Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 czerwca 2009 r.
I PK 226/08
Sprawy dotyczące odpowiedzialności majątkowej żołnierzy są rozpozna-
wane w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu prawa pracy (art. 1
k.p.c. w związku z art. 18 ustawy z dnia 25 maja 2001 r. o odpowiedzialności
majątkowej żołnierzy (Dz.U. Nr 89, poz. 967 ze zm.). Zdolność sądową w tych
sprawach przysługuje Skarbowi Państwa, a nie jednostce wojskowej, z której
działalnością wiąże się roszczenie przeciwko żołnierzowi (nie stosuje się art.
460 § 1 k.p.c.).
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Korzeniowski, Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 16 czerwca
2009 r. sprawy z powództwa Skarbu Państwa - Dowódcy Jednostki Wojskowej [...] w
T. przeciwko Bogusławowi Ż. z udziałem Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa o
odszkodowanie, na skutek skargi kasacyjnej Prokuratorii Generalnej od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 czerwca 2008 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z 27 czerwca 2008 r. oddalił apelację strony powodowej od wyroku Sądu Okrę-
gowego-Sądu Pracy I Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach z 2 maja 2007 r., któ-
rym oddalono powództwo „Jednostki Wojskowej [...]T.” o zasądzenie od pozwanego
Bogusława Ż. odszkodowania w kwocie 121.548,09 zł z ustawowymi odsetkami.
Skargi kasacyjne od tego wyroku wywiedli Jednostka Wojskowa [...] w T., re-
prezentowana przez adwokata, któremu pełnomocnictwa udzielił dowódca tej jed-
nostki oraz Skarb Państwa reprezentowany przez Dowódcę Jednostki Wojskowej [...]
w T. zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa. Obie skargi zo-
2
stały skierowane przeciwko wyrokowi Sądu drugiej instancji w całości, zarzucając mu
naruszenie przepisów postępowania - art. 64 § 1 i § 2 k.p.c. w związku z art. 459
oraz art. 460 § 1 k.p.c. w związku z art. 379 pkt 2 k.p.c., przez przyjęcie, że jednostka
wojskowa występuje w postępowaniu w sprawie odpowiedzialności majątkowej żoł-
nierzy w charakterze pracodawcy, co doprowadziło do wydania wyroku z udziałem
jednostki niemającej zdolności sądowej, a w konsekwencji do nieważności postępo-
wania, a także art. 378 § 1 k.p.c. w związku z art. 64 § 1 i § 2 k.p.c., w związku z art.
459 oraz art. 460 § 1 k.p.c., w związku z art. 379 pkt 2 k.p.c. oraz w związku z art. 47
§ 1 k.p.c. i w związku art. 379 pkt 4 k.p.c., przez nieuwzględnienie nieważności po-
stępowania przed Sądem Okręgowym, co w konsekwencji doprowadziło do oddale-
nia złożonej przez Skarb Państwa apelacji w sytuacji, gdy zaskarżony wyrok powi-
nien był zostać uchylony, postępowanie zniesione i sprawa przekazana Sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Opierając skargi na takich podsta-
wach, skarżący wnieśli o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i zniesienie po-
stępowania przed Sądem Apelacyjnym, a także o uchylenie w całości wyroku Sądu
Okręgowego, zniesienie toczącego się przed tym Sądem postępowania i przekaza-
nie mu sprawy do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie od pozwanego kosz-
tów postępowania.
W wyniku postępowania dotyczącego przyjęcia wymienionych skarg do rozpo-
znania, Sąd Najwyższy w postanowieniu z 24 lutego 2009 r. [...] odrzucił skargę ka-
sacyjną Jednostki Wojskowej [...] w T. i przyjął do rozpoznania skargę kasacyjną
Skarbu Państwa - Dowódcy Jednostki Wojskowej [...] w T., zastępowanego przez
Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa.
W uzasadnieniu postanowienia Sąd Najwyższy wskazał, że zdolność do wy-
stępowania w procesie jako strona (zdolność sądową) ma każda osoba fizyczna i
prawna (art. 64 § 1 k.p.c.), organizacje społeczne dopuszczone do działania na pod-
stawie obowiązujących przepisów, choćby nie posiadały osobowości prawnej (art. 64
§ 2 k.p.c.), pracodawca, choćby nie posiadał osobowości prawnej, a w sprawach z
zakresu ubezpieczeń społecznych - organ rentowy (art. 460 § 1 k.p.c.). W myśl art.
33 k.c. osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym prze-
pisy szczególne przyznają osobowość prawną. Przepisy szczególne nie przyznają
osobowości prawnej Jednostce Wojskowej, a zatem nie ma ona zdolności sądowej w
rozumieniu art. 64 § 1 k.p.c. Nie może zatem występować w procesie cywilnym jako
strona, z wyjątkiem spraw ze stosunku pracy łączącego tę jednostkę z jej pracowni-
3
kiem, bowiem jako pracodawca posiada zdolność sądową i procesową, niezależnie
od braku osobowości prawnej (art. 460 § 1 k.p.c.). Niniejsza sprawa dotyczy odpo-
wiedzialności majątkowej żołnierza, a więc osoby niepozostającej w stosunku pracy z
jednostką, w której pełni służbę. Stroną powodową nie jest zatem pracodawcą, co
prowadzi do wniosku, że Jednostka Wojskowa nie ma w tym postępowaniu zdolności
sądowej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istotą skargi są twierdzenia skarżącego, że: po pierwsze, postępowanie przed
Sądem Apelacyjnym było dotknięte nieważnością, o której stanowi art. 379 pkt 2
k.p.c., ponieważ Sąd ten wydał wyrok z udziałem Jednostki Wojskowej, która nie mo-
gła, w świetle art. 64 § 1 i 2 k.p.c. być stroną, po drugie, postępowanie przed Sądem
Okręgowym-Sądem Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach było dotknięte
nieważnością z powodu rozstrzygnięcia sprawy w stosunku do Jednostki Wojskowej,
której nie przysługuje zdolność sądowa (art. 379 pkt 2 k.p.c.), a nadto z powodu roz-
strzygnięcia sprawy przez sąd działający w składzie niezgodnym z przepisami (art.
379 pkt 4 k.p.c.). Jednocześnie skarżący zarzucił Sądowi Apelacyjnemu naruszenie
art. 378 § 1 k.p.c., przez niewzięcie z urzędu pod uwagę nieważności postępowania
przed Sądem pierwszej instancji. Zarzuty te są nieuzasadnione.
W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że w sprawie nie występuje nieważ-
ność postępowania z powodu braku zdolności sądowej powoda (art. 379 pkt 2
k.p.c.). Z akt sprawy wynika niewątpliwie, że powództwo zostało wniesione przez
Skarb Państwa - dowódcę Jednostki Wojskowej i ten podmiot występował w sprawie
przez cały czas postępowania w obu instancjach. Także apelacja została złożona
przez Skarb Państwa - dowódcę jednostki wojskowej, zaś złożenie skargi kasacyjnej
zarówno przez Skarb Państwa, jak i samą Jednostkę Wojskową wynikało z „ostroż-
ności procesowej”. W postępowaniu tym Skarb Państwa był więc prawidłowo repre-
zentowany przez organ jednostki - dowódcę zastępowanego przez radcę prawnego.
Należy też wziąć pod uwagę, że nieważność postępowania, o której mowa w art. 379
pkt 2 k.p.c., odnosi się do przypadków rozpoznania sprawy mimo braku przesłanek
procesowych (lub istnienia tzw. przeszkód procesowych), w których pozew podlega
odrzuceniu stosownie do art. 199 k.p.c. Sytuacja taka w przedstawionych wyżej oko-
licznościach nie występuje.
4
W ocenie Sądu Najwyższego błędne oznaczenie powoda w wyrokach Sądów
pierwszej i drugiej instancji jest niedokładnością wynikającą z niestaranności tych
Sądów. Zwraca uwagę to, że strona powodowa nie tylko została prawidłowo ozna-
czona w pozwie i innych pismach procesowych, łącznie z apelacją, lecz Sąd pierw-
szej instancji w większości protokołów rozpraw oraz w postanowieniach wydawanych
w toku postępowania oznaczał powoda jako „Skarb Państwa - Jednostka Wojskowa
[...] T.” lub „Skarb Państwa - Dowódca Jednostki Wojskowej [...] w T.” [...]. Potwierdza
to wniosek, że błędne oznaczenie powoda w wyrokach było następstwem niedokład-
ności wynikającej z niestaranności Sądów.
Bezpodstawny jest również zarzut niewzięcia przez Sąd Apelacyjny z urzędu
pod uwagę nieważności postępowania przed Sądem pierwszej instancji, wynikającej
z rozpoznania sprawy w składzie ławniczym. Zdaniem skarżącego, sprawy z zakresu
odpowiedzialności majątkowej żołnierzy, pomimo że są rozpoznawane przez sądy
pracy oraz sądy pracy i ubezpieczeń społecznych, nie są sprawami z zakresu prawa
pracy. W związku z tym, sprawa w pierwszej instancji powinna zostać rozstrzygnięta
przez sąd działający w składzie jednego sędziego zawodowego. Rozważając powyż-
szy zarzut, należy zwrócić uwagę na to, że zgodnie z art. 18 ustawy z dnia 25 maja
2001 r. o odpowiedzialności majątkowej żołnierzy (Dz.U. Nr 89, poz. 967 ze zm.)
spory dotyczące odpowiedzialności majątkowej żołnierzy rozpoznają sądy pracy oraz
sądy pracy i ubezpieczeń społecznych. Jednocześnie art. 1 ust. 2 tej ustawy stanowi,
że w sprawach przez nią nieuregulowanych do odpowiedzialności majątkowej żołnie-
rzy za szkody wyrządzone przez nich wskutek niewykonania lub nienależytego wy-
konania obowiązków służbowych, stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, z za-
strzeżeniem art. 17 ust. 1 tej ustawy. Zaś według tego ostatnio wymienionego prze-
pisu, do przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez żołnierza
stosuje się, z zastrzeżeniem ust. 2, przepisy działu czternastego Kodeksu pracy.
Uregulowania te nie dają podstawy, jak trafnie wskazuje skarżący, do zaliczenia spo-
rów dotyczących odpowiedzialności majątkowej żołnierzy do spraw z zakresu prawa
pracy w rozumieniu art. 476 § 1 k.p.c., do których, zgodnie z art. 459 k.p.c. stosuje
się przepisy tego Kodeksu o postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy. We-
dług art. 476 § 1 k.p.c., przez sprawy z zakresu prawa pracy rozumie się sprawy o: 1)
roszczenia ze stosunku pracy lub z nim związane, 11
) ustalenie istnienia stosunku
pracy, jeżeli łączący strony stosunek prawny, wbrew zawartej między nimi umowie,
ma cechy stosunku pracy, 2) roszczenia z innych stosunków prawnych, do których z
5
mocy odrębnych przepisów stosuje się przepisy prawa pracy, 3) odszkodowania do-
chodzone od zakładu pracy na podstawie przepisów o świadczeniach z tytułu wy-
padków przy pracy i chorób zawodowych. Ma rację skarżący, że rozpoznawana
sprawa nie należy do żadnej z tych kategorii. W szczególności nie należy do katego-
rii określonej w art. 476 § 1 pkt 2 k.p.c. Do roszczeń dotyczących szkód wyrządzo-
nych przez żołnierza w mieniu Skarbu Państwa stosuje się bowiem przede wszyst-
kim przepisy ustawy o odpowiedzialności majątkowej żołnierzy oraz - w sprawach
przez nią nieuregulowanych - przepisy Kodeksu cywilnego. Natomiast przepisy Ko-
deksu pracy mają zastosowanie jedynie w zakresie przedawnienia roszczeń z tego
tytułu. Nie powinno jednak ulegać wątpliwości, że skoro spory dotyczące odpowie-
dzialności majątkowej żołnierzy zostały przekazane do rozpoznania przez sądy pracy
oraz sądy pracy i ubezpieczeń społecznych, to są one sprawami cywilnymi w rozu-
mieniu art. 1 k.p.c., jako „inne sprawy do których przepisy Kodeksu postępowania
cywilnego stosuje się z mocy ustaw szczególnych”. W tej sytuacji należy uznać, że z
art. 18 ustawy o odpowiedzialności majątkowej żołnierzy wynika wola ustawodawcy
zastosowania do rozważanych sporów przepisów o postępowaniu odrębnym w
sprawach z zakresu prawa pracy. W przeciwnym razie niezrozumiałe byłoby przeka-
zanie tych spraw do rozpoznania przez sądy pracy oraz sądy pracy i ubezpieczeń
społecznych. Wydaje się oczywiste, że gdyby ustawodawca chciał, aby spory te były
rozpoznawane na zasadach ogólnych, to nie kierowałby by ich do sądów pracy. Za
taką wykładnią art. 18 ustawy o odpowiedzialności majątkowej żołnierzy przemawiają
też silnie względy celowościowe. W szczególności, podobieństwo sytuacji prawnej
żołnierza w rozważanej kategorii spraw do sytuacji pracownika, uzasadnia zastoso-
wanie do niego szczególnych reguł procesowych dających mu korzystniejszą pozycję
procesową niż ta, którą miałby w postępowaniu zwykłym. Ostatecznie należy zatem
uznać, że spory dotyczące odpowiedzialności majątkowej żołnierzy są sprawami
cywilnymi, do których stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o po-
stępowaniu odrębnych w sprawach z zakresu prawa pracy (art. 1 k.p.c. w związku z
art. 18 ustawy o odpowiedzialności majątkowej żołnierzy).
W tej sytuacji rozpoznanie sprawy przez Sąd pierwszej instancji w składzie
jednego sędziego zawodowego i dwóch ławników było zgodne z mającym zastoso-
wanie w sprawie art. 47 § 1 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed 28 lipca 2007 r.
(tj. przed zmianą wprowadzoną ustawą z dnia 15 marca 2007 r. o zmianie ustawy -
Kodeks postępowania cywilnego, ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz o
6
zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 112, poz. 766), stosownie do którego w
pierwszej instancji sprawy z zakresu prawa pracy sąd rozpoznawał w składzie jedne-
go sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników. Stosowanie do rozważanych
sporów przepisów o postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy nie oznacza
jednak, że w sprawie ma zastosowanie art. 460 § 1 k.p.c., zgodnie z którym, zdol-
ność sądową i procesową ma także pracodawca, chociażby nie posiadał osobowości
prawnej, a w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zdolność tę ma organ
rentowy. Przepis ten nie może znaleźć zastosowania w sprawie z tego oczywistego
względu, że żołnierz nie jest pracownikiem a jednostka wojskowa, ani Skarb Pań-
stwa, nie jest jego pracodawcą. Poza tym mienie, z którym wiąże się dochodzone w
niniejszej sprawie roszczenie, jest mieniem Skarbu Państwa, pozostającym jedynie w
dyspozycji jednostki wojskowej (art. 1 ust. 1 ustawy o odpowiedzialności majątkowej
żołnierzy). W tym stanie rzeczy stosowanie art. 460 § 1 k.p.c. jest bezprzedmiotowe.
Wobec tego zdolność sądową w rozważanej kategorii spraw ma jedynie Skarb Pań-
stwa reprezentowany przez organ jednostki organizacyjnej, z której działalnością
wiąże się dochodzone roszczenie lub przez organ jednostki nadrzędnej (art. 67 § 2
k.p.c.).
Wobec powyższego Sąd Najwyższy, na podstawie 39814
k.p.c. orzekł jak w
sentencji.
========================================