Pełny tekst orzeczenia

Postanowienia z dnia 21 maja 2009 r.
I PK 10/09
Niedopuszczalna jest skarga kasacyjna interwenienta ubocznego niesa-
moistnego, jeżeli strona, do której przystąpił wnosi o oddalenie skargi.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef Iwulski
(sprawozdawca), Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 maja
2009 r. sprawy z powództwa Waldemara M. przeciwko Przedsiębiorstwu Budownic-
twa Inżynieryjnego i Mostowego „E.” SA w K. z udziałem interwenienta ubocznego
Władysława P. o wynagrodzenie, na skutek skargi kasacyjnej interwenienta ubocz-
nego od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kato-
wicach z dnia 27 maja 2008 r. [...]
o d r z u c i ł skargę kasacyjną i nie obciążył interwenienta ubocznego kosz-
tami postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 20 czerwca 2007 r. [...] Sąd Rejonowy Katowice-Zachód Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach zasądził od strony pozwanej Przed-
siębiorstwa Budownictwa Inżynieryjnego i Mostowego E. SA w K. na rzecz powoda
Waldemara M. kwotę 19.116 zł tytułem wynagrodzenia prowizyjnego oraz kwotę
1.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
W dniu 25 czerwca 2007 r., do Sądu Rejonowego wpłynęło pismo procesowe
sporządzone przez Władysława P., w którym - powołując się na posiadanie 5% akcji
pozwanej spółki - wniósł on o dopuszczenie go do uczestnictwa w przedmiotowej
sprawie w charakterze interwenienta ubocznego „na podstawie art. 510 § 1 k.p.c.". W
piśmie tym podniesiono, że uprawomocnienie się wyroku Sądu pierwszej instancji i w
konsekwencji wypłacenie powodowi zasądzonej premii „może narazić akcjonariusza
na zmniejszenie wypłaty dywidendy poprzez zwiększenie kosztów po wypłaceniu tej
2
premii i tym samym zmniejszenie zysku". Wnoszący pismo dodał, że w jego interesie
prawnym jako akcjonariusza jest niedopuszczenie do ograniczania zysku spółki i dy-
widendy poprzez zaliczenie do kosztów uzyskania przychodu „takich wypłat niezgod-
nie z prawem". W tym samym piśmie zawarto wniosek o przesłanie odpisu sentencji
wyroku Sądu pierwszej instancji z uzasadnieniem. W dniu 5 listopada 2007 r. Włady-
sław P. - twierdząc, że występuje jako „interwenient uboczny samoistny" - wniósł ape-
lację od wyroku Sądu Rejonowego, w której żądał uchylenia tego wyroku w całości i
odrzucenia pozwu.
Na rozprawie apelacyjnej przed Sądem Okręgowym-Sądem Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Katowicach w dniu 8 kwietnia 2008 r., powód oraz pozwana
zgłosili opozycję przeciwko wstąpieniu Władysława P. do sprawy w charakterze inter-
wenienta ubocznego. Z kolei Władysław P. podniósł, że jego interwencja ma charak-
ter samoistny z uwagi na to, iż spór dotyczy okresu, w którym był on jednym z pięciu
członków rady nadzorczej pozwanej spółki, a ponadto jest akcjonariuszem pozwanej.
We wnioskach końcowych złożonych przed zamknięciem rozprawy apelacyjnej Wła-
dysław P. wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku, oddalenie powództwa i zasądzenie
na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego. Powód wniósł o oddalenie apelacji,
a pozwana o odrzucenie apelacji, ewentualnie o jej oddalenie oraz oświadczyła, że
uznaje żądanie pozwu.
Wyrokiem z dnia 27 maja 2008 r. [...] Sąd Okręgowy oddalił apelację interwe-
nienta ubocznego oraz odstąpił od obciążenia go kosztami zastępstwa procesowego
w postępowaniu odwoławczym. Sąd odwoławczy w szczególności wywiódł w
uzasadnieniu, że Władysław P. skorzystał z uprawnienia gwarantowanego w art. 76
k.p.c. i wykazał swój interes prawny w rozumieniu tego przepisu. Władysław P. bę-
dący „udziałowcem" pozwanej spółki jest zainteresowany jej wynikiem finansowym i
jego wpływem na wysokość dywidendy należnej akcjonariuszowi. Interes prawny, o
którym mowa w art. 76 i 78 § 2 k.p.c. - zdaniem Sądu Okręgowego - należy rozumieć
szeroko i przyjąć, że zachodzi on w każdym wypadku, w którym rozstrzygnięcie
sporu może wywrzeć jakiekolwiek skutki w sferze prawnej interwenienta. Z tego po-
wodu Sąd drugiej instancji oddalił opozycję zgłoszoną przez powoda i pozwaną (bez
wydania oddzielnego postanowienia w tym przedmiocie) oraz rozpoznał apelację.
Sąd odwoławczy uznał, że jest ona bezzasadna, bowiem wszystkie podniesione
przez interwenienta zarzuty okazały się nietrafne.
3
Od wyroku Sądu Okręgowego skargę kasacyjną wniósł interwenient uboczny.
Zaskarżając wyrok w całości, zarzucił: 1) błędną wykładnię art. 379 k.s.h. w związku
z art. 16 pkt 1 i art. 18 pkt 2 Statutu pozwanej spółki polegającą na przyjęciu tezy, iż
„kadłubowa Rada Nadzorcza" mogła podjąć ważną i zgodną z prawem uchwałę o
zawarciu umowy o pracę z powodem jako członkiem zarządu pozwanej spółki, 2)
nieuwzględnienie art. 58 § 1 k.c. przy ocenie ważności umowy o pracę zawartej z
powodem w wykonaniu uchwały rady nadzorczej, 3) nieuwzględnienie „art. 427 § 1",
zgodnie z którym „prawomocny wyrok uchylający uchwałę ma moc obowiązującą
między Spółką a członkami organów Spółki i wszystkimi akcjonariuszami", 4) błędne
uznanie, że pomimo braku zawartej zgodnie z prawem umowy o pracę i pomimo za-
kazu zawartego w art. 624 § 4 k.s.h. można było wypłacić premię powodowi. Skar-
żący wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w całości i jego zmianę poprzez
„orzeczenie zgodnie z apelacją interwenienta samoistnego" oraz o zasądzenie od
pozwanej na rzecz interwenienta kosztów postępowania za wszystkie instancje.
W odpowiedziach na skargę kasacyjną powód oraz pozwana wnieśli o jej od-
dalenie oraz o zasądzenie od interwenienta kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Skarga kasacyjna jest niedopuszczalna i dlatego podlega odrzuceniu. Skar-
żący występuje w sprawie w roli interwenienta ubocznego. Zgodnie z art. 76 k.p.c.,
każdy kto ma interes prawny w tym, aby sprawa została rozstrzygnięta na korzyść
jednej ze stron, może w każdym stanie sprawy, aż do zamknięcia rozprawy w drugiej
instancji przystąpić do tej strony (interwencja uboczna). Wstąpienie do sprawy inter-
wenient uboczny powinien zgłosić w piśmie procesowym zawierającym uprawdopo-
dobnienie interesu prawnego we wstąpieniu oraz informację na temat, do której ze
stron interwenient przystąpił. Interwenient uboczny może wstąpienie do sprawy połą-
czyć z dokonaniem innej czynności procesowej (art. 77 k.p.c.).
Kodeks postępowania cywilnego rozróżnia dwa rodzaje interwencji ubocznej:
zwykłą (niesamoistną) oraz kwalifikowaną (samoistną). Interes prawny uprawniający
do wstąpienia do procesu w charakterze interwenienta ubocznego istnieje wówczas,
gdy osobę trzecią łączy ze stroną procesu, do której zamierza przystąpić, tego ro-
dzaju stosunek prawny, że na podstawie przepisów prawa materialnego, mający za-
paść wyrok może wywrzeć korzystny lub niekorzystny skutek prawny w sferze praw-
4
nej tej osoby (interwencja niesamoistna). Może on polegać także na tym, że osoba
trzecia jest podmiotem stosunku prawnego rozpoznawanego w procesie, a poza tym
pozostaje ze stroną procesu, do której przystępuje, w takim stosunku prawnym, iż na
podstawie przepisów prawa materialnego mające zapaść w procesie rozstrzygnięcie
może oddziaływać na jej sferę prawną w sposób bezpośredni, to jest objąć ją skut-
kami powagi rzeczy osądzonej (interwencja samoistna). Dotyczy to także sytuacji,
gdy osoba trzecia - nie będąc stroną rozpoznawanego stosunku prawnego - jest legi-
tymowana na podstawie wyraźnego przepisu do wszczęcia procesu w danej sprawie.
Zgodnie z art. 79 k.p.c., interwenient uboczny jest uprawniony do wszelkich
czynności procesowych dopuszczalnych według stanu sprawy. Nie mogą one jednak
pozostawać w sprzeczności z czynnościami i oświadczeniami strony, do której przy-
stąpił. Wynika z tego, że wobec czynności procesowej dokonanej przez interwenienta
strona może wyrazić sprzeciw (np. może odwołać jego oświadczenie, cofnąć wnie-
siony przez niego środek odwoławczy). Dotyczy to w pełnym zakresie czynności in-
terwenienta niesamoistnego. Inaczej przedstawia się możność odwołania przez
stronę czynności procesowej interwenienta ubocznego w wypadku interwencji samo-
istnej, gdyż stosuje się wówczas odpowiednio przepisy o współuczestnictwie jednoli-
tym, a więc czynności procesowe interwenienta są skuteczne wobec niedziałającej
strony, a do zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa po-
trzeba zgody wszystkich współuczestników (art. 73 § 2 w związku z art. 81 k.p.c.).
Interwenient może więc dokonać czynności, której strona nie dokonuje, a bierne za-
chowanie się strony nie oznacza, aby czynność procesowa interwenienta pozosta-
wała w sprzeczności z czynnością strony (orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 7
września 1964 r., II CR 214/64, OSN 1965 nr 10, poz. 165 oraz z dnia 7 sierpnia
1967 r., I CR 86/67, PUG 1968 nr 5, s. 168). Przyjmuje się też, że strona nie może
sprzeciwiać się czynnościom procesowym interwenienta ubocznego samoistnego ani
odwołać ich. Ponieważ dokonanie czynności przez jednego ze współuczestników
jednolitych wywołuje sytuację taką, jakby wszyscy współuczestnicy dokonali tej czyn-
ności wspólnie, to jej cofnięcie musi być również wspólne (za zgodą wszystkich). Od-
powiednie stosowanie przepisów o współuczestnictwie jednolitym sprawia, że stano-
wisko procesowe interwenienta ubocznego samoistnego jest w zasadzie niezależne
od woli strony, do której przystąpił, a więc jego czynności mogą być niezgodne z
czynnościami strony.
5
Najistotniejszą cechą interwencji ubocznej samoistnej (kwalifikowanej) jest to,
że z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, iż wyrok w
sprawie ma odnieść bezpośredni skutek prawny w stosunku między interwenientem
a przeciwnikiem strony, do której przystąpił (art. 81 k.p.c.). Natomiast przy interwencji
niesamoistnej (zwykłej) wyrok w sprawie nie odnosi takiego skutku wobec interwe-
nienta, lecz tylko pośrednio oddziałuje na jego sferę prawną. Interwencja uboczna
samoistna występuje w tych przypadkach, gdy do udziału w sprawie po stronie po-
wodowej lub pozwanej legitymowanych jest kilka podmiotów, każdy niezależnie od
drugiego, a więc w wypadkach legitymacji grupowej. Jeśli niektóre z nich biorą udział
w charakterze stron, inne mogą przystąpić w charakterze interwenientów i interwen-
cja taka będzie mieć charakter interwencji samoistnej. Interwenient samoistny to
podmiot, który mógłby występować w procesie od jego początku jako strona proce-
sowa. Bezpośredni skutek, jaki wywiera wyrok między interwenientem samoistnym a
przeciwnikiem strony, do której przystąpił, polega na objęciu interwenienta powagą
rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.). Ponadto w pewnych wypadkach wyrok może być
wykonalny wobec interwenienta na podstawie wyraźnego przepisu ustawy, gdy sto-
sunek materialnoprawny między interwenientem a stroną, do której przystąpił, to
uzasadnia.
W tym kontekście Sąd Najwyższy przyjmuje, że charakteru samoistności po-
zbawiona jest interwencja zgłaszana w sprawie o odszkodowanie z tytułu manka
(orzeczenie z dnia 30 maja 1961 r., 4 CR 414/60, OSN 1962 nr IV, poz. 137), inter-
wencja funkcjonariusza publicznego, który spowodował szkodę, w procesie wytoczo-
nym przeciwko Skarbowi Państwa o odszkodowanie (postanowienie z dnia 8
czerwca 1973 r., II CZ 75/73, OSNCP 1974 nr 2, poz. 38), interwencja zgłaszana
przez członków spółdzielni po jej stronie w procesie wytoczonym przez innych człon-
ków tej spółdzielni o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia (postanowienie z dnia
20 czerwca 1996 r., I CRN 88/96, OSNC 1996 nr 10, poz. 139; OSP 1997 nr 5, poz.
96, z glosą M. Wrzołek-Romańczuk).
Interwencja zgłoszona przez Władysława P. nie jest interwencją uboczną sa-
moistną, bowiem wyrok wydany w tym procesie dotyczy stosunku pracy istniejącego
pomiędzy pozwaną spółką (pracodawcą) a członkiem jej zarządu (pracownikiem).
Wyrok Sądu pierwszej instancji uwzględniający powództwo (zaakceptowany przez
Sąd odwoławczy) i zasądzający na rzecz powoda od pozwanej spółki wynagrodzenie
za pracę nie wywołuje bezpośredniego skutku prawnego w relacji występującej po-
6
między interwenientem a powodem i jedynie pośrednio rzutuje na sferę prawną inter-
wenienta jako akcjonariusza (członka organu spółki). Z tego względu do sytuacji pro-
cesowej skarżącego jako interwenienta niesamoistnego ma w pełni zastosowanie art.
79 zdanie drugie k.p.c., zgodnie z którym interwenient uboczny jest wprawdzie
uprawniony do wszelkich czynności procesowych dopuszczalnych według stanu
sprawy, jednak nie mogą one pozostawać w sprzeczności z czynnościami i oświad-
czeniami strony, do której przystąpił. Sprzeczna z czynnościami i oświadczeniami
strony będzie każda czynność procesowa i każde oświadczenie interwenienta ubocz-
nego, które zawierają treści przeciwstawne do czynności lub oświadczeń strony, do
której interwenient uboczny przystąpił. Chodzi tu o czynności lub oświadczenia, które
w sposób wyraźny, ewidentny wzajemnie się wyłączają ze względu na odmienną
treść i intencje strony oraz interwenienta ubocznego. Dlatego nie można czynności
procesowej interwenienta ubocznego uznać za sprzeczną z czynnością strony, do
której przystąpił, tylko z tej racji, że strona zaniechała świadomie lub nieświadomie
określonej czynności procesowej. Czynności procesowe interwenienta ubocznego
nie muszą więc pokrywać się z czynnościami i oświadczeniami strony, do której przy-
stąpił i interwenient uboczny może korzystać ze środków, których strona nie podej-
muje. Jednakże strona z racji swojej pozycji procesowej (dominus litis) może sku-
tecznie w odpowiednim czasie przeciwstawić się poszczególnym czynnościom inter-
wenienta ubocznego, jeżeli byłyby one sprzeczne z jej stanowiskiem. Wówczas czyn-
ności interwenienta nie wywierają skutków procesowych (uchwała Sądu Najwyż-
szego z dnia 25 sierpnia 1989 r., III CZP 75/89, OSNPG 1990 nr 1, poz. 4). Sprzecz-
ność czynności procesowych musi być wyraźna, a nie tylko dorozumiana i wynikać z
ich zestawienia (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 1982 r., II CZ
121/82, OSNCP 1983 nr 9, poz. 131).
Nie ma wątpliwości, że w rozpoznawanej sprawie wniesienie przez interwe-
nienta skargi kasacyjnej od wyroku Sądu Okręgowego było czynnością procesową
ewidentnie sprzeczną ze stanowiskiem strony pozwanej, do której interwenient przy-
stąpił. Strona pozwana nie tylko, że nie wniosła skargi kasacyjnej, ale w odpowiedzi
na skargę kasacyjną interwenienta wyraźnie wniosła o jej oddalenie. Taka sprzecz-
ność czynności (oświadczeń) interwenienta i strony pozwanej występowała już w po-
stępowaniu apelacyjnym, w którym pozwana wnosiła o odrzucenie (oddalenie) apela-
cji interwenienta i uznawała powództwo. Jak trafnie stwierdził Sąd Najwyższy w po-
stanowieniu z dnia 8 maja 1998 r., I CKN 658/97 (OSNC 1998 nr 12, poz. 218), nie
7
jest dopuszczalna kasacja interwenienta ubocznego występującego po stronie po-
zwanej, wniesiona od wyroku reformatoryjnego uwzględniającego powództwo w na-
stępstwie jego uznania przez pozwaną w postępowaniu apelacyjnym. Analogicznie,
nie jest dopuszczalna skarga kasacyjna interwenienta ubocznego niesamoistnego,
jeżeli strona pozwana, do której interwenient przystąpił, wnosi o oddalenie skargi.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy odrzucił skargę kasacyjną interwenienta
ubocznego na podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c. Przepis art. 107 k.p.c. nie przewiduje
zasądzenia zwrotu kosztów postępowania od interwenienta na rzecz strony, do której
przystąpił, stąd też wniosek pozwanej w tym przedmiocie nie mógł być uwzględniony.
Na podstawie art. 107 zdanie drugie k.p.c. - w granicach uznania - Sąd Najwyższy
postanowił nie obciążać skarżącego obowiązkiem zwrotu kosztów procesu przeciwni-
kowi (powodowi).
========================================