Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 478/08
POSTANOWIENIE
Dnia 16 kwietnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Kazimierz Zawada
Protokolant Anna Matura
w sprawie z wniosku G. F. i A. W.
przy uczestnictwie W. T., i in.
o wpis,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 16 kwietnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawców od postanowienia
Sądu Okręgowego w W.
z dnia 25 stycznia 2008 r.,
Oddala skargę kasacyjną i orzeka, że każdy uczestnik
ponosi koszty postępowania kasacyjnego związane
z udziałem w sprawie.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w W. postanowieniem z 25 stycznia 2008 r. oddalił apelację
wnioskodawców od postanowienia Sądu Rejonowego prowadzącego księgę
wieczystą [...] oddalającego wniosek o wpis wykreślenia z działu III księgi
wieczystej służebności gruntowych, przytaczając następujące uzasadnienie oparte
na bezspornych okolicznościach ustalonych przez Sąd Rejonowy prowadzący
księgę wieczystą.
Wnioskodawcy w postępowaniu upadłościowym, nabyli aktem notarialnym
z 4 sierpnia 2006 r. na współwłasność, nieruchomość stanowiącą lokal
niemieszkalny obciążoną wyłącznie służebnościami gruntowymi polegającymi na
prawie korzystania z miejsca parkingowego ustanowionymi na rzecz kilkudziesięciu
właścicieli nieruchomości lokalowych (lokali mieszkalnych stanowiących przedmiot
odrębnej własności). W akcie tym wnosili o wykreślenie w dziale III księgi wpisów
dotyczących 96 służebności gruntowych.
Uprawnieni z tytułu służebności w postępowaniu o wpis wykreślenia
domagali się oddalenia wniosku.
Sąd Rejonowy prowadzący m.in. księgę wieczystą nieruchomości obciążonej
oddalił wniosek A. W. i G. F. w części dotyczącej wykreślenia z działu III.
dziewięćdziesięciu sześciu służebności gruntowych powołując jako podstawę
prawną art. 1000 k.p.c., postanawiający w § 3. o pozostawieniu w mocy
ujawnionych przez wpis w księdze wieczystej służebności stanowiących wyłączne
obciążenie nieruchomości. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego miały
zastosowanie ze względu na art. 120 § 1 rozporządzenia Prezydenta
Rzeczypospolitej z dnia 24.X.1934 r. - Prawo upadłościowe.
Taką interpretację art. 1000 § 1 i 3 k.p.c. akceptował Sąd Okręgowy
w postanowieniu oddalającym apelację wnioskodawców.
Wnioskodawcy w skardze kasacyjnej zarzucili błędną wykładnię art. 1000 § 3
k.p.c. przez przyjęcie, że przepis ten dotyczy służebności gruntowych będących
przedmiotem wniosku.
Skarżący domagali się uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania
sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna oparta została na pierwszej podstawie kasacyjnej
(art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), ponieważ regulacja zawarta w art. 1000 § 1-3 k.p.c. ma
charakter materialnoprawny, gdyż dotyczy wygaśnięcia lub utrzymywania się praw
rzeczowych ograniczonych oraz praw osobistych podlegających wpisowi w księdze
wieczystej. Ponieważ ich wygaśnięcie jest „istotą sprawy” nie ma potrzeby
rozważania, czy uchybienie przepisu wskazywanego przez skarżących mogło mieć
wpływ na treść orzeczenia.
Interpretacja art. 1000 § 3 k.p.c. prowadząca do odmiennego
rozstrzygnięcia, sugerowana przez skarżących, wymaga ograniczenia zakresu
podmiotowego użytkowania i służebności do kręgu uprawnionych z umowy
dożywocia (dożywotników). Uzasadniając to stanowisko skarżący odwołują się
przede wszystkim do art. 908 § 2 k.c., zaliczającego do treści prawa dożywocia
użytkowanie, służebność mieszkania lub inną służebność osobistą oraz prawo do
powtarzających się świadczeń. Z tego unormowania wywodzą zapatrywanie
o treści § 3 art. 1000 k.p.c., jako odnoszącego się tylko do praw przysługujących
dożywotnikowi – w przeciwieństwie do art. 730 d. k.p.c. odnoszącego się do
wymienionych praw bez względu na podmiot uprawniony.
Przedstawiona w skardze wykładnia art. 1000 k.p.c. nie może być
akceptowana.
Reguły dotyczące rozwiązywania kolizji między uprawnieniem nabywcy
w postępowaniu egzekucyjnym ustanowione w art. 1000 i 1001 obowiązującego
kodeksu postępowania cywilnego odpowiadają z niewielkimi zmianami
rozwiązaniom przyjętym w art. 730 – 732 d. k.p.c. Wątpliwości podnoszone przez
skarżących wynikają ze struktury art. 1000 § 1 k.p.c. wysuwającego na pierwsze
miejsce regułę wygaśnięcia wszelkich praw oraz skutków ujawnienia praw
i roszczeń osobistych ciążących na nieruchomości. W kodeksie dawnym w art. 730
§ 1 k.p.c. ustawodawca na pierwszym miejscu wymieniał prawa utrzymane w mocy,
jeżeli zostaną spełnione dodatkowe przesłanki, tj. pierwszeństwo przed wszystkimi
hipotekami albo wartość znajdującą pełne pokrycie w cenie nabycia. W takim
przypadku wartość ta była zaliczona na poczet ceny. Różnice między prawami
4
wymienionymi w art. 730 § 1 d. k.p.c. oraz prawami wymienionymi jako wyjątek od
zasady wskazanej w art. 1000 § 1 k.p.c. (wygaśnięcia wszelkich praw i skutków
roszczeń ujawnionych) sprowadzają się do zastąpienia ciężarów realnych prawami
dożywotnika.
Rozwiązanie to jest zrozumiałe przy uwzględnieniu, że ciężar realny jako
prawo rzeczowe ograniczone wg art. 279 § 1 prawa rzeczowego polegał m.in. na
obowiązku powtarzających się świadczeń na rzecz oznaczonej osoby ze strony
każdoczesnego właściciela nieruchomości. Przepisy o prawie pn. ciężaru realnego
było stosowane przy określaniu uprawnień dożywotnika, na co wyraźnie zezwalał
art. 281 § 2 pr. rzecz. postanawiający, że /.../ obowiązek świadczeń na rzecz
dożywotnika na podstawie umowy o dożywocie uważa się za ciężar realny, bez
względu na rodzaj świadczeń i bez względu na to, czy chodzi o powtarzające się
świadczenia.
Uchylenie na podstawie art. III ust. 3 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r.
Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny przepisów prawa rzeczowego, możliwości
ustanawiania ciężarów realnych wymagała dostosowania przepisów kodeksu
postępowania cywilnego regulujących w tym akcie wygaśnięcie praw
przysługujących dożywotnikowi w razie sprzedaży nieruchomości w drodze
egzekucji sadowej lub sprzedaży w postępowaniu upadłościowym. Nie zmieniało to
jednak w istotnym zakresie sposobu regulacji wyważającej interesy dwóch grup
uprawnionych zasługujących na ochronę: nabywcy licytowanej nieruchomości oraz
praw wynikających ze zróżnicowanych stosunków prawnorzeczowych (użytkowania
i służebności), a także praw dożywotnika.
Nie ma żadnych podstaw do twierdzenia, że zmiana dokonana przy
wprowadzaniu w życie nowego kodeksu postępowania cywilnego pozbawiała
ochrony innych niż dożywotnicy uprawnionych z tytułu użytkowania lub służebności.
Ustawodawca w art. 1000 § 3 k.p.c. wyraźnie starał się godzić kolizyjne interesy
nabywcy i uprawnionych ze stosunków prawnorzeczowych, a także wewnątrz tej
grupy. Potrzebę taką uzasadnia unormowanie z § 1 postanawiające o wygaśnięciu
hipotek w razie przysądzenia własności i zaspokajaniu się wierzycieli hipotecznych
z sumy uzyskanej w podziale. Realizm w ocenie skuteczności egzekucji nakazywał
5
przypisanie takiego samego skutku, tj. wygaśnięcia ich praw wszystkim
uprawnionym z tytułu użytkowania, służebności (innej niż droga konieczna
a obecnie także służebność przesyłu) oraz z tytułu dożywocia. Dlatego uprawnieni
z wymienionych trzech grup mogą (art. 1000 § 1 k.p.c.) uzyskać ekwiwalent swoich
praw uczestnicząc w planie podziału wg reguł określonych w art. 1025 i 1026 k.p.c.,
w wypadku, gdy nie przysługuje im pierwszeństwo wynikające z wpisu (art. 12
u.k.w.h.). W przeciwnej sytuacji. tj. w razie przysługiwania pierwszeństwa przed
hipotekami albo braku obciążenia hipotecznego, a także w razie pełnego pokrycia
wartości tych praw w cenie, prawa obciążające utrzymują się mimo przejścia
własności na nabywcę. Brak pełnego pokrycia wartości praw w cenie nabycia nie
wyklucza jednak utrzymania służebności na podstawie orzeczenia sędziego na
warunkach określonych w art. 1001 k.p.c. Przepis ten jednak nie różnicuje
kompetencji sądu ze względu na rodzaj służebności lub tytuł prawny (dożywotnik
lub inni).
Przytoczone wyjaśnienia odnośnie do treści przepisu art. 1000 § 3 k.p.c.,
jego funkcji i okoliczności wprowadzenia w życie wskazują na brak dostatecznych
podstaw do przyjęcia interpretacji sugerowanej przez skarżących, jakoby
uprawnieni z innych tytułów niż umowa dożywocia w każdym wypadku musieliby
tracić swoje prawa i zaspokajać ich wartość z sumy uzyskanej z egzekucji.
Przeciwnie, przyznane kompetencje w art. 1001 k.p.c. odnoszące się do
służebności gruntowych, tj. jednego tylko z praw wymienionych w art. 1000 § 3
k.p.c., lecz bez ograniczenia do dożywotników, wskazuje na konsekwentne objęcie
regulacją art. 1000 § 1 k.p.c. wszystkich uprawnionych, przedmiotowe wyłączenie
niektórych praw w § 2 i unormowanie sytuacji szczególnych umożliwiających
zachowanie praw wymienionych w § 3 lub niektórych z nich (art. 1001 k.p.c.).
W rozpoznawanej sprawie, stosownie do ustaleń, nieruchomość stanowiąca
garaż nie była obciążona hipotekami a ustalenie, czy wartość służebności znajduje
pełne pokrycie w cenie jest dokonywane w toku sporządzania planu podziału.
Sąd prowadzący księgę wieczystą nie dysponował postanowieniem o wygaśnięciu
służebności nie miał zatem podstawy do uwzględnienia wniosku o wykreślenie
służebności (art. 6268
§ 2 k.p.c.). Prawomocne postanowienie o przysądzeniu
własności zgodnie z art. 999 § 1 k.p.c. stanowi tytuł do ujawnienia na rzecz
6
nabywcy prawa własności, natomiast wykreślenia obciążeń innych niż hipoteki
dotyczy art. 1003 § 1 k.p.c. wymagający sporządzenia planu podziału.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c., a w zakresie
kosztów postępowania na podstawie art. 520 § 1 k.p.c., oddalił skargę kasacyjną.
(eb)