Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 25 czerwca 2009 r., III CZP 40/09
Sędzia SN Gerard Bieniek (przewodniczący)
Sędzia SN Józef Frąckowiak
Sędzia SN Iwona Koper (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Gminy Miasto K. przeciwko
wspólnocie mieszkaniowej nieruchomości położonej w K. przy ulicy S. nr 5 o
uchylenie uchwał wspólnoty mieszkaniowej, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 25 czerwca 2009 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Katowicach postanowieniem z dnia 24
marca 2009 r.:
"Czy w razie objęcia jednym pozwem żądania uchylenia kilku uchwał
pozwanej wspólnoty mieszkaniowej stronie wygrywającej proces, a
reprezentowanej przez pełnomocnika w osobie radcy prawnego, przysługuje
uprawnienie do domagania się od drugiej strony zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w wysokości określonej w § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców
prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze
zm.), czy też w wysokości wielokrotności tej stawki minimalnej, uzależnionej od
ilości zaskarżonych uchwał?"
podjął uchwałę:
W razie objęcia jednym pozwem żądania uchylenia kilku uchwał
pozwanej wspólnoty mieszkaniowej, podstawę zasądzenia kosztów
zastępstwa procesowego strony reprezentowanej przez radcę prawnego
stanowi stawka minimalna, o której mowa w § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za
czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu
(Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.), niezależnie od liczby zaskarżonych uchwał.
Uzasadnienie
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało przy rozpoznawaniu przez Sąd Apelacyjny Katowicach zażalenia na
postanowienie w przedmiocie zwrotu kosztów procesu zawarte w wyroku Sądu
pierwszej instancji. Sąd ten uwzględnił w całości powództwo o uchylenie dwóch
uchwał pozwanej wspólnoty mieszkaniowej i na podstawie art. 98 k.p.c. zasądził na
rzecz powoda reprezentowanego przez pełnomocnika będącego radcą prawnym
kwotę 580 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym 180 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego.
Wątpliwość Sądu Apelacyjnego budzi wysokość zasądzonych kosztów
zastępstwa procesowego, gdyż w jego ocenie – zgodnie z § 10 ust. 1 pkt 1 w
związku z § 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r.
w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm. – dalej: „rozporządzenie")
– stawka minimalna powinna być ustalona w zależności od liczby zaskarżonych
uchwał, a nie jedynie ze względu na przedmiot sprawy. Sąd Apelacyjny wskazał
również na analogię do przepisów ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm. – dalej:
"u.k.s.c."), na gruncie której upowszechniła się praktyka, że gdy należna opłata jest
opłatą stałą i dochodzi do przedmiotowej kumulacji roszczeń, od których taka opłata
jest pobierana, to pobiera się jej wielokrotność.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
(...) Zgodnie z § 2 ust. 1 i 2 rozporządzenia, sąd zasądzając opłatę za
czynności radcy prawnego z tytułu zastępstwa prawnego bierze pod uwagę
niezbędny nakład pracy radcy prawnego, charakter sprawy i wkład pracy radcy
prawnego w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia. Podstawą
zasądzenia opłaty stanowią stawki minimalne określone w rozporządzeniu; opłata
ta nie może być wyższa niż sześciokrotna stawka minimalna ani przekraczać
wartości przedmiotu sprawy. Stawka minimalna została określona w zależności od
wartości przedmiotu sprawy lub jej rodzaju, a w postępowaniu egzekucyjnym od
wartości wyegzekwowanego roszczenia (§ 4), natomiast wysokość stawek
minimalnych ustala się, przyjmując za podstawę stawkę w sprawach o najbardziej
zbliżonym rodzaju (§ 5).
Rozporządzenie nie określa stawki minimalnej w sprawach o uchylenie
uchwały wspólnoty mieszkaniowej spółdzielni. Ze względu na charakter prawny
wspólnoty mieszkaniowej najbliższej stosunkom wewnątrzspółdzielczym i cel jej
działalności (z reguły niezarobkowy), do ustalenia wysokości stawki minimalnej w
sprawie o uchylenie uchwały wspólnoty mieszkaniowej ma zastosowanie § 10 ust. 1
pkt 1 rozporządzenia.
Problem z wysokością zasądzanej stawki minimalnej nie powstaje w razie
kumulacji wyłącznie roszczeń majątkowych, gdyż wtedy dochodzi – na podstawie
art. 21 k.p.c. – do zsumowania wartości wszystkich roszczeń i obliczenia wartości
przedmiotu sporu, która stanowi samoistną przesłankę wyliczenia stawki minimalnej
(§ 6 rozporządzenia). Inaczej jest w przypadku skumulowania kilku roszczeń w
odniesieniu do których rozporządzenie posługuje się odmiennymi kryteriami, tj.
wartości przedmiotu sprawy i rodzaju sprawy, lub gdy kumulacja dotyczy dwóch
roszczeń, do których ma zastosowanie wyłącznie kryterium rodzaju sprawy. W
pierwszym przypadku rozporządzenie z reguły zawiera przepisy szczególne
określające, czy stawka minimalna ustalana w zależności od rodzaju sprawy
obejmuje również wynagrodzenie od dochodzonych łącznie roszczeń majątkowych
(np. § 6a ust. 2 i 3), czy ich nie obejmuje (np. § 10 ust. 2). Nie ma jednak podobnej
regulacji w odniesieniu do kumulacji kilku roszczeń, od których wyliczana jest
stawka minimalna ze względu na kryterium rodzaju sprawy. W świetle § 4 ust. 1
rozporządzenia należy przyjąć, że gdy dochodzi do kumulacji różnych rodzajów
spraw, to należne od każdej z nich stawki minimalne podlegają zsumowaniu.
Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne dotyczy jednak kumulacji
roszczeń jednorodzajowych, tj. kilku roszczeń o uchylenie uchwał wspólnoty
mieszkaniowej.
Odwołanie się przez Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu postanowienia do
wykładni i praktyki stosowania art. 27 i 29 u.k.s.c., jako możliwych do przyjęcia
także w odniesieniu do budzących wątpliwości przepisów rozporządzenia, wymaga
przedstawienia poglądów wyrażanych w tym zakresie.
Artykuł 27 pkt 9 u.k.s.c. przewiduje pobranie opłaty stałej w wysokości 200 zł
od pozwu w sprawie o uchylenie uchwały wspólnoty mieszkaniowej. Jak wskazuje
się w piśmiennictwie, każda zaskarżona uchwała kreuje samodzielność roszczenia i
nie ma znaczenia prawnego, że każda z zaskarżonych uchwał prowadzi do tego
samego skutku. Rozstrzygające znaczenie ma okoliczność, iż każdą z tych uchwał
podjęto z innych przyczyn, co prowadzi do wniosku, że tyle jest opłat, ile jest
zaskarżonych uchwał. Taki sam pogląd przyjęty został w orzecznictwie. Odnosząc
go do wysokości opłaty od skargi kasacyjnej, Sąd Najwyższy uznał, że od skargi
kasacyjnej dotyczącej orzeczenia w przedmiocie uchylenia kilku uchwał wspólnoty
mieszkaniowej (także organu spółki) pobiera się wielokrotność opłaty stałej
przewidzianej w odrębnych przepisach, w zależności od tego ilu uchwał dotyczy
skarga (postanowienia z dnia 10 listopada 2004 r., IV CK 407/04, nie publ. i z dnia 3
sierpnia 2006 r., IV CZ 64/06, nie publ.).
Istnieją jednak istotne względy sprzeciwiające się przenoszeniu wykładni
przyjętej na gruncie ustawy o kosztach sądowych na przepisy rozporządzenia. W
§ 10 ust. 1 w związku z § 4 ust. 1 rozporządzenia, odmiennie niż w art. 29 u.k.s.c.,
jest mowa o sprawie, a nie o pozwie, od którego pobierana jest opłata. Ta różnica
terminologiczna wyraża odmienną istotę i funkcję opłat przewidzianych w ustawie o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych i stawek minimalnych określonych w
rozporządzeniu. W przypadku ustawy chodzi o opłaty od pozwu jako pisma
procesowego, co jest związane z fiskalną funkcją kosztów, natomiast w
rozporządzeniu o stawki odnoszące się do rodzaju sprawy prowadzonej przez
pełnomocnika, a więc o odtworzenie potencjalnego nakładu pracy pełnomocnika i
ograniczenie wysokości zasądzanych kosztów. W przypadkach typowych nakład
pracy pełnomocnika w sprawie kumulującej roszczenia jest z zasady mniejszy niż w
oddzielnych sprawach o uchylenie poszczególnych uchwał, gdzie w grę wchodzi
konieczność przygotowania większej liczby pism procesowych i udział w większej
liczbie posiedzeń sądowych.
Nie można podzielić prezentowanego przez Sąd Apelacyjny poglądu, że ta
różnica unormowań rozporządzenia i ustawy o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych prowadzi do niezamierzonej przez ustawodawcę i nieuzasadnionej
sprzeczności, której usunięcie wymaga odejścia od literalnej wykładni § 10 ust. 1
pkt 1 rozporządzenia. (...) Zgodnie z art. 98 § 2 k.p.c., uiszczona opłata, należąca
do kosztów sądowych, podlega pełnemu zwrotowi przez stronę przegrywającą
sprawę, podczas gdy określona w § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia stawka
minimalna, stanowiąca podstawę do obliczenia kosztów zastępstwa, jest tylko dolną
granicą tych opłat, a także stanowi minimalną kwotę wynagrodzenia radcy
prawnego (§ 3 ust. 2 rozporządzenia).
Kumulacja roszczeń – w szczególności roszczeń jednorodzajowych – nie
powinna jednak pozostać bez wpływu na zasądzone przez sąd koszty zastępstwa
procesowego. Kierując się zasadami odpowiedzialności za wynik sprawy i zwrotu
kosztów celowych, w każdym przypadku sąd powinien rozważyć, w ramach
przesłanek przewidzianych w § 2 ust. 2 rozporządzenia, możliwość zasądzenia
wielokrotności stawki minimalnej do jej sześciokrotnej wysokości. Pozwoli to na
właściwe, a nie tylko oparte na mechanicznym przeliczeniu – w zależności od liczby
zaskarżonych uchwał – zindywidualizowanie oceny należnego pełnomocnikowi
wynagrodzenia w zależności od charakteru sprawy wyrażającego się obiektywnym
stopniem jej skomplikowania w zakresie stanu faktycznego oraz występujących
problemów jurydycznych. Ocena ta powinna uwzględniać m.in. przedmiot
zaskarżonych uchwał i istniejący między nimi związek faktyczny oraz zakres
związanego z każdym z żądań postępowania dowodowego prowadzonego w
większości wspólnie czy też odrębnie dla każdego z nich.
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie (art. 390 § 1
k.p.c.).