Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 456/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 lipca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSN Marek Sychowicz
w sprawie z powództwa "K." S.A. z siedzibą w W.
przeciwko "N. O." Spółce z o.o. z siedzibą w W.
o wydanie nieruchomości,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 lipca 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 29 maja 2008 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z 29 maja 2008 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację strony
powodowej K. S.A. od wyroku Sądu Okręgowego z 28 listopada 2007 r., którym
oddalono jej powództwo wytoczone przeciwko stronie pozwanej N. O. spółka z o.o.
o wydanie jej części nieruchomości położonej w W. przy ul. O. 75, oznaczonej na
mapie numerem geodezyjnym 35 i pow. 8458 m2
, w granicach oznaczonych na tej
mapie punktami n, T2, S2, n o pow. 855 m2
.
Sąd Okręgowy oddalił powództwo po uznaniu, że powodowa spółka akcyjna
nie ma tytułu prawnego do nieruchomości objętej żądaniem pozwu. Sąd ten ustalił,
że w 1989 r. zawarła ona z poprzednikiem prawnym strony pozwanej umowę
o przekazanie w użytkowanie obiektów zaplecza budowy, mocą której oddano jej
do używania nieruchomość położoną w W. przy ul. O. 75. Przedmiotem umowy
była cała działka nr 35 pow. 8458 m2
. Umowa była zawarta do końca 1993 r. i
zaopatrzona w datę pewną. Aneksem z 20 grudnia 1993 r. strony przedłużyły
trwanie tej umowy do końca 1995 r. Po wygaśnięciu umowy strona powodowa
nadal korzystała z nieruchomości, po czym w dniu 12 grudnia 1996 r. strony
sporządziły dwa kolejne aneksy do umowy z 1989 r. Aneksy były nie tylko z tej
samej daty, lecz miały poza tym ten sam numer: 1/96. Jeden z nich dotyczył
dzierżawy części działki nr 35 o pow. 4740 m2
w granicach oznaczonych punktami
ml, nl, ol, k, l, m, n, T2, S2, ml, a drugi dotyczył innej części tej działki również
o pow. 4740 m2
, z tym że w granicach oznaczonych punktami S2¸n, O, Y, X, C1,
T2, S2 i był oznaczony datą pewną. W wyniku procesu o wydanie prawomocnym
wyrokiem sądowym nakazano stronie powodowej, ażeby wydała na rzecz
poprzednika prawnego pozwanej pierwszą z tych działek (oznaczoną punktami ml,
nl, ol, k, l, m, n, T2, S2, ml oraz objętą aneksem bez daty pewnej). Powództwo
przeciwko pozwanej spółce o wydanie drugiej działki (oznaczonej punktami S2¸n,
O, Y, X, C1, T2, S2, przy czym objętej aneksem z datą pewną) zostało natomiast
prawomocnie oddalone. Pismem z 7 lutego 2007 r. pozwana spółka złożyła –
3
skuteczne według Sądu pierwszej instancji – oświadczenie o natychmiastowym
rozwiązaniu umowy z 1989 r.
Poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia Sąd Apelacyjny przyjął
jako własne. Na kanwie tych ustaleń Sąd Apelacyjny oddalenie apelacji uzasadnił
przede wszystkim argumentem, że jego prawomocnym wyrokiem z 2 grudnia
2005 r. nakazano stronie powodowej zwrócenie poprzednikowi prawnemu strony
pozwanej działki, której częścią była działka będąca przedmiotem obecnego sporu.
W wyniku egzekucji działka ta została zresztą przez stronę powodową wydana.
Ze względu na treść art. 365 § 1 k.p.c. Sąd, rozstrzygając o zasadności
powództwa, był wskazanym wyrokiem związany. Skoro zaś od chwili wydania tego
wyroku nie zaszły nowe okoliczności, w szczególności okoliczności świadczące
o nabyciu przez stronę powodową tytułu prawnego co do spornej działki, to jej
powództwo o wydanie tej działki nie mogło zostać uwzględnione. Tytułu tego nie
stanowi w każdym razie prawomocny wyrok Sądu Okręgowego z 11 października
2005 r., którym z kolei oddalono powództwo przeciwko stronie powodowej o
wydanie działki obejmującej również część działki będącej przedmiotem obecnego
sporu (wyrokiem z 12 lipca 2006 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację od tego
wyroku). Rozwijając wątek związany z tym rozstrzygnięciem Sąd Apelacyjny
podkreślił, że nie jest związany ustaleniami i oceną zawartą w uzasadnieniu innego
wyroku. Prawomocność materialną łączyć bowiem należy jedynie z samym
rozstrzygnięciem, a nie z jego motywami. Zakwalifikowanie w innym wyroku,
chociażby prawomocnym, umowy jako umowy dzierżawy nie może stwarzać stronie
powodowej tytułu prawnego co do spornej części działki.
Wyrok Sądu Apelacyjnego z 29 maja 2008 r. strona powodowa zaskarżyła
skargą kasacyjną. W skardze tej w ramach drugiej podstawy kasacyjnej (art. 3983
§
1 pkt 2 k.p.c.) zarzuciła temu Sądowi naruszenie art. 365 § 1 k.p.c. przez przyjęcie
związania jego prawomocnym wyrokiem z 2 grudnia 2005 r., chociaż dotyczył on
innego stosunku prawnego niż ten, z którego wywodzi ona tytuł prawny względem
działki objętej sporem, oraz jednoczesne przyjęcie braku związania wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z 12 lipca 2006 r. ze względu na to, że bliższe określenie
nieruchomości objętej orzeczeniem zostało dokonane w jego uzasadnieniu, nie zaś
4
w sentencji. Powołując się na tę podstawę, wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie.
Zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c., orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony
i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy
administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne
osoby. Przytoczony przepis określa zasadnicze skutki każdego prawomocnego
orzeczenia sądowego w sprawie cywilnej. Jednym z takich skutków jest moc
wiążąca orzeczenia cechującego się prawomocnością. Jeżeli chodzi o orzeczenia
wydawane w procesie, to moc wiążącą mają przede wszystkim wyroki. Podkreślić
też trzeba, że w rezultacie uprawomocnienia się orzeczenia nikt nie może
kwestionować nie tylko faktu jego istnienia, lecz także jego treści, i to bez względu
na to, czy ktoś był, czy też nie był stroną postępowania zakończonego tym
orzeczeniem.
Mocy wiążącej prawomocnego orzeczenia sądu nie można wprawdzie
identyfikować z powagą rzeczy osądzonej prawomocnego wyroku (art. 366 k.p.c.),
gdyż powaga ta ma charakter podmiotowo względny (odnosi się wyłącznie do tych
samych stron procesu), jednakże nie ma żadnych przeszkód, ażeby przy
wyjaśnianiu istoty i swoistości mocy wiążącej prawomocnego orzeczenia sądu
wykorzystać dorobek orzecznictwa dotyczący pewnych aspektów zagadnienia
powagi rzeczy osądzonej. W szczególności wchodziłyby tu w rachubę orzeczenia
Sądu Najwyższego, w których wyjaśniono sposób określania granic
przedmiotowych i podmiotowych powagi rzeczy osądzonej przysługującej
wyrokowi. W realiach procesowych postępowania kasacyjnego wywołanego skargą
kasacyjną strony powodowej zakres rozważań można zawęzić do problematyki
granic przedmiotowych mocy wiążącej prawomocnego wyroku i powagi rzeczy
osądzonej takiego wyroku.
Według art. 366 k.p.c., granice przedmiotowe powagi rzeczy osądzonej
prawomocnego wyroku wyznacza przedmiot rozstrzygnięcia w związku z jego
podstawą. Ażeby ustalić te granice trzeba brać pod rozwagę żądanie pozwu
5
i rozstrzygnięcie o tym żądaniu zawarte w wyroku. Powagę rzeczy osądzonej ma
w zasadzie tylko rozstrzygnięcie zawarte w sentencji. Ma zatem rację
Sąd Apelacyjny podkreślając, że motywom zamieszczonym w uzasadnieniu
wyroku, w tym zwłaszcza ustaleniom faktycznym powaga rzeczy osądzonej nie
przysługuje i nie wiążą one sądu w innej sprawie cywilnej. Stwierdzeń tych nie
można jednak absolutyzować, gdyż w pewnych wypadkach uzasadnienie
prawomocnego wyroku może być wykorzystane przy wyjaśnianiu granic powagi
rzeczy osądzonej (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 17 września
1957 r., 1 CO 20/57, OSPiKA 1958, nr 10, poz. 261, LEX 168796). Takie podejście
do omawianego zagadnienia jest wskazane szczególnie w sytuacji, w której na
podstawie samej sentencji nie można dokładnie określić przedmiotu rozstrzygnięcia
sądu. Co więcej, jeżeli uzasadnienie wyroku nie zostało sporządzone, to może
nawet zajść konieczność zanalizowania akt innej sprawy i odtworzenia przez sąd
orzekający w nowej sprawie rozumowania sądu, które doprowadziło od wydania
określonego wyroku (zob. orzeczenie Sądu Najwyższego z 18 czerwca 1955 r., 3
CR 199/54, OSN 1956, nr 4, poz. 100).
Stanowisko to – mutatis mutandis – należy odnieść do instytucji mocy
wiążącej prawomocnego orzeczenia. Oznacza to, że podniesiony w skardze
kasacyjne zarzut naruszenia art. 365 § 1 k.p.c. należy uznać za trafny. Do uznania
bowiem, że z sentencji wyroku Sądu Apelacyjnego z 12 lipca 2006 r. nie wynika
wiążąca inne sądy kwalifikacja łączącej strony umowy co do spornej działki (albo
tylko jej części) jako umowy dzierżawy nie wystarcza samo stwierdzenie, że
prawomocność materialną łączyć należy jedynie z samym rozstrzygnięciem, a nie z
jego motywami. Jeżeli bowiem istnieją w tym zakresie wątpliwości, a takowe mają
jednak miejsce na gruncie poczynionych przez Sąd drugiej instancji ustaleń
faktycznych, to niezbędna jest także odpowiednia analiza uzasadnienia
wskazanego wyroku.
Jeżeli zatem istnieją poważne wątpliwości co do trafnego wyjaśnienia mocy
wiążącej poprzednich wyroków sądowych dotyczących działki objętej obecnym
sporem między stronami, to zaskarżony skargą kasacyjną wyrok nie mógł się ostać
6
i podlegał uchyleniu, a sprawa przekazaniu do ponownego rozpoznania. Dlatego
też Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39815
§ 1 k.p.c.).
db