Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 32/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 maja 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
SSN Henryk Pietrzkowski
w sprawie z powództwa A. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
przeciwko S.Z. i Z.G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 maja 2009 r.,
skargi kasacyjnej pozwanych
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 kwietnia 2008 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 5 lutego 2007 r. Sąd Okręgowy uwzględniając powództwo
A. sp. z o.o. przeciwko S.Z. i Z.G. zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz
powoda kwotę 95.465,53 zł z odsetkami w wysokości 40% rocznie od kwoty
78.887,21 zł od dnia 23 maja 2006 r. oraz kwotę 10.776 zł tytułem zwrotu kosztów
procesu.
Z dokonanych przez Sąd Okręgowy ustaleń wynika, że umową z dnia
4 lutego 2002 r Kasa Oszczędnościowo – Kredytowa udzieliła pozwanemu S.Z.
kredytu w kwocie 130.000 zł na zakup mieszkania, poręczonego przez pozwanego
Z.G. za zgodą jego małżonki A.G. Według tej umowy, S.Z. zobowiązany był
spłacać kredyt w miesięcznych ratach, na które składały się kwota kredytu i
odsetki. W razie nieterminowej spłaty zadłużenie z tego tytułu mogło być
przeniesione na rachunek zadłużenia przeterminowanego, od którego miały być
pobierane odsetki wynoszące w dacie zawierania umowy 40% w stosunku
rocznym. KOK miała też prawo do wypowiedzenia umowy kredytowej i postawienia
kredytu w stan natychmiastowej wymagalności wraz z odsetkami po upływie 30 dni
od daty wymagalności.
Wobec powstania zaległości, w dniu 10 lipca 2004 r. KOK wypowiedziała
kredytobiorcy kredyt ze skutkiem na dzień 27 października 2004 r. oraz
zawiadomiła o tym poręczyciela, wzywając go do solidarnej zapłaty.
Umową powierniczego przelewu wierzytelności z dnia 27 października
2005 r. KOK przeniosła wierzytelność wraz z wszystkimi zabezpieczeniami na
powodową spółkę.
Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutu pozwanych nieważności umowy
kredytowej i oświadczenia o jej wypowiedzeniu. Stwierdził, że zarówno osoby
reprezentujące KOK (J.S., A.C.), jak i pełnomocnik zarządu T.T., podpisująca
oświadczenie o wypowiedzeniu umowy, działali zgodnie z treścią złożonych do akt
sprawy pełnomocnictw. Sąd Okręgowy zaznaczył, że nawet gdyby uznać, że
wymienione osoby przekroczyły zakres swojego umocowania, to należałoby
przyjąć, iż dokonane przez nich czynności - zgodnie z art. 103 k.c. - zostały
potwierdzone przez mocodawcę.
3
Sąd Okręgowy za chybiony uznał też zarzut nieważności umowy przelewu
wierzytelności, wskazując na dopuszczalność zawierania tego typu umów na
podstawie art. 3531
k.c. Zaznaczył, że dla ważności umowy przelewu wierzytelności
nie ma znaczenia kwestia zapłaty wynagrodzenia przez powoda oraz brak w jej
treści oświadczeń poręczyciela i jego małżonki. O istnieniu zobowiązania
pozwanego poręczyciela świadczy jego oświadczenie zamieszczone poniżej treści
umowy kredytowej, zatytułowane „poręczenie terminowego zwrotu kredytu”. Skoro
Z.G. składał je w charakterze poręczyciela, to w takim właśnie celu jego małżonka
wyraziła zgodę. Uznał, że bez znaczenia pozostaje fakt, że A.G. nie skreśliła
żadnej z dwóch alternatywnych opcji widniejących na oświadczeniu. Podkreślił przy
tym, że charakter jej czynności wynika z właściwości zobowiązania.
Sąd Okręgowy nie uznał wysokości odsetek za rażąco wygórowaną
i podkreślił, że w obrocie kredytowym powszechne jest zastrzeganie odsetek
kredytowych w wysokości wyższej niż odsetki ustawowe.
Sąd Apelacyjny, na skutek apelacji pozwanych, wyrokiem z dnia 18 kwietnia
2008 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach
procesu, obniżając je do kwoty 4.776 zł i oddalił apelację w pozostałym zakresie.
Sąd Apelacyjny, podzielając ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji,
ustalił dodatkowo, że powódkę i KOK łączyła umowa generalna o współpracy
w zakresie powierniczego przelewu i windykacji wierzytelności zawarta w dniu
24 października 2003 r., a zmieniona aneksem z dnia 25 października 2005 r.
Strony ustaliły m.in., że przelew poszczególnych wierzytelności ma się odbywać na
podstawie odrębnych umów, a w razie bezskuteczności windykacji, dojdzie do
powrotnego przelewu wierzytelności.
Sąd Apelacyjny uznał zrzuty skarżących kwestionujące ważności umowy
cesji i ustalenia treści wewnętrznego stosunku łączącego cedenta z cesjonariuszem
są bezpodstawne. Podkreślił, że odpłatność nie jest warunkiem skuteczności cesji,
jednak strony w umowie generalnej przewidziały wynagrodzenie za czynności
windykacyjne. Wskazał, że strony nie zawarły żadnych zastrzeżeń w umowie
w przedmiocie przelewu wierzytelności, a przelew nie spłaconej należności
kredytowej z odsetkami nie sprzeciwiał się naturze stosunku prawnego. Przelewowi
4
nie stała na przeszkodzie treść art. 3853
pkt 5 k.c. Mimo że pozwany zawierał
umowę kredytową jako konsument, to nie przewidziano w niej żadnych
postanowień dotyczących zgody kredytobiorcy lub jej braku na przeniesienie praw
i obowiązków. Ostatecznie doszło jedynie do przeniesienia praw kredytodawcy.
Nie może być mowy o kształtowaniu sytuacji konsumenta w sposób sprzeczny
z dobrymi obyczajami, gdy dochodzi do przelewu nie regulowanej przez
konsumenta wierzytelności. Celem regulacji zawartej w art. 3853
pkt 5 k.c.
jest zapobieżenie możliwości naruszenia interesów konsumenta przez pozbawienie
go wpływu na to, kto ma być jego kontrahentem odpowiedzialnym za wykonanie
świadczenia. W rozpoznawanej sprawie sytuacja taka nie wystąpiła, gdyż
świadczenie kredytodawcy zostało w całości spełnione. Uciążliwości związane
z dochodzeniem należności są konsekwencją zawarcia umowy i niepłacenia rat
w terminie, a nie zmiany podmiotowej po stronie wierzyciela. Nie można więc
uznać, że sytuacja prawna pozwanych uległa rażącemu pogorszeniu tylko dlatego,
że prawa wierzyciela zaczął wykonywać inny podmiot. Do umowy kredytu należy
stosować odpowiednio przepisy prawa bankowego, a te nie wyłączają cesji
wierzytelności wynikającej z umowy z konsumentem. Przepisy ustawy o kredycie
konsumenckim nie mogą znaleźć w sprawie zastosowania, skoro regulacja ta
weszła w życie po zawarciu umowy kredytu. Sąd Apelacyjny uznał jednak, że nie
bez znaczenia dla wykładni art. 3853
pkt 5 k.c. i przyjęcia poglądu
o dopuszczalności przelewu wierzytelności konsumenckich, jest przewidziana
w ustawie o kredycie konsumenckim możliwości przelewu wierzytelności z umowy
z konsumentem (art. 10 ust. 1).
Sąd Apelacyjny wskazał, że ocena zarzutu rażącego wygórowania odsetek
może być dokonana przy uwzględnieniu art. 58 k.c. i art. 3531
k.c., a nie art. 359
§21
i 22
k.c., który zaczął obowiązywać dopiero od dnia 20 lutego 2006 r. W dniu
zawarcia umowy odsetki ustawowe wynosiły 20%. Ustalenie przez strony odsetek
kapitałowych na poziomie 19% nie może być uznane za rażąco wygórowane.
Pozwani nie wykazali, że odsetki umowne w wysokości 19% odbiegały od
stosowanych w obrocie w lutym 2002 r., a kredytobiorca sam przyznał, że zawarcie
umowy na tych warunkach było dla niego korzystne. Odnośnie natomiast odsetek
za opóźnienie w wysokości 40% Sąd Odwoławczy stwierdził, że ich wysokość
5
uzasadniała funkcja represyjna, a pozwani nie udowodnili, że odbiegały one od
odsetek stosowanych wówczas w obrocie.
Pozwani, mimo zgłoszenia w apelacji zarzutów wskazujących na nie
uwzględnienie wpłat na łączną kwotę 20.000 zł dokonanych przed przelewem
i mimo wyjaśnień powódki w piśmie z dnia 18 stycznia 2008 r., nie ustosunkowali
się do prawidłowości rozliczenia i uwzględnienia wpłat, przez co należało uznać
okoliczności te za przyznane (art. 230 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.).
Sąd Apelacyjny przyznał rację pozwanym, że T.T. była umocowana do
wypowiadania umów pożyczek, a nie kredytów. Zaznaczył jednak, że mimo
rozróżnienia przez ustawę o KOK umowy pożyczki od umowy kredytu, są one
konstrukcyjnie podobne, przez co – także na gruncie języka aktów prawnych -
używa się ich zamiennie. W związku z tym brak precyzji w treści pełnomocnictwa
nie może stanowić o bezskuteczności wypowiedzenia, tym bardziej, że pozwani nie
wykazali, by wolą mocodawców było rzeczywiście ograniczenie umocowania do
wypowiadania jedynie pożyczek w ścisłym znaczeniu. Nie podzielił więc poglądu
pozwanych, że wadliwe umocowanie prowadzi wprost do nieważności
wypowiedzenia, powołując się na zasadność wywodu Sądu pierwszej instancji
co do zastosowania w takim przypadku art. 103 k.c.
Sąd Apelacyjny uznał za bezzasadne zarzuty pozwanego poręczyciela
o nieważności jego poręczenia, zwłaszcza, że pierwotnie - w sprzeciwie z dnia
7 lipca 2006 r. - pozwany ten wyraźnie przyznał fakt poręczenia kredytu
W skardze kasacyjnej opartej na podstawie określonej w art. 3983
§ 1 pkt 1
k.p.c. pozwani podnieśli zarzuty naruszenia:
- art. 103 k.c. przez przyjęcie, że wypowiedzenie umowy kredytu dokonane
z przekroczeniem umocowania zostało potwierdzone przez kredytodawcę,
podczas gdy z treści art. 104 k.c. wynika sankcja bezwzględnej nieważności;
- art. 3851
§ 1 k.c. w zw. z art. 3853
pkt 5 k.c. przez przyjęcie, że cesja
wierzytelności z umowy kredytu nie jest sprzeczna z dobrymi obyczajami
i nie narusza interesów konsumentów;
6
- art. 509 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 prawa bankowego przez przyjęcie,
że cesja wierzytelności z tytułu umowy kredytu nie jest sprzeczna z ustawą
i nie sprzeciwia się właściwości zobowiązania;
- art. 720 § 1 k.c. i art. 69 ust. 1 prawa bankowego przez przyjęcie,
że wyraźne umocowanie T. T. do wypowiadania umów pożyczek
obejmowało też umocowanie do wypowiadania umów kredytu, jak też to,
że oświadczenie mocodawcy wyrażone w pełnomocnictwie nie było
precyzyjne;
- art. 6 k.c. przez przyjęcie, że zakwestionowanie umocowania T. T.
obligowało pozwanych do wykazania, aby wolą osób udzielających
przedmiotowe pełnomocnictwo było jego ograniczenie do wypowiedzenia
umów pożyczki w ścisłym rozumienia tego pojęcia.
Skarżący wnieśli o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku oraz wyroku
Sądu pierwszej instancji i przekazanie temu Sądowi sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ocena zasadności skargi kasacyjnej wymaga rozpatrzenia w pierwszej
kolejności zarzutów naruszenia art. 103 i art. 104 k.c. Roszczenie powódki oparte
zostało na umowie powierniczego przelewu wierzytelności wynikających
z zadłużenia z tytułu umowy kredytu zawartej w dniu 4 lutego 2002 r. między SKOK
im. F. Stefczyka w Gdańsku a pozwanym S. Z. Według skarżących, złożone przez
pełnomocnika wymienionego kredytodawcy oświadczenie wypowiadające umowę
kredytu jest nieważne z uwagi na przekroczeniem zakresu udzielonego mu
pełnomocnictwa. W konsekwencji nie mogło dojść do skutecznego przelewu
wierzytelności w kształcie wynikającym z tegoż wypowiedzenia. Odnosząc się do
tej argumentacji stwierdzić należy, że nie można jej odmówić słuszności.
Sąd Apelacyjny ustalił, że T. T. składająca w imieniu kredytodawcy
oświadczenie o wypowiedzeniu umowy kredytu była umocowana - na podstawie
udzielonego jej w dniu 18 lutego 2003 r. pełnomocnictwa - do wypowiadania umów
pożyczek. Uznał przy tym, że zakres tego pełnomocnictwa obejmował także
umocowanie do wypowiadania umów kredytowych, gdyż do takich zalicza się
7
również umowę pożyczki. Trafnie zarzucili skarżący, że z zapatrywaniem takim nie
można się zgodzić.
W literaturze przedmiotu istotnie wskazuje się na podobieństwo umowy
kredytu (art. 69 Prawa bankowego) i umowy pożyczki bankowej (art. 78 Prawa
bankowego, art. 720-724 k.c.), przede wszystkim z uwagi na zbieżność funkcji tych
umów. Zwraca się jednak jednocześnie uwagę na występujące pomiędzy nimi
istotne różnice, nakazujące traktować je jako odrębne typy umów. W szczególności
akcentuje się, że umowa kredytu nie jest odmianą umowy pożyczki. Stojąc na
gruncie tego zapatrywania, które skład orzekający podziela, nie można
zaaprobować wnioskowania Sądu Apelacyjnego opierającego się na założeniu, że
skoro – jak w konkretnym stanie faktycznym - pełnomocnictwo zostało udzielone do
wypowiadania umów pożyczek, to objęło ono swoim zakresem także umocowanie
do wypowiadania umów kredytowych.
Sąd Apelacyjny wyraził także pogląd, że nawet gdyby ocenić działanie
pełnomocnika kredytodawcy jako wykraczające poza zakres udzielonego mu
pełnomocnictwa, to wypowiedzenia umowy kredytowej – w świetle art. 103 k.c. –
nie można uznać za nieważne, gdyż czynność ta została w sposób dorozumiany
potwierdzona przez mocodawcę z chwilą zawarcie umowy przelewu wierzytelności.
Słusznie jednak zarzucili skarżący, że wymieniony przepis nie znajduje
zastosowania do jednostronnej czynności prawnej, jaką niewątpliwie jest
wypowiedzenie umowy, dokonanej w cudzym imieniu z przekroczeniem zakresu
umocowania. Skutek takiego działania pełnomocnika określa art. 104 k.c.
Zgodnie z tym przepisem, jednostronna czynność prawna, polegająca na złożeniu
oświadczenia woli konkretnemu adresatowi, jeżeli ten nie zgodził się na działanie
bez umocowania, jest bezwzględnie nieważna, bez możliwości konwalidowania
(por. uchwałę SN z dnia 27 lipca 1989 r., III CZP 69/89, Biul. SN 1989, nr 7, s. 8-9).
Sąd Apelacyjny uchylił się od oceny kwestionowanego wypowiedzenia umowy
przez pryzmat przesłanek przewidzianych w przytoczonym unormowaniu.
Trafność zarzutów naruszenia art. 103 i art. 104 k.c. przesądza zasadność
skargi kasacyjnej bez potrzeby roztrząsania – ze wskazanych wyżej przyczyn -
pozostałych podniesionych w niej zarzutów.
8
Z tych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł,
jak w sentencji.
jz