie tylko ochrona interesów twórców i innych osób od-
dających swe prawa w zarząd organizacji zbiorowego zarządzania prawami autor-
skimi, lecz także zapobieżenie nadużywaniu pozycji dominującej przez taką organi-
zację poprzez nieuzasadnioną odmowę zawarcia umowy licencyjnej z nadawcami.
Zgodnie bowiem z tym przepisem odmowa udzielenia zgody na korzystanie z utwo-
rów może nastąpić jedynie z „ważnych powodów”. Obowiązek zawarcia umowy z art.
106 ust. 2 Prawa autorskiego w sposób konieczny łączy się z niedyskryminacyjnym
traktowaniem licencjobiorców w zakresie warunków umownych, w tym wynagrodze-
nia, chyba że różne traktowanie jest obiektywnie usprawiedliwione ze względu na
legitymizowany cel. Przepis art. 106 ust. 2 interpretowany w ten sposób zapewnia
równość szans przedsiębiorstw, potencjalnych licencjobiorców, a przez to gwarantuje
system niezakłóconej konkurencji. Zagadnienie samego udzielania licencji jest wy-
czerpująco uregulowane w powyższym przepisie, a odmowa udzielenia licencji może
nastąpić tylko z ważnych powodów i podlega mechanizmom Prawa autorskiego.
Wprowadzenie swoistego przymusu kontraktowania przez organizacje zbiorowego
zarządzania uzasadnione jest siłą rynkową tych podmiotów, która jest rezultatem
skumulowania uprawnienia do decydowania o komercyjnej eksploatacji praw autor-
skich do szerszej grupy utworów. Odmowa udzielenia przez podmiot posiadający
monopol na udzielanie - zamiast twórców - licencji na korzystanie z utworów objętych
zbiorowym zarządem mogłaby sparaliżować działalność wielu przedsiębiorców, a
ponadto instrument ten mógłby zostać wykorzystany do karania tych użytkowników,
którzy toczyliby jakiekolwiek spory z organizacją zbiorowego zarządzania. Odmowa
zawarcia umowy licencyjnej może także podlegać kontroli Prezesa Urzędu, z tym że
Prezes nie może uznać za praktykę ograniczającą konkurencję takiej odmowy za-
warcia umowy licencyjnej, która jest uzasadniona ważnymi powodami, relewantnymi
z punktu widzenia przepisów ustawy Prawo autorskie.
W niniejszej sprawie przedmiotem sporu jest to, czy za praktykę ograniczającą
konkurencję należy uznać: 1) narzucanie wnioskodawcom uciążliwych warunków
umów licencyjnych, przynoszących ZAIKS-owi nieuzasadnione korzyści poprzez
ustalenie wysokości wynagrodzenia autorskiego za nadawanie niedramatycznych
10
utworów muzycznych w wysokości 5% przychodów uzyskiwanych przez nadawcę w
związku z prowadzoną działalnością nadawczą, w szczególności z wpływów z re-
klam, w tym ogłoszeń, komunikatów, programów sponsorowanych, sprzedaży czasu
antenowego, dotacji, umów barterowych i innych wpływów związanych z promowa-
niem w jakiejkolwiek postaci usług, towarów lub firm (pkt I decyzji); 2) pobieranie
nadmiernie wygórowanych stawek wynagrodzenia autorskiego z tytułu wykorzysty-
wania przez wnioskodawców niedramatycznych utworów muzycznych, do których
prawami autorskimi zarządza zbiorowo ZAIKS.
Twórcy przysługuje wynagrodzenie za korzystanie z utworów. Warunki finan-
sowe korzystania przez licencjobiorców z praw autorskich ustalane są w formie tabel
wynagrodzeń za korzystanie z utworów lub artystycznych wykonań (art. 108-110
Prawa autorskiego). Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 maja 1999 r., I CKN 1139/07
(OSP 2000 nr 2, poz. 24), przyjął trafnie, że posiadanie przez ZAIKS tabel wynagro-
dzeń należy uznać, ze względu na ich funkcję ochronną, za warunek należytego
sprawowania zarządu w rozumieniu i ze skutkami przewidzianymi w art. 104 ust. 3 i
5.”, co oznacza, że ustawowym obowiązkiem ZAIKS jest opracowanie takich tabel,
które powinny być przedłożone Komisji Prawa Autorskiego do zatwierdzenia. Zgod-
nie z dotychczasowym art. 108 ust. 3 Prawa autorskiego, Komisja Prawa Autorskiego
zatwierdzała lub odmawiała zatwierdzenia przedstawionych przez organizacje zbio-
rowego zarządzania tabel wynagrodzeń za korzystanie z utworów lub artystycznych
wykonań objętych zbiorowym zarządzaniem; od orzeczeń Komisji wydanych w tym
trybie służy odwołanie do ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa
narodowego (art. 108 ust. 4 zdanie drugie Prawa autorskiego), a następnie skarga
do sądu administracyjnego. W konsekwencji należy stwierdzić, że Prawo autorskie
przewidywało wyczerpującą regulację ustalania (w drodze administracyjnej) wyna-
grodzenia za korzystanie z utworów lub artystycznych wykonań objętych zbiorowym
zarządzaniem oraz sądowo-administracyjną drogę rozstrzygania legalności decyzji w
tych sprawach, co uzasadnia wniosek, że Prawo autorskie w tym zakresie dopuszcza
ograniczenie konkurencji, o którym mowa w art. 3 ustawy.
W sprawie niniejszej tabele wynagrodzeń zostały określone uchwałą zarządu
ZAIKS-u z dnia 20 marca 1996 r., a następnie zatwierdzone orzeczeniem Komisji
Prawa Autorskiego z dnia 28 lutego 2001 r. Jednakże wyrok Wojewódzkiego Sądu
Administracyjnego w Warszawie z dnia 17 marca 2004 r., I SA 1499/03, pozbawił z
mocą wsteczną charakteru ostatecznego powołane wyżej orzeczenie Komisji Prawa
11
Autorskiego; orzeczenie to, jak ustalił Sąd Apelacyjny, nie ma do chwili obecnej
przymiotu orzeczenia ostatecznego.
W trakcie trwania postępowania odwoławczego Trybunał Konstytucyjny roz-
patrzył skargę konstytucyjną Regionalnej Telewizji Kablowej Autocom sp. z o.o. w
Krakowie o zbadanie zgodności art. 108 ust. 4 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o pra-
wie autorskim i prawach pokrewnych z art. 20, art. 22 i art. 45 Konstytucji oraz wnio-
sek Rzecznika Praw Obywatelskich o zbadanie zgodności art. 108 ust. 3 i 4 w
związku z art. 109 przywołanej ustawy z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2, art. 64 ust. 2,
art. 20 i art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. W wyroku z dnia 24 stycznia
2006 r., SK 40/04, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że „art. 108 ust. 3 w związku z
art. 109 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
(Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904, ze zm.) jest niezgodny z art. 20, art. 22 w związku z
art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz
nie jest niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji oraz że art. 108 ust. 4 w związku z art.
109 powołanej ustawy jest zgodny z art. 20, art. 22 w związku z art. 31 ust. 3, art. 45
ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji”.
W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie ze względu na niedopusz-
czalność orzekania. Równocześnie Trybunał orzekł, że art. 108 ust. 3 traci moc obo-
wiązującą z dniem 1 września 2006 r. Oznacza to, że w dacie wydania zaskarżonego
wyroku Sądu drugiej instancji nie obowiązywał już przepis art. 108 ust. 3 Prawa au-
torskiego. Wprawdzie przepis ten obowiązywał w dniu wydania zaskarżonej decyzji
(17 września 2002 r.), jednakże nie ma to znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy wo-
bec brzmienia przepisu art. 316 § 1 k.p.c., ponadto, z uwagi na niekonstytucyjność
przepisu art. 108 ust. 3 Sąd Apelacyjny nie mógł uwzględniać jego treści i orzeczeń
wydanych na jego podstawie; przepis ten nie może być także brany pod rozwagę
przy rozstrzyganiu o zasadności niniejszej skargi kasacyjnej, skoro nie obowiązuje
także w dniu rozpoznania sprawy przez Sąd Najwyższy.
W związku z tym należy stwierdzić, że skoro ustawodawca nadal nie określił
trybu i zasad ustalania wynagrodzeń przez Komisję Prawa Autorskiego, to do czasu
wejścia w życie ustawy przywracającej stan zgodny z Konstytucją, do właściwości
Prezesa Urzędu należą sprawy nadużywania pozycji dominującej przez ZaiKS, po-
przez narzucanie uciążliwych warunków umów licencyjnych oraz przez pobieranie
nadmiernie wygórowanych stawek wynagrodzeń autorskich. Przepis art. 106 ust. 2
Prawa autorskiego nie określa bowiem warunków, na jakich umowa licencyjna ma
12
zostać zawarta, co oznacza, że w braku zatwierdzonych przez Komisję Prawa Autor-
skiego tabel, narzucona przez organizację zbiorowego zarządzania wysokość opłaty
licencyjnej może być przedmiotem kontroli w ramach postępowania antymonopolo-
wego, tym bardziej że z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, iż jeżeli organiza-
cja zbiorowego zarządzania nie dysponuje zatwierdzoną tabelą wynagrodzeń i strony
nie określiły wysokości wynagrodzenia w drodze porozumienia, wynagrodzenie po-
winno być określone przez Sąd zgodnie ze wskazaniami zawartymi w art. 110
ustawy o prawie autorski i prawach pokrewnych, to znaczy z uwzględnieniem wpły-
wów osiąganych z korzystania z utworu oraz charakteru i zakresu korzystania, zaś
wysokość opłat powinna gwarantować ochronę praw autorskich i nie obciążać nad-
miernie użytkownika (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 26 czerwca 2003 r., V CKN
411/01, OSNC 2004 nr 9, poz. 144 oraz z dnia 14 marca 2006 r., III CSK 143/05,
OSNC 2006 nr 12, poz. 206; z dnia 13 grudnia 2007 r., I CSK 321/07).
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================