Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 14/09
POSTANOWIENIE
Dnia 16 lipca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSN Marek Sychowicz
w sprawie z powództwa Syndyka Masy Upadłości "W." Spółki z o.o.
w upadłości w W.
przeciwko "B. H." Spółce z o.o. w upadłości w W.
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 lipca 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 26 czerwca 2008 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
2
Uzasadnienie
Ze względu na ogłoszoną upadłość likwidacyjną strony pozwanej Sąd
Okręgowy - powołując się na podstawę przewidzianą w art. 1821
§ 1 k.p.c. -
postanowieniem z dnia 5 lutego 2008 r. umorzył postępowanie w sprawie
z powództwa Syndyka Masy Upadłości W. spółka z o.o. w W. w upadłości
przeciwko B. H. spółka z o.o. w W. w upadłości o uzgodnienie treści księgi
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.
Uwzględniając zażalenie strony pozwanej, Sąd Apelacyjny postanowieniem
z 26 czerwca 2008 r. zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, że uchylił
(nieprawomocny) wyrok zaoczny Sądu Okręgowego w W. z 23 października 2001
r., II C 1030/01 i postępowanie w sprawie umorzył. Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu
swego orzeczenia podkreślił, że w razie prawomocnej odmowy uznania
wierzytelności w postępowaniu upadłościowym albo uchylenia, prawomocnego
zakończenia lub umorzenia postępowania wierzyciel będzie mógł, stosownie do
art. 1821
§ 2 k.p.c., ponownie wytoczyć powództwo.
W skardze kasacyjnej strona powodowa zarzuciła naruszenie art. 1821
§ 1,
art. 233 § 1 i art. 360 k.p.c., a także art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361, ze zm.; dalej
jako u.k.w.h.) i wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia Apelacyjnego z 26
czerwca 2008 r. i oddalenie zażalenia oraz utrzymanie w mocy wyroku zaocznego
Sądu Okręgowego z 23 października 2001 r. ewentualnie o uchylenie tego
postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie.
Skarżąca w uzasadnieniu skargi kasacyjnej trafnie zwraca uwagę na
przedmiot sprawy o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem
prawnym. Nie wnikając w ocenę spornego w doktrynie charakteru powództwa
o dokonanie tego rodzaju uzgodnienia, stwierdzić należy, że roszczenie objęte
takim powództwem nie podlega zgłoszeniu w postępowaniu upadłościowym.
3
Ta okoliczność sama przez się decyduje, że w sprawie toczącej się między
stronami nie mógł mieć zastosowania art. 1821
§ 1 k.p.c.
Problematyka zakresu przedmiotowego zastosowania art. 1821
§ 1 k.p.c.
została szerzej omówiona i wyjaśniona przez Sąd Najwyższy w postanowieniach
z 16 października 2008 r., III CSK 120/08 (niepublik.) i z 14 maja 2009 r., I CSK
427/08 (niepublik.).W orzeczeniach tych Sąd Najwyższy po podkreśleniu, że
aczkolwiek stosownie do art. 1821
§ 1 zdanie pierwsze k.p.c., jeżeli ogłoszono
upadłość obejmującą likwidację majątku pozwanego, a postępowanie dotyczy masy
upadłości, sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, to jednak tak
szerokie ujęcie zakresu przedmiotowego umorzenia postępowań prowadzonych
przeciwko pozwanemu wobec którego ogłoszono upadłość likwidacyjną jest nie do
przyjęcia. Przede wszystkim pozostaje w sprzeczności z samą istotą postępowania
upadłościowego, która – najkrócej rzecz ujmując - polega na zgłaszaniu przez
wierzycieli swoich wierzytelności względem upadłego, ustaleniu listy tych
wierzytelności, a następnie ich zaspokojeniu w kolejności ustalonej w art. 342 u.p.n.
Należy przy tym zwrócić uwagę, że zgłoszeniu na listę wierzytelności nie podlega
roszczenie, które było dochodzone sądownie przeciwko pozwanemu, zanim
ogłoszono względem niego upadłość. Powszechnie przyjmuje się, że istnieją tu trzy
grupy wyłączeń. W pierwszym rzędzie wyłączenie pewnych kategorii wierzytelności
z postępowania o zgłoszenie i ustalenie listy przewiduje wyraźnie sama ustawa
w art. 63 – 67 u.p.n. Po drugie, jak zgodnie stwierdza się w piśmiennictwie, nie
dotyczą masy upadłości postępowania o roszczenia niemajątkowe oraz - mimo
swojego charakteru majątkowego - sprawy o alimenty. I wreszcie po trzecie - przy
wszystkich istniejących rozbieżnościach doktrynalnych, odnoszących się do samej
definicji pojęcia wierzytelności - nie ma wątpliwości, że jest to kategoria właściwa
stosunkom zobowiązaniowym, której wyróżnikiem jest względny charakter tego
prawa podmiotowego. Z tej przyczyny nie można, przykładowo, uznać za
wierzytelności roszczeń z tytułu ochrony przysługującej w wypadku naruszenia
praw podmiotowych bezwzględnych, których przykładem jest roszczenie
windykacyjne.
Co się tyczy wynikającego z art. 10 u.k.w.h. roszczenia objętego
powództwem o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem
4
prawnym, polega ono na uprawnieniu do ustalenia wprost przez sąd istnienia
i zakresu prawa uprawnionego. Skoro więc roszczenie to nie jest wierzytelnością,
to, mimo że – jak to ujmuje art. 1821
§ 1 k.p.c. - niewątpliwie „dotyczy masy
upadłości”, nie ma uzasadnionej podstawy do tego, aby postępowanie w tej sprawie
podlegało umorzeniu z chwilą ogłoszenia upadłości likwidacyjnej pozwanego.
Z tego powodu nie można przyjąć, aby sformułowaniu, którym ustawodawca
posłużył się w art. 1821
§ 1 k.p.c. nadać tak szerokie rozumienie, jakie mogłoby
wynikać z literalnego ujęcia tego przepisu, że umorzeniu podlegają postępowania
we wszystkich toczących się sprawach, które dotyczą masy upadłości. Trafność
tego poglądu potwierdza sformułowanie przepisu § 2 art. 1821
k.p.c., w którym
mówi się o „odmowie uznania wierzytelności”. Dlatego też prawidłowego
odkodowania normy zawartej w art. 1821
§ 1 k.p.c. można dokonać tylko
w kontekście systemowym, tj. uwzględniając treść wszystkich przepisów art. 1821
k.p.c., nie poprzestając na pierwszej jego jednostce redakcyjnej, oraz
uwzględniając jednocześnie przy jego wykładni istotę i cel postępowania
upadłościowego. Prowadzi to do wniosku, że umorzeniu na podstawie art. 1821
§ 1
k.p.c. podlegają tylko postępowania w sprawach, w których dochodzone roszczenia
mogą podlegać procedurze zgłoszenia i uznawania wierzytelności w postępowaniu
upadłościowym, a więc takie, które w doktrynie określa się obrazowo mianem
„wierzytelności upadłościowych”. Innymi słowy, przepisu tego, jako normy
szczególnej, nie powinno się wykładać rozszerzająco. Oznacza to, że podstawowy
zarzut skargi kasacyjnej naruszenia art. 1821
§ 1 k.p.c. okazał się usprawiedliwiony,
co uzasadnia uwzględnienie tej skargi (art. 39815
§ 1 k.p.c.).