Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 37/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 czerwca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie z powództwa "M." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w likwidacji
przeciwko B. Spółce Akcyjnej
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 18 czerwca 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 czerwca 2008 r., sygn. akt[...],
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony powodowej na
rzecz strony pozwanej kwotę 5400 zł (pięć tysięcy czterysta
złotych) tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo o zapłatę kwoty 25 mln. zł tytułem
naprawienia szkody powstałej w ocenie powoda na skutek: 1) braku zaliczenia
przez pozwanego na poczet spłaty kredytu wartości przewłaszczonych ruchomości
i w konsekwencji zawyżenia zarówno wartości kredytu jaki należnych odsetek,
2) doprowadzenia do utraty przez powoda z winy pozwanego prawa do korzystania
ze znaku towarowego [...], 3) doprowadzenia do utraty przez powoda dochodów
jakie uzyskałby prowadząc działalność z wykorzystaniem prawa do korzystania z
wymienionego znaku towarowego, 4) doprowadzenia do zmniejszenia wartości
ruchomości zabezpieczonych w ramach postępowania zabezpieczającego.
Apelację strony powodowej oddalił Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia
30 czerwca 2008 r., podzielając pogląd Sądu I instancji, że dochodzenie kilku
roszczeń było możliwe w świetle art. 191 k.p.c., a niesprecyzowanie ich wartości
nie stanowiło braku formalnego.
Oceniając charakter aneksu nr 6 z dnia 28 kwietnia 2000 r. do umowy
kredytowej stron z dnia 1 października 1998 r., Sąd Apelacyjny podzielił ocenę
Sądu I instancji, że zawartych w nim postanowień nie można traktować jako
skutkujących odnowieniem zobowiązania w rozumieniu art. 506 § 1 k.c., który to
przepis wymaga zgodnej woli obu stron umorzenia dotychczasowego i utworzenia
nowego zobowiązania, a takich wymogów nie spełnia wymieniony aneks. Strony
nie zmierzały bowiem do umorzenia zobowiązania z umowy kredytowej a tylko do
jego zmiany przez zdenominowanie kwoty kredytu w nowej walucie Euro,
wymuszone likwidacją waluty, w której kredyt był uprzednio zdenominowany,
tj. marek niemieckich. W ocenie Sądu drugiej instancji zmiana taka nie prowadziła
też do zmiany essentialia negotii, co mogłoby świadczyć o odnowieniu.
Sąd odwoławczy zanegował też zasadność zarzutu apelacji, jakoby B.
powinien zaliczać na poczet zadłużenia powodowej spółki wartość
przewłaszczonych towarów i urządzeń, sprzedając je w dacie wypowiedzenia
umowy kredytowej, ponieważ możliwość zaspokojenia się z zabezpieczeń
wierzytelności stanowi uprawnienie, a nie obowiązek wierzyciela, który nadto ma
3
obowiązek korzystania z przedmiotu przewłaszczenia w zakresie nie
wykraczającym poza stosunek przewłaszczenia na zabezpieczenie.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że zaspokojenie pozwanego nie następowało
z momentem zawarcia umowy przewłaszczenia, a zatem zaliczenie na poczet
zadłużenia wartości przedmiotów przewłaszczonych nie mogło nastąpić wg. cen
określonych w umowach przewłaszczenia, tj. aktualnych w dacie zawarcia tych
umów. Z tych przyczyn za bezprzedmiotowe uznał Sąd odwoławczy dopuszczanie
dowodu z opinii biegłego na okoliczność określenia stopnia utraty wartości rzeczy
od dnia dokonania zabezpieczenia do dnia ich wyceny w dacie dokonania
sprzedaży. Spełnienia obowiązku spłaty kredytu w formie pieniężnej powód nie
mógł zastąpić przeniesieniem własności przewłaszczonych rzeczy z datą zawarcia
umowy przewłaszczenia, a to wobec innej funkcji tej umowy, stwierdził Sąd
Apelacyjny. Niezaliczenie przez B. na poczet spłaty kredytu wartości
przewłaszczonych ruchomości, wg. cen z daty przewłaszczenia, nie może
uzasadniać bezprawności B. jako przesłanki odpowiedzialności deliktowej
i kontraktowej. Bezspornym działaniem Banku nie było również pobieranie środków
z rachunku powoda na pokrycie reszty długu wynikającego z umowy kredytu,
niepokrytego wpływami z tytułu zbycie przewłaszczonych ruchomości. Nie ma
zatem podstaw do odpowiedzialności B. za utratę przez powoda dochodów, będącą
konsekwencją utraty przez powoda prawa do korzystania ze znaku towarowego, a
tym samym bezprzedmiotowe byłoby dopuszczanie na tę okoliczność dowodu z
opinii biegłego. Nadto Sąd Apelacyjny podkreślił, że powód nie wykazał naruszenia
przez pozwanego przepisów powszechnie obowiązującego prawa mogącego
skutkować odpowiedzialnością deliktową.
Zaskarżając w całości wyrok Sądu Apelacyjnego strona powodowa oparła
skargę kasacyjną na obu podstawach kasacyjnych.
W ramach pierwszej podstawy zarzuciła naruszenie:
- art. 65 k.c. poprzez jego niewłaściwą wykładnię wskutek przyjęcia, że
ruchomości zabezpieczające kredyt nie stały się własnością pozwanego
najpóźniej 9 listopada 2001 r., a aneks nr 6 nie stanowi odnowienia
zobowiązania skutkującego upadkiem zabezpieczeń umowy kredytowej;
4
- art. 415 k.c. poprzez jego niezastosowanie w sytuacji wyrządzenia powodowi
szkody działaniami pozwanego;
- art. 506 k.c. w zw. z art. 60 k.c. wskutek ich niewłaściwej wykładni
skutkującej błędnym przyjęciem, że aneks nr 6 nie stanowi odnowienia
zobowiązania;
- postanowień § 8 – 9 umowy przewłaszczenia z dnia 3 kwietnia 2000 r. oraz
umowy z dnia 10 maja 1999 r.
W ramach zarzutów zaliczonych do drugiej podstawy kasacyjnej powódka
zarzuciła naruszenie:
- art. 378 § 1 k.p.c. w zw. z art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c., art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c.,
a także art. 191 k.p.c. wskutek niedokonania wszechstronnego rozważenia
zarzutów apelacji;
- art. 385 k.p.c. przez bezzasadne zastosowanie i oddalenie apelacji powoda;
- art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. przez pominięcie
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku rozważań dotyczących zawartego
w apelacji wniosku skontrolowania w trybie art. 380 k.c. niezaskarżalnych
postanowień oddalających wnioski dowodowe strony powodowej.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej powódka akcentuje, że animus novandi wynika
z samego aktu zmiany umowy i nie wymaga wyraźnej deklaracji umorzenia
dawnego zobowiązania i zawiązania nowego, bo wyraźny zamiar nowacji może być
również dorozumiany. W ocenie powódki, w dacie wypowiedzenia umowy
kredytowej pozwany powinien wycenić przewłaszczone rzeczy i ich wartość
zaliczyć na poczet zadłużenia kredytowego.
Pozwany B. w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o jej oddalenie
i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego, podważając zasadność
poszczególnych zarzutów skargi kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie została oparta na uzasadnionych podstawach.
5
Chybione okazały się zarzuty naruszenia wskazanych w skardze kasacyjnej
przepisów prawa procesowego. Wbrew twierdzeniom strony skarżącej Sąd
Apelacyjny nie uchybił obowiązkowi wynikającemu z art. 378 § 1 k.p.c. rozpoznania
sprawy w granicach apelacji, w tym dokonania oceny zarzutów naruszenia art. 177
§ 1 pkt 1 k.p.c., art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c., a także art. 191 k.p.c., o czym świadczą
wywody zawarte na s. 24-26 uzasadnienia zaskarżonego wyroku. Okoliczność, że
strona skarżąca nie akceptuje dokonanej przez Sąd odwoławczy oceny
w odniesieniu do podniesionych w apelacji zarzutów naruszenia przepisów
procesowych nie oznacza naruszenia wskazanych przepisów przez
Sąd Apelacyjny. Również nie okazał się trafny zarzut naruszenia art. 391 § 1 k.p.c.
w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. uzasadniony pominięciem w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku rozważań dotyczących złożonego w apelacji wniosku o kontrolę
niezaskarżalnych postanowień oddalających wnioski dowodowe powoda.
O bezzasadności tego zarzutu świadczą wywody Sądu Apelacyjnego poczynione
na str. 31 in fine oraz na str. 33 uzasadnienia zaskarżonego wyroku, a brak ich
merytorycznej akceptacji przez stronę skarżącą nie świadczy o naruszeniu
wskazanych przepisów przez Sąd Apelacyjny. Ponadto powódka, poza
gołosłownym stwierdzeniem, niczym nie uzasadniła, aby zarzucane naruszenia
przepisów procesowych miały istotny wpływ na wynik sprawy, nie podejmując
nawet próby wykazania w czym miałby przejawiać się taki wpływ zarzucanych
naruszeń na rozstrzygnięcie tej sprawy.
Wobec bezzasadności zarzutów zgłoszonych w ramach drugiej podstawy
kasacyjnej, oceny zarzutów naruszenia prawa materialnego należało dokonać
z uwzględnieniem stanu faktycznego przyjętego przez Sąd II instancji za podstawę
orzekania.
Zarzut niewłaściwej wykładni art. 65 k.c. (bez wskazania który z dwóch
paragrafów tego artykułu stanowił przedmiot naruszenia) okazał się chybiony.
Sąd Apelacyjny nigdzie nie dokonywał wykładni przepisów art. 65 k.c., a więc brak
było podstaw do formułowania zarzutu niewłaściwego wyniku dokonanej wykładni.
Natomiast Sąd ten stosował przepis art. 65 § 2 k.c. i na jego podstawie zbadał
zgodny zamiar stron i cel umowy kredytowej, z uwzględnieniem postanowień
6
aneksu nr 6, których wszechstronna ocena dokonana na str. 26-28 uzasadnienia
zaskarżonego wyroku nie wskazuje na wadliwość subsumpcji art. 65 § 2 k.c.
Jako nietrafny należało również ocenić zarzut niezastosowania art. 415 k.c.
w ustalonym stanie faktycznym sprawy, który to zarzut strona skarżąca usiłuje
uzasadniać podjętą obecnie próbą kwestionowania ustalonych i kreacją
odmiennych, preferowanych ustaleń faktycznych, wskazując na wyrządzoną jej
szkodę w wyniku działań pozwanego B. Tymczasem Sąd Apelacyjny w obszernych
wywodach na str. 32-33 uzasadnienia zaskarżonego wyroku przekonywająco
wskazał dlaczego pozwanemu B. nie można postawić zarzutu bezprawności jego
działań w postaci naruszenia przepisów powszechnie obowiązującego prawa przy
podejmowaniu prób odzyskania spłat udzielonego kredytu. Nawet więc
hipotetyczne tylko przyjęcie trafności twierdzenia powoda odnośnie do poniesionej
przez niego szkody nie mogłoby świadczyć o zasadności jego zarzutu błędnego
niezastosowania przez Sąd II instancji przepisu art. 415 k.c., ponieważ
o konieczności dokonania subsumpcji tego przepisu decyduje wystąpienie
wszystkich ustawowych przesłanek deliktowej odpowiedzialności
odszkodowawczej, a poniesiona szkoda jest zaledwie jedną z nich.
Zarzut niewłaściwej wykładni art. 506 k.c. w zw. z art. 60 k.c., skutkującej
brakiem podstaw do uznania postanowień aneksu nr 6 do umowy kredytowej za
skutkujące odnowieniem zobowiązania, również należało uznać za bezzasadny.
Sąd Apelacyjny trafnie przyjął, że zmiana zobowiązania polegająca na zmianie
waluty, w której wcześniej zdenominowany był udzielony powódce kredyt, była
wymuszona likwidacją marek niemieckich i wprowadzeniem w ich miejsce nowej
waluty Euro, a więc zabieg taki nie świadczył o woli stron umowy kredytowej
umorzenia dotychczasowego zobowiązania. Wbrew stanowisku strony skarżącej,
zasadnie uznał Sąd Apelacyjny, że wspomniana zmiana postanowień umowy
podstawowej nie skutkowała ani zmianą jej essentialia negotii, ani zamiarem
odnowienia zmierzającym do umorzenia dotychczasowego zobowiązania co
wyłączało kwalifikację dokonanej modyfikacji zobowiązania jako odnowienia
w rozumieniu art. 506 § 1 k.c. W orzecznictwie przyjęto, że klasyczną cechą
nowacji, wynikającą wprost z ustawy, jest zobowiązanie się dłużnika – za zgodą
wierzyciela – do spełnienia innego świadczenia, a istotną cechą nowacji jest także
7
to, iż wygasa dotychczasowe zobowiązanie. Zamiar nowacji może być również
dorozumiany byleby był wyraźny, wskazując na wolę nowego i zupełnie
odmiennego sposobu spełnienia świadczenia, dogodnego dla obu kontrahentów
(wyrok SN z dnia 24 października 2000 r. V CKN 125/00, niepubl.). Taka sytuacja
nie wystąpiła w stanie faktycznym niniejszej sprawy. W judykaturze dopuszcza się
również ewentualność, że animus novandi może wynikać z samego faktu zmiany
umowy bez potrzeby wyraźnej deklaracji umorzenia jako celu nowej umowy,
jednakże taką możliwość przewidziano tylko wówczas, gdy zmiana treści umowy
dotyczy przedmiotowo istotnych jej postanowień, czyli sięga tak daleko, że
zmieniają się jej essentialia negotii. Dokonanie zmiany w ostatnio wskazanym
zakresie dowodzi, że strony chcą umorzyć dotychczasowy stosunek prawny
zastępując go zawiązaniem nowego (wyrok SN z dnia 12 grudnia 2002 r., V CKN
1550/00, niepubl.). W niniejszej sprawie trafnie uznał Sąd Apelacyjny, że
modyfikacja postanowień umowy dokonana aneksem nr 6 z dnia 28 kwietnia
2000 r., ani nie skutkowała zmianą jej elementów przedmiotowo-istotnych, ani w
inny sposób nie wyrażała zamiaru stron umorzenia dotychczasowego
zobowiązania, powstałego w wyniku zawarcia umowy kredytowej z dnia
1 października 1998 r.
Zarzut naruszenia postanowień § 8 – 9 umowy przewłaszczenia z dnia
3 kwietnia 2000 r. oraz umowy z dnia 10 maja 1999 r. z oczywistych powodów nie
mieści się w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej, ponieważ postanowień umowy
nie można kwalifikować jako prawa materialnego, a tylko jego naruszenie
uzasadnia przytoczenia pierwszej podstawy kasacyjnej wobec jednoznacznego
brzmienia art. 3933
§ 1 pkt 1 k.p.c.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji, działając na
podstawie art. 39814
k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1
i art. 99 k.p.c. oraz na podstawie § 6 pkt 7 i § 12 ust. 4 pkt 1 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
8
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz.
1349 ze zm.).