Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 czerwca 2009 r.
III PK 18/09
1. Możliwość stosowania wobec kierowców zatrudnionych w transporcie
drogowym przerywanego czasu pracy nie zależy od dopuszczalnej masy całko-
witej kierowanych pojazdów (art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o
czasie pracy kierowców, Dz.U. Nr 92, poz. 879 ze zm.).
2. Niedopuszczalne jest udzielenie pracownikowi, zatrudnionemu w sys-
temie przerywanego czasu pracy, czasu wolnego w zamian za pracę w godzi-
nach nadliczbowych w okresie przerwy wynikającej z rozkładu czasu pracy
(art. 1512
k.p.).
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Zbigniew Korzeniowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 23 czerwca
2009 r. sprawy z powództwa Mariusza S. przeciwko Tadeuszowi M. - Przedsiębior-
stwu Produkcyjno-Handlowo-Usługowemu „Z.” w R. o wynagrodzenie zasadnicze,
wynagrodzenie za godziny nadliczbowe, dodatek za pracę w porze nocnej oraz
ekwiwalent za urlop wypoczynkowy, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z dnia 4
grudnia 2008 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w
Rzeszowie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Mariusz S., w sprawie przeciwko Tomaszowi M. prowadzącemu Przed-
siębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe „Z.” w R. o wynagrodzenie, wniósł
skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 4 grudnia 2008
r. [...]. Zaskarżonym wyrokiem oddalono jego apelację od wyroku Sądu Rejonowego,
2
zasądzającego od pozwanego kwotę 297,41 zł netto tytułem wynagrodzenia zasad-
niczego oraz kwotę 469,94 zł netto tytułem wynagrodzenia za pracę w godzinach
nadliczbowych i dodatku za pracę w godzinach nocnych i oddalającego powództwo
w pozostałym zakresie, a także orzekającego o odsetkach i kosztach procesu.
Stan faktyczny ustalony przez Sąd Rejonowy został zaakceptowany przez Sąd
Okręgowy. Powód był zatrudniony u pozwanego w okresie od 3 kwietnia 2006 r. do
31 stycznia 2007 r. w pełnym wymiarze czasu pracy jako kierowca za obowiązują-
cym w tym okresie minimalnym wynagrodzeniem za pracę. Powód przyjeżdżał do
hurtowni po towar o godzinie 500
rano, rozwoził go do godziny 830
lub 1030
, następnie
miał przerwę i pracował ponownie w godzinach od 1300
do 1800
. Zdaniem obu Sądów
strony ustnie uzgodniły, że każdego dnia powód będzie wykonywał pracę rano i po
południu, zaś czas przerwy jest jego czasem wolnym, za który nie przysługuje mu
wynagrodzenie. Zasądzone kwoty stanowią należności powoda obliczone przez bie-
głego z pominięciem tych przerw. Przy ustalaniu wynagrodzenia za pracę w godzi-
nach nadliczbowych została uwzględniona częściowa ich rekompensata w postaci
udzielonego powodowi czasu wolnego.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie art. 151 § 1 k.p., przez przy-
jęcie, że nie istnieje dobowa norma czasu pracy i z tego powodu niezasądzenie wy-
nagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych w stosownej wysokości, co naru-
sza art. 1511
§ 1 pkt 2 k.p. Także należnej powodowi rekompensaty za pracę w go-
dzinach nadliczbowych dotyczy zarzut naruszenia art. 1512
k.p., przez przyjęcie, że
w zamian za pracę w godzinach nadliczbowych został ustalony czas wolny od pracy
między dwiema trasami pokonywanymi w ciągu dnia. Zdaniem skarżącego nie
można do niego stosować art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie
pracy kierowców, przewidującego możliwość wprowadzenia przerywanego czasu
pracy, gdyż odnosi się on tylko do kierowców prowadzących pojazdy o masie powy-
żej 3,5 tony. W uzasadnieniu skargi zarzucono, że skoro zastosowano art. 16 ust. 1
ustawy o czasie pracy kierowców, to za czas przerwy należało powodowi zasądzić
wynagrodzenie przewidziane w ust. 2 tego artykułu. Naruszony został również art. 18
ust. 3 tej ustawy, gdyż umowa o pracę nie przewidywała przerywanego czasu pracy.
Zarzucono także naruszenie art. 78 k.p., przez zasądzenie wynagrodzenia według
kwot netto. Z zakresu przepisów postępowania zarzucono naruszenie art. 217 § 1 i 2
k.p.c., przez oddalenie wniosku powoda o dopuszczenie dowodu z drugiej opinii bie-
3
głego na okoliczność należnego mu wynagrodzenia za pracę w godzinach nadlicz-
bowych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest uzasadniona.
1. W pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutu niedopuszczalności
stosowania wobec kierowcy prowadzącego samochód o ładowności całkowitej poni-
żej 3,5 ton przepisu art. 16 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierow-
ców (Dz.U. Nr 92, poz. 879 ze zm.). Według art. 16 ust. 1 „do kierowców zatrudnio-
nych w transporcie drogowym może być stosowany, w szczególnie uzasadnionych
przypadkach, system przerywanego czasu pracy według z góry ustalonego rozkładu,
przewidującego nie więcej niż jedną przerwę w pracy w ciągu doby, trwającą nie dłu-
żej niż 5 godzin. W przypadku gdy kierowca wykonuje przewozy regularne, przerwa
może trwać nie dłużej niż 6 godzin, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy nie przekracza
7 godzin”. Twierdzenie skarżącego, że tego przepisu nie stosuje się do niego, opiera
się na wykładni użytego w nim zwrotu „transport drogowy”. Według art. 2 pkt 1
ustawy o czasie pracy kierowców, użyte w niej określenie „transport drogowy” ozna-
cza transport drogowy w rozumieniu ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie
drogowym (Dz.U. Nr 125, poz. 1371 ze zm.). Zgodnie z art. 4 pkt 3 tej ustawy, użyte
w niej określenie „transport drogowy” oznacza krajowy transport drogowy lub mię-
dzynarodowy transporty drogowy, a krajowy transport drogowy - według art. 4 pkt 1
tej ustawy - oznacza podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej w za-
kresie przewozu osób lub rzeczy pojazdami samochodowymi zarejestrowanymi w
kraju, za które uważa się również zespoły pojazdów składające się z pojazdu samo-
chodowego i przyczepy lub naczepy, na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przy
czym jazda pojazdu, miejsce rozpoczęcia lub zakończenia podróży pojazdu oraz
droga znajdują się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Skarżący wywodzi swój
pogląd o niedopuszczalności stosowania wobec niego art. 16 ustawy o czasie pracy
kierowców z art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy o transporcie drogowym, wyłączającym jej
stosowanie w odniesieniu do przewozu drogowego wykonywanego pojazdami o
dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony w transporcie drogowym
rzeczy. Zgodnie zaś z art. 4 pkt 6a tej ustawy przewozem drogowym jest, między
innymi, transport drogowy, a powód przewoził towar samochodem o masie całkowitej
4
nieprzekraczającej 3,5 ton. To wnioskowanie powoda jest nieprawidłowe. Przedmio-
tem rozpoznawanej sprawy nie jest kwestia, czy do przewozów dokonywanych przez
powoda stosuje się ustawę o transporcie drogowym, lecz znaczenie (zakres) użytego
w art. 16 ustawy o czasie pracy kierowców pojęcia „transport drogowy”, będącego
wyznacznikiem dopuszczalności stosowania przewidzianego w tym artykule przery-
wanego czasu pracy. Pojęcie „transport drogowy” ustawa o czasie pracy kierowców
(art. 2 pkt 1) określa przez odesłanie do ustawy o transporcie drogowym, ta zaś defi-
niuje to pojęcie w art. 4 pkt 3 w związku z pkt 1 w oderwaniu od masy pojazdu.
Oznacza to, że stosowanie wobec kierowców zatrudnionych w transporcie drogowym
przerywanego czasu pracy jest niezależne od dopuszczalnej masy całkowitej kiero-
wanych pojazdów, czyli że w tym zakresie zarzut naruszenia art. 16 ustawy o czasie
pracy kierowców jest bezzasadny.
2. Zgodnie z art. 18 ust. 3 ustawy o czasie pracy kierowców system przerywa-
nego czasu pracy, o którym mowa w art. 16, wprowadza się w układzie zbiorowym
lub regulaminie pracy, a u pracodawcy, u którego nie działa zakładowa organizacja
związkowa - w umowie o pracę. Zostało w sprawie ustalone, że pisemna umowa o
pracę nie przewidywała przerywanego czasu pracy. Skarżący uważa, że jej treść nie
może być zmieniona w sposób dorozumiany. Nie jest to pogląd trafny. Orzecznictwo
Sądu Najwyższego przyjmuje, że jednym z wyznaczników treści umowy o pracę
może być sposób jej wykonywania, będący zachowaniem ujawniającym zamiar stron
w sposób dostateczny. Strony w sposób niezakłócony stosowały przerywany czas
pracy od początku obowiązywania umowy. Dodatkowo przemawia za tym okolicz-
ność, że w pisemnej umowie zostało ustalone, iż powód będzie każdorazowo poko-
nywał trasy wskazane przez pracodawcę. Zawierając umowę powód wiedział, że bę-
dzie pracował w dwóch odrębnych częściach doby. Zarzut skarżącego, że system
przerywanego czasu pracy nie został wprowadzony i że należy stosować przepisy o
podstawowym czasie pracy jest niezasadny.
3. Zasadny jest natomiast zarzut naruszenia art. 16 ust. 2 ustawy o czasie
pracy kierowców przez niezasądzenie wynagrodzenia za czas przerw w pracy.
Zgodnie z tym przepisem za czas przerwy, o której mowa w ust. 1, kierowcy przysłu-
guje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia, o którym mowa
w art. 9 ust. 5; podczas przerwy kierowca może swobodnie dysponować swoim cza-
sem. Wynagrodzenie to określone jest w art. 9 ust. 5 tej ustawy jako wynagrodzenie
wynikające z osobistego zaszeregowania kierowcy, określonego stawką godzinową
5
lub miesięczną, a jeżeli taki składnik nie został wyodrębniony przy określaniu warun-
ków wynagradzania - 60% wynagrodzenia.
4. Powód podnosił w apelacji zarzuty, formułowane już przed Sądem Rejono-
wym, w odniesieniu do opinii biegłego w zakresie pojęcia godzin nadliczbowych i
sposobu zaliczenia czasu wolnego jako rekompensaty za pracę w godzinach nad-
liczbowych. Sąd Okręgowy nie odniósł się do nich w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku. W szczególności nie został rozważony zarzut nieuwzględnienia wynagro-
dzenia za pracę w godzinach nadliczbowych z tytułu przekroczenia dobowej normy
czasu pracy, co zdaniem biegłego nie uzasadniało nabycia prawa do tego świadcze-
nia. Nie wynika z uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego, czy rzeczywiście wyna-
grodzenie z tytułu przekroczenia dobowej normy czasu pracy nie zostało uznane za
wynagrodzenie przysługujące z dodatkiem za pracę w godzinach nadliczbowych i
czy Sąd Okręgowy błędnie uznał ten pogląd za prawidłowy (art. 1511
§ 1 k.p.). Skutki
przekroczenia dobowej normy czasu pracy mają pierwszeństwo przed skutkami
przekroczenia normy okresowej. Jak wynika bowiem z art. 1511
§ 2 k.p. dodatek z
tytułu przekroczenia normy okresowej przysługuje tylko wtedy, gdy jej przekroczenie
nie nastąpiło w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych, za które przysługuje do-
datek z tytułu przekroczenia normy dobowej.
Udzielenie czasu wolnego nie może nastąpić w czasie przerwy między dwoma
zaplanowanymi okresami pracy. Jest to bowiem czas wolny pracownika wynikający z
jego rozkładu czasu pracy. Pracodawca może udzielić pracownikowi czasu wolnego
tylko w tych godzinach, które były zaplanowanymi godzinami pracy. Należy przy tym
mieć na uwadze przelicznik określony w art. 1512
k.p. i termin udzielenia czasu wol-
nego. Jeżeli jego udzielenie nastąpiło bez wniosku pracownika, to za jedną godzinę
pracy nadliczbowej należy udzielić półtorej godziny czasu wolnego. Wymóg formy
pisemnej do tego wniosku pracownika ma znaczenie dowodowe. Zarzut zaliczenia
przez biegłego na poczet godzin wolnych godzin udzielonych w zamian za pracę
nadliczbową (podniesiony uprzednio w apelacji) jest niemożliwy do oceny, gdyż Sąd
Okręgowy nie odniósł się do niego.
5. Zarzut naruszenia art. 78 k.p. przez zasądzenie wynagrodzenia w kwocie
netto jest uzasadniony. Skarżący podniósł ten zarzut w apelacji, jednakże nie został
on rozważony przez Sąd Okręgowy. Z wynagrodzenia za pracę, niezależnie od tego,
czy wypłacone jest przez pracodawcę dobrowolnie, czy w wykonaniu wyroku, odlicza
się należności publicznoprawne (zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych
6
i składki ubezpieczeniowe). Zasądzenie kwoty netto (czyli po odliczeniu tych należ-
ności) powoduje dwukrotne odliczenia z wynagrodzenia należności z tego samego
tytułu prawnego. Kwestia ta została wyjaśniona w uchwale Sądu Najwyższego z dnia
7 sierpnia 2001 r., III ZP 13/01 (OSNAPiUS 2002 nr 2, poz. 35) według której sąd
pracy, zasądzając wynagrodzenie za pracę, nie odlicza od tego wynagrodzenia za-
liczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składek na ubezpieczenie
społeczne. Wskazane wyżej błędy w opinii biegłego i występujące niejasności czynią
zasadnym zarzut naruszenia art. 217 k.p.c.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
========================================