III CSK 298/08
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:11-09-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:III CZP 130/92 III CZP 78/84
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt III CSK 298/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 kwietnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Henryk Pietrzkowski
SSN Wojciech Katner
w sprawie z powództwa M. P.
przeciwko M. P.
o zachowek,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 17 kwietnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 16 kwietnia 2008 r.,
oddala skargę kasacyjną; zasądza od pozwanej na rzecz
powoda 2700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
M. P. wystąpił z powództwem przeciwko M. P. o zasądzenie kwoty 106.500
zł wraz z ustawowymi odsetkami tytułem zapłaty należnego mu zachowku po matce
M. P., zmarłej dnia 6 stycznia 2003 r. W toku procesu pismem z dnia 24 marca
2006 r. powód ograniczył żądanie pozwu do kwoty 53.250 zł. W kolejnym piśmie z
dnia 4 czerwca 2007 r. rozszerzył żądanie do kwoty 235.000 zł. Pismem z dnia 2
października 2007 r. określił ostatecznie żądanie, domagając się zasądzenia od
pozwanej kwoty 107.500 zł.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 4 grudnia 2007 r. zasądził od pozwanej
na rzecz powoda kwotę 107.500 zł z odsetkami ustawowymi od daty wyroku. W
zakresie w którym powód o graniczył żądania pozwu Sąd umorzył postępowanie,
zaś w pozostałej części powództwo oddalił.
Sąd Okręgowy ustalił między innymi, że testament M. P., w którym
powołano do spadku pozwaną został otwarty i ogłoszony w dniu 20 maja 2003 r.
Odnosząc się do zarzutu pozwanej w przedmiocie przedawnienia roszczenia
powoda w części objętej rozszerzonym żądaniem pozwu Sąd Okręgowy mając na
względzie art. 1007 k.c., art. 123 k.c. oraz powołując się na uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 22 października 1992 r., III CZP 130/92, OSNC 1993, nr 4,
poz. 60, uznał, że roszczenie powoda nie przedawniło się, gdyż bieg przedawnienia
został przerwany wniesieniem pozwu w dniu 22 lipca 2004 r. W ocenie Sądu
Okręgowego wniesienie pozwu spowodowało przerwanie biegu terminu
przedawnienia nie tylko do wysokości roszczenia zgłoszonego w pozwie, lecz
w każdej wysokości.
Apelację pozwanej od powyższego wyroku Sąd Apelacyjny oddalił wyrokiem
z dnia 16 kwietnia 2008 r. Zdaniem Sądu Apelacyjnego trafnie Sąd Okręgowy
wskazał, że wniesienie pozwu spowodowało przerwanie biegu terminu
przedawnienia roszczeń z tytułu zachowku w jakiejkolwiek wysokości, a nie tylko w
stosunku do wartości roszczenia zgłoszonego w pozwie. W stanie faktycznym
sprawy nie zaistniało świadome ograniczenie żądania przez powoda. W dniu
wniesienia pozwu powód nie miał wiedzy na temat pełnej wysokości żądania, gdyż
3
ustalenie wartości udziału w spadku, będącego podstawą obliczenia zachowku
stanowiło przedmiot postępowania dowodowego Sądu pierwszej instancji i
nastąpiło ostatecznie w oparciu o opinię biegłego.
Pozwana wniosła skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego w części,
w której Sąd ten oddalił apelację ponad kwotę 53.250 zł. W skardze kasacyjnej
podniosła zarzut naruszenia prawa materialnego: art. 123 § 1 pkt 1 k.c. poprzez
jego błędną wykładnię podlegającą na przyjęciu, że wniesienie przez powoda
w dniu 22 lipca 2004 r. pozwu spowodowało przerwanie biegu przedawnienia
roszczenia o zapłatę zachowku także co do kwoty roszczenia powoda objętego
rozszerzonym żądaniem pozwu dokonanym w toku procesu już po upływie trzech
lat od dnia otwarcia spadku, a nie tylko w stosunku do wartości roszczenia
zgłoszonego w pozwie przed upływem trzech lat od dnia otwarcia spadku czyli
przed upływem terminu przedawnienia, co w konsekwencji doprowadziło do
niewłaściwego zastosowania przez Sąd drugiej instancji tego przepisu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przerwanie biegu przedawnienia na podstawie art. 123 § 1 pkt 1 k.p.c. przez
wniesienie pozwu następuje na ogół w granicach żądania pozwu. Jeżeli więc
powód dochodzi pozwem części roszczenia, to wniesienie pozwu nie przerywa
biegu przedawnienia co do tej części roszczenia, która nie jest objęta pozwem.
Przerwanie przedawnienia rozszerzonego roszczenia następuje z chwilą
rozszerzenia powództwa w sposób prawem przewidziany.
Jednakże, jeżeli chodzi o przedawnienie roszczenia o zachowek należy
wziąć pod uwagę specyfikę tej instytucji. Zachowek stanowi odpowiedni ułamek
udziału spadkowego. Dla ustalenia wartości udziału spadkowego konieczne jest
ustalenie wartości spadku. Wartość spadku ustala się według cen z chwili
orzekania o zachowku (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
26 marca 1985 r., III CZP 78/84, OSNCP 1985, nr 10, poz. 147).
Oczywistym jest, że w czasie wnoszenia pozwu powód nie może przewidzieć
cen, które będą w chwili orzekania. Z tego względu podanie w pozwie kwoty, która
ostatecznie okaże się niższa od wartości w chwili orzekania przysługującego mu
zachowku nie może być uważane za dochodzenie części roszczenia. W sytuacji,
4
w której jak w niniejszej sprawie powód dochodził całości zachowku zmiany
w zakresie żądanej kwoty w istocie nie były zmianami co do roszczenia
o zachowek. Wbrew stanowisku skarżącej uznać należy za trafny pogląd Sądu
Apelacyjnego że wniesienie pozwu z żądaniem zapłaty zachowku przerywa bieg
przedawnienia roszczenia o zachowek nawet jeżeli ostatecznie żądana kwota
zachowku okaże się wyższa od sformułowanej w p ozwie.
Z powyższych względów na mocy art. 39814
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak
w sentencji wyroku.
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 kwietnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Henryk Pietrzkowski
SSN Wojciech Katner
w sprawie z powództwa M. P.
przeciwko M. P.
o zachowek,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 17 kwietnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 16 kwietnia 2008 r.,
oddala skargę kasacyjną; zasądza od pozwanej na rzecz
powoda 2700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
M. P. wystąpił z powództwem przeciwko M. P. o zasądzenie kwoty 106.500
zł wraz z ustawowymi odsetkami tytułem zapłaty należnego mu zachowku po matce
M. P., zmarłej dnia 6 stycznia 2003 r. W toku procesu pismem z dnia 24 marca
2006 r. powód ograniczył żądanie pozwu do kwoty 53.250 zł. W kolejnym piśmie z
dnia 4 czerwca 2007 r. rozszerzył żądanie do kwoty 235.000 zł. Pismem z dnia 2
października 2007 r. określił ostatecznie żądanie, domagając się zasądzenia od
pozwanej kwoty 107.500 zł.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 4 grudnia 2007 r. zasądził od pozwanej
na rzecz powoda kwotę 107.500 zł z odsetkami ustawowymi od daty wyroku. W
zakresie w którym powód o graniczył żądania pozwu Sąd umorzył postępowanie,
zaś w pozostałej części powództwo oddalił.
Sąd Okręgowy ustalił między innymi, że testament M. P., w którym
powołano do spadku pozwaną został otwarty i ogłoszony w dniu 20 maja 2003 r.
Odnosząc się do zarzutu pozwanej w przedmiocie przedawnienia roszczenia
powoda w części objętej rozszerzonym żądaniem pozwu Sąd Okręgowy mając na
względzie art. 1007 k.c., art. 123 k.c. oraz powołując się na uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 22 października 1992 r., III CZP 130/92, OSNC 1993, nr 4,
poz. 60, uznał, że roszczenie powoda nie przedawniło się, gdyż bieg przedawnienia
został przerwany wniesieniem pozwu w dniu 22 lipca 2004 r. W ocenie Sądu
Okręgowego wniesienie pozwu spowodowało przerwanie biegu terminu
przedawnienia nie tylko do wysokości roszczenia zgłoszonego w pozwie, lecz
w każdej wysokości.
Apelację pozwanej od powyższego wyroku Sąd Apelacyjny oddalił wyrokiem
z dnia 16 kwietnia 2008 r. Zdaniem Sądu Apelacyjnego trafnie Sąd Okręgowy
wskazał, że wniesienie pozwu spowodowało przerwanie biegu terminu
przedawnienia roszczeń z tytułu zachowku w jakiejkolwiek wysokości, a nie tylko w
stosunku do wartości roszczenia zgłoszonego w pozwie. W stanie faktycznym
sprawy nie zaistniało świadome ograniczenie żądania przez powoda. W dniu
wniesienia pozwu powód nie miał wiedzy na temat pełnej wysokości żądania, gdyż
3
ustalenie wartości udziału w spadku, będącego podstawą obliczenia zachowku
stanowiło przedmiot postępowania dowodowego Sądu pierwszej instancji i
nastąpiło ostatecznie w oparciu o opinię biegłego.
Pozwana wniosła skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego w części,
w której Sąd ten oddalił apelację ponad kwotę 53.250 zł. W skardze kasacyjnej
podniosła zarzut naruszenia prawa materialnego: art. 123 § 1 pkt 1 k.c. poprzez
jego błędną wykładnię podlegającą na przyjęciu, że wniesienie przez powoda
w dniu 22 lipca 2004 r. pozwu spowodowało przerwanie biegu przedawnienia
roszczenia o zapłatę zachowku także co do kwoty roszczenia powoda objętego
rozszerzonym żądaniem pozwu dokonanym w toku procesu już po upływie trzech
lat od dnia otwarcia spadku, a nie tylko w stosunku do wartości roszczenia
zgłoszonego w pozwie przed upływem trzech lat od dnia otwarcia spadku czyli
przed upływem terminu przedawnienia, co w konsekwencji doprowadziło do
niewłaściwego zastosowania przez Sąd drugiej instancji tego przepisu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przerwanie biegu przedawnienia na podstawie art. 123 § 1 pkt 1 k.p.c. przez
wniesienie pozwu następuje na ogół w granicach żądania pozwu. Jeżeli więc
powód dochodzi pozwem części roszczenia, to wniesienie pozwu nie przerywa
biegu przedawnienia co do tej części roszczenia, która nie jest objęta pozwem.
Przerwanie przedawnienia rozszerzonego roszczenia następuje z chwilą
rozszerzenia powództwa w sposób prawem przewidziany.
Jednakże, jeżeli chodzi o przedawnienie roszczenia o zachowek należy
wziąć pod uwagę specyfikę tej instytucji. Zachowek stanowi odpowiedni ułamek
udziału spadkowego. Dla ustalenia wartości udziału spadkowego konieczne jest
ustalenie wartości spadku. Wartość spadku ustala się według cen z chwili
orzekania o zachowku (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
26 marca 1985 r., III CZP 78/84, OSNCP 1985, nr 10, poz. 147).
Oczywistym jest, że w czasie wnoszenia pozwu powód nie może przewidzieć
cen, które będą w chwili orzekania. Z tego względu podanie w pozwie kwoty, która
ostatecznie okaże się niższa od wartości w chwili orzekania przysługującego mu
zachowku nie może być uważane za dochodzenie części roszczenia. W sytuacji,
4
w której jak w niniejszej sprawie powód dochodził całości zachowku zmiany
w zakresie żądanej kwoty w istocie nie były zmianami co do roszczenia
o zachowek. Wbrew stanowisku skarżącej uznać należy za trafny pogląd Sądu
Apelacyjnego że wniesienie pozwu z żądaniem zapłaty zachowku przerywa bieg
przedawnienia roszczenia o zachowek nawet jeżeli ostatecznie żądana kwota
zachowku okaże się wyższa od sformułowanej w p ozwie.
Z powyższych względów na mocy art. 39814
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak
w sentencji wyroku.