Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 22/09
POSTANOWIENIE
Dnia 20 maja 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Gerard Bieniek (sprawozdawca)
SSN Stanisław Dąbrowski
w sprawie z wniosku M. Spółki z o.o.
przy uczestnictwie Banku G. i Z. Spółki z o.o. w upadłości
o wpis w księdze wieczystej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 maja 2009 r.,
zażalenia uczestnika postępowania Z. Spółki z o.o. w upadłości
na postanowienie Sądu Okręgowego w W.
z dnia 28 sierpnia 2008 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
2
Wnioskodawca – M. wniósł o dokonanie wpisu zmiany wierzyciela odnośnie
do trzech hipotek wpisanych w księdze wieczystej [...], prowadzonej przez Sąd
Rejonowy w W. na rzecz Banku G., powołując się na umowę sprzedaży
wierzytelności. Referendarz sądowy dokonał wpisu zgodnie z wnioskiem.
Od powyższego wpisu skargę na orzeczenie referendarza sądowego złożył dłużnik
„Z.” Spółka z o.o. w upadłości. Uwzględniając skargę, Sąd Rejonowy uchylił
zaskarżony wpis i wniosek oddalił. Postanowienie to zaskarżył apelacją
wnioskodawca. Sąd Okręgowy w W. postanowieniem z dnia 28.08.2008 r. zmienił
postanowienie Sądu Rejonowego przez odrzucenie skargi na orzeczenie
referendarza sądowego. Podniesiono, że w następstwie ogłoszenia upadłości
uczestnik postępowania spółka z o.o. „Z.” nie mógł skutecznie wnieść skargi na
orzeczenie referendarza sądowego, bowiem został pozbawiony prawa wszczynania
i prowadzenia postępowań sądowych i administracyjnych. Na postanowienie Sądu
Okręgowego zażalenie wniósł uczestnik postępowania „Z.” spółka z o.o. w
upadłości. Uczestnik zarzucił naruszenie:
- art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c. w związku z art. 70, 71, 199 § 2, 379 pkt 2, 386 § 2
i 6 i art. 13 § 2 k.p.c. przez błędne zastosowanie przez odrzucenie skargi na
orzeczenie referendarza sądowego mimo niepodjęcia czynności
zmierzającej do usunięcia braku w zakresie zdolności procesowej
uczestnika;
- art. 199 § 1 pkt 3 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 139 ust. 1 Prawa
upadłościowego i naprawczego przez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie
braku zdolności procesowej po stronie uczestnika;
- art. 199 § 1 pkt 3 w związku z art. 379 pkt 5, 386 § 2 i 6 i 13 § 2 k.p.c. przez
odrzucenie skargi przy jednoczesnym zaniechaniu zniesienia postępowania
jako dotkniętego nieważnością;
- art. 61 w związku z art. 62, 65, 179 ust. 1 Prawa upadłościowego
i naprawczego przez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że upadły nie
jest legitymowany do wniesienia skargi na orzeczenie referendarza;
- art. 95 ust. 4 i 5 Prawa bankowego przez ich niezastosowanie.
3
Wskazując na te zarzuty uczestnik postępowania domagał się uchylenia
zaskarżonego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawowe znaczenie w sprawie ma kwestia dopuszczalności zażalenia do
Sądu Najwyższego. Zgodnie z art. 5191
§ 1 k.p.c. od wydanego przez sąd drugiej
instancji postanowienia co do istoty sprawy oraz od postanowienia w przedmiocie
odrzucenia wniosku i umorzenia postępowania kończących postępowanie
w sprawie – w sprawach z zakresu osobowego, rzeczowego i spadkowego -
przysługuje skarga kasacyjna, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
W świetle tego przepisu jest niewątpliwe, że w niniejszej sprawie nie przysługuje
skarga kasacyjna od skarżonego postanowienia Sądu Okręgowego, skoro jego
przedmiotem nie jest odrzucenie wniosku lub umorzenie postępowania, jak również
nie jest to postanowienie co do istoty sprawy. Przedmiotem skarżonego
postanowienia jest bowiem odrzucenie skargi wniesionej na orzeczenie
referendarza, zaś gdy chodzi o istotę sprawy to jest nią wpis w księdze wieczystej.
Tak rozumianej istoty sprawy skarżone postanowienie nie rozstrzyga.
Kwestie dopuszczalności zażalenia w niniejszej sprawie rozstrzyga
natomiast art. 3941
§ 2 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, w sprawach w których
przysługuje skarga kasacyjna, zażalenie przysługuje także (czyli oprócz zażalenia
na postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej oraz skargi o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądowego - art. 3941
§ 1 k.p.c.)
na postanowienie sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie,
z wyjątkiem postanowienia o odrzuceniu wniosku i umorzeniu postępowania,
a także postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie
sądu pierwszej instancji. Z treści tego przepisu wynika więc, że zażaleniem do
Sądu Najwyższego objęte są postanowienia, które kończą postępowanie
w sprawie, ale nie są postanowieniami w przedmiocie odrzucenia pozwu (wniosku)
lub umorzenia postępowania, a także nie są postanowieniami wydanymi w wyniku
rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji. Ponadto
zażalenie przysługuje tylko w sprawach, w których przysługuje skarga kasacyjna.
Powstaje pytanie, czy skarżone orzeczenie jest postanowieniem kończącym
4
postępowanie w sprawie. Zgodnie przyjmuje się, że taki charakter mają
postanowienia kończące postępowanie w sprawie jako pewnej całości poddanej
pod osąd. Sąd wydaje je zatem, gdy orzeka o całości postępowania, a nie
zachodzą warunki do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy oraz jeżeli oczywiście
w sprawie dopuszczalna jest skarga kasacyjna co do zasady. W szczególności
występuje to w przypadkach, gdy merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy jest
niedopuszczalne lub zbędne. Te wymagania spełnia skarżone orzeczenie, skoro
niewątpliwie kończy ono postępowanie w sprawie, w której, co do zasady, skarga
kasacyjna przysługuje. Dopuszczalność zażalenia nie budzi więc zastrzeżeń.
Przechodząc do oceny jego merytorycznej zasadności podnieść należy,
że niewątpliwie podstawową kwestią jest rozstrzygnięcie, czy istotnie upadły
tj. spółka z o.o. „Z.” nie był legitymowany do złożenia skargi na orzeczenie
referendarza sądowego. To legło przecież u podstaw zmiany postanowienia sądu
pierwszej instancji i odrzucenia skargi. Na marginesie należy jedynie zauważyć, że
nawet przy założeniu trafności stanowiska Sądu Okręgowego, wskazanie art. 199 §
1 pkt 3 k.p.c. jako podstawy prawnej odrzucenia skargi było nieprawidłowe. Upadły
ma bowiem zdolność sądową i procesową, natomiast nie ma legitymacji
procesowej odnośnie do wszczynania i prowadzenia postępowań sądowych i
administracyjnych dotyczących masy upadłości (art.139 ust. 1 Prawa
upadłościowego i naprawczego). Jeśli więc przyjąć, że upadły nie był podmiotem
legitymowanym do wniesienia skargi na orzeczenie referendarza sądowego, to
podstawą odrzucenia skargi wniesionej przez podmiot nie mający legitymacji byłby
art. 39823
§ 2 w związku z art. 397 § 2 i art. 370 k.p.c. (skarga niedopuszczalna
z innych przyczyn). Pomijając jednak tę okoliczność przypomnieć trzeba, że
wniosek wieczystoksięgowy dotyczy zmiany wpisu w dziale IV księgi wieczystej [...].
W dziale tym wpisana była hipoteka zabezpieczająca wierzytelność Banku G.
przysługująca od upadłego. Jest poza sporem, że umową z dnia 29.01.2007 r.
nastąpiła sprzedaż tej wierzytelności na rzecz M. spółka z o.o. Zgodnie z ust. 5 art.
95 ustawy z dnia 29.08.1997 r. - Prawo bankowe (Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665
ze zm.), do przeniesienia hipoteki w związku ze zbyciem wierzytelności bankowej,
stosuje się odpowiednio ust. 1 – 4 art. 95 tego Prawa. Oznacza to, że wymagane
jest złożenie przez właściciela nieruchomości stosownego oświadczenia (zgody) na
5
przeniesienie hipoteki w związku ze zbyciem wierzytelności bankowej.
Oświadczenie to wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności. Takiej zgody
(oświadczenia) nie złożył właściciel nieruchomości tj. upadły i z tego względu Sąd
Rejonowy uwzględniając skargę na orzeczenie referendarza, uchylił wpis i wniosek
oddalił. Takie oświadczenie złożył w toku postępowania apelacyjnego zarządca
masy upadłości. Powstaje więc pytanie, kto jest – w świetle przepisów Prawa
upadłościowego i naprawczego – legitymowany do złożenia takiego oświadczenia.
Odpowiedzi w tym względzie należy poszukiwać w art. 139 ust. 1, art. 182 – 188,
a nadto w art. 68, 69, 132, 168, 169, 180, 176, 177, 194, 245 i n., 364 i 365 Prawa
upadłościowego i naprawczego. W szczególności zarządca niezwłocznie po
powołaniu obejmuje zarząd masy upadłości, zabezpiecza ją przed zniszczeniem,
uszkodzeniem lub zabraniem przez osoby trzecie oraz sporządza spis inwentarza
i sprawozdanie finansowe (art. 182 ust. 1). Zgodnie z art. 183 ust. 1, zarządca jest
obowiązany sprawować zarząd zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki, zaś
stosownie do art. 184 Prawa upadłościowego i naprawczego – zarządca dokonuje
wszelkich czynności zarządu związanych z bieżącym prowadzeniem
przedsiębiorstwa upadłego oraz zachowaniem w stanie niepogorszonym masy
upadłości, przy czym na zbycie części majątku, która nie jest związana z
działalnością gospodarczą upadłego, jak również na obciążenie składników majątku
ograniczonymi prawami rzeczowymi oraz zaciągnięcie kredytów i pożyczek,
wymagana jest zgoda wierzycieli. Ten właśnie przepis określa uprawnienia i
obowiązki zarządcy w stosunku do zarządzanego mienia, polegające na:
- dokonywaniu czynności zarządu;
- ograniczeniu uprawnień zarządcy w dokonywaniu czynności
rozporządzających i obciążających majątek upadłego.
Dopiero w tym kontekście należy odwołać się do treści art. 139 ust. 1 Prawa
upadłościowego i naprawczego. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli upadły
pozbawiony został prawa zarządu masy upadłości, postępowania sądowe
i administracyjne dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i prowadzone
wyłącznie przez zarządcę. Odrzucenie skargi na orzeczenie referendarza
sądowego, wniesionej przez samego upadłego oznacza, iż Sąd Okręgowy uznał,
6
iż postępowanie wieczystoksięgowe dot. wpisu przeniesienia hipoteki w związku
ze zbyciem wierzytelności zabezpieczonej hipoteką dotyczy masy upadłości, a tym
samym wszczęcie i prowadzenie tego postępowania jako dotyczącego masy
upadłości należy wyłącznie do zarządcy. Konsekwentnie, zarządca jest
legitymowany do wyrażenia zgody na przeniesienie hipoteki związanej ze zbyciem
wierzytelności bankowej. Poglądu tego nie można podzielić. Nie uwzględnia on
treści art. 61 Prawa upadłościowego i naprawczego. Zgodnie z tym przepisem,
z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości. W skład
masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia
upadłości oraz nabyty w toku postępowania upadłościowego, z wyłączeniem
składników, o których mowa w art. 63-67. Zgodnie przyjmuje się, iż wprawdzie
pojęcie „majątek” ma bądź szersze znaczenie (obejmuje aktywa i pasywa) bądź
węższe znaczenie (obejmuje tylko aktywa), to z uwagi na charakter masy
upadłości, która ma służyć zaspokojeniu wierzycieli, w jej skład wchodzą tylko
aktywa upadłego. Tym samym w skład masy upadłości nie wchodzą pasywa. Jeśli
tak, to w skład masy upadłości nie weszły długi upadłego m.in. te, których
wierzycielem był Bank G. Wierzytelność ta była zabezpieczona hipoteką na
nieruchomości, która weszła w skład masy upadłości, której właścicielem był i
pozostał upadły. Czynność w postaci oświadczenia o wyrażeniu zgody na zmianę
wierzyciela (przeniesienie hipoteki związane ze zbyciem wierzytelności bankowej)
dokonuje właściciel nieruchomości, czynność ta nie dotyczy masy upadłości, lecz
długów nie wchodzących do masy upadłości. Jeśli więc do wpisu zmiany
wierzyciela wymagana jest zgoda właściciela nieruchomości, który zgody tej nie
udzielił, to nie sposób odmówić mu legitymacji do wniesienia skargi na orzeczenie
referendarza sądowego, który dokonał wpisu zmiany wierzyciela.
Tak też postąpił Sąd Rejonowy, zasadnie przyznając legitymację materialną
do wniesienia skargi przez upadłego. Z tych względów zaskarżone postanowienie
podlega uchyleniu (art. 3941
§ 3 k.p.c. w związku z art. 39815
k.p.c.).