Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 109/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 lipca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Gerard Bieniek (sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
w sprawie z powództwa J. T. i J. T.
przeciwko Staroście T.
o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 lipca 2009 r.,
skargi kasacyjnej powodów
od wyroku Sądu Apelacyjnego w [...]
z dnia 19 grudnia 2006 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 19.12.2006 r. oddalił apelację powodów
wniesioną od wyroku Sądu Okręgowego w T., który oddalił ich żądanie
zobowiązania Powiatu T. do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na ich
rzecz za cenę 1.500.000 zł własności nieruchomości położonej w G., w skład której
wchodzą oznaczone w pozwie działki.
W sprawie tej ustalono, że działki nr 67/38, 70/3, 70/4 objęte księgą
wieczystą KW […]; nr 67/40 objęte księgą wieczysta KW […]; nr 68/1 objęte księgą
wieczystą […] były własnością Powiatu T. W dniu 6.03.2002 r. Rada Powiatu
podjęła uchwałę o wyrażeniu zgody na zbycie tych nieruchomości w drodze
przetargu. Cena wynosiła 2.558.000 zł. Dwukrotny przetarg był bezskuteczny z
braku chętnych do nabycia. Dnia 21.06.2002 r. Zarząd Powiatu zaprosił do wzięcia
udziału w rokowaniach dotyczących sprzedaży nieruchomości. Powodowie zgłosili
zainteresowanie ofertą sprzedaży i pismem w dniu 17.06.2004 r. powód J. T. złożył
ofertę nabycia nieruchomości za cenę 1.200.000 zł i dodał, że w odrestaurowanym
obiekcie zamierza prowadzić działalność rekreacyjno-kulturalną. W toku negocjacji
strony w dniu 30.07.2004 r. ustaliły, że cena sprzedaży nieruchomości nie może
być niższa, niż 1.500.000 zł. Odbyły się kolejne spotkania i ostatecznie w dniu
2.09.2004 r. sporządzono protokół uzgodnień, w którym określono przedmiot
sprzedaży, cenę i warunki jej zapłaty, datę wydania przedmiotu określono datą
podpisania aktu notarialnego. Rada Powiatu uchwałą z 10.09.2004 r. wyraziła
zgodę na sprzedaż nieruchomości powodom za cenę 1.500.000 zł płatną w 2
ratach. W dniu 20.09.2004 r. Gmina L. zgłosiła pisemną ofertę nabycia spornej
nieruchomości za cenę 1.550.000 zł płatną jednorazowo. Wójt tej gminy wskazał,
że na tej nieruchomości znajduje się infrastruktura techniczna, której
gospodarowanie należy do zadań własnych gminy. O ofercie gminy L. starostę
pozwanego Powiatu poinformował przewodniczący Rady Powiatu. W dniu
24.09.2004 r. Rada podjęła uchwałę o uchyleniu wcześniejszej uchwały z dnia
10.09.2004 r. o wyrażeniu zgody na sprzedaż nieruchomości powodom. O tym
fakcie starosta powiadomił powodów w dniu 5.10.2004 r. informując też, że w tej
3
sytuacji nie może zrealizować uzgodnień zawartych w protokole z dnia 2.09.2004 r.
Rada Powiatu uchwałą z dnia 28.12.2004 r. wyraziła zgodę na sprzedaż
nieruchomości Gminie L. Ustalono też, że powodowie w dniu 4.05.2005 r. wezwali
pozwanego do wyznaczenia terminu sporządzenia umowy w formie aktu
notarialnego.
Oddalając powództwo Sąd Okręgowy podniósł, że nie zostały spełnione
przesłanki do sprzedaży nieruchomości w trybie bezprzetargowym określone
w art. 39 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Przepis ten zezwala
bowiem na sprzedaż w trybie rokowań, jeśli drugi przetarg nie dał pozytywnego
wyniku, jednak może to nastąpić w okresie nie krótszym niż 2 tygodnie, ale nie
dłuższym niż 6 miesięcy, licząc od dnia zamknięcia drugiego przetargu. W sprawie
nie zachowano tych wymagań, skoro do rokowań przystąpiono prawie po upływie
2 lat od zamknięcia drugiego przetargu.
Sąd Apelacyjny oddalając apelację powodów wskazał, że art. 39 ust. 2 u.g.n.
uzyskał obowiązujące obecnie brzmienie dopiero z dniem 22.09.2004 r. tj. z datą
wejścia w życie ustawy z dnia 28.11.2003 r. o zmianie ustawy o gospodarce
nieruchomościami oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2004 r. Nr 141.
poz. 1492). Wejście w życie zmiany ustawy nastąpiło więc po sporządzeniu
protokołu uzgodnień (2.09.2004 r.). Skoro jednak w protokole tym nie określono
daty zawarcia umowy w formie aktu notarialnego, a powodowie wezwali pozwanych
do zawarcia umowy dopiero 4.05.2005 r., to przy ocenie roszczeń powodów należy
zastosować art. 39 ust. 2 u.g.n. w nowym brzmieniu zgodnie z zasadą
bezpośredniego działania nowej ustawy. Protokół uzgodnień będący podstawą do
sporządzenia umowy nie odpowiadał już wymaganiom przewidzianym w tym
przepisie, który ma charakter bezwzględnie obowiązujący.
Powodowie wnieśli od tego wyroku skargę kasacyjną, w której zarzucili
naruszenie art. 39 ust. 2 i 28 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz
§ 3 i 31 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14.09.2004 r. w sprawie sposobu
i trybu przeprowadzania przetargów oraz rokowań na zbycie nieruchomości (Dz. U.
Nr 207, poz. 2108). Wskazując na powyższe wnieśli o uchylenie zaskarżonego
4
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
względnie orzeczenie co do istoty sprawy przez uwzględnienie powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stan faktyczny sprawy jest bezsporny.
Odmienna jest jedynie jego ocena prawna w świetle przepisów ustawy z dnia
21.08.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r. Nr 261,
poz. 2603 z późn. zm.). Podejmując rozważania dotyczące oceny prawnej
ustalonych faktów należy wskazać, że protokół uzgodnień między stronami
w sprawie nabycia przez powodów własności nieruchomości zabudowanej z dnia
2.09.2004 r. został sporządzony na podstawie art. 39 ust. 2 powołanej ustawy,
w brzmieniu obowiązującym od 22.09.2004 r. tj. daty wejścia w życie ustawy z dnia
28.11.2003 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz o zmianie
niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2004 r. Nr 141, poz. 1492). Przepis ten stanowił,
że jeżeli drugi przetarg zakończył się wynikiem negatywnym, właściwy organ nie
ma obowiązku organizowania dalszych przetargów, a nieruchomość może być
zbyta w drodze rokowań za cenę ustaloną w tych rokowaniach.
We wspomnianej sprawie w 2002 r. przeprowadzono dwukrotnie przetarg,
który nie przyniósł pozytywnego rezultatu, w związku z czym Zarząd pozwanego
Powiatu zdecydował o zastosowaniu bezprzetargowego trybu zbycia
nieruchomości, ogłaszając w czerwcu 2002 r. zaproszenie do udziału
w rokowaniach. Podstawą prawną zastosowaniu tego trybu zbycia nieruchomości
był powołany art. 39 ust. 2 u.g.n., który w tym czasie nie zawierał żadnych
ograniczeń czasowych co do możliwości zbycia nieruchomości w drodze rokowań
po przeprowadzeniu dwóch przetargów, które nie wyłoniły nabywcy. Takie
zaproszenie do rokowań nie spotkało się z zainteresowaniem, gdyż dopiero po
upływie 2 lat chęć nabycia nieruchomości zgłosili powodowie. Efektem tego był
wspomniany wyżej protokół uzgodnień, który – co jest poza sporem – zawierał
wszystkie istotne elementy umowy sprzedaży, w szczególności określenie
przedmiotu sprzedaży i ustalenie ceny; nie zawierał natomiast ustalenia terminu
zawarcia umowy sprzedaży przy zachowaniu formy aktu notarialnego.
5
Zgodnie z art. 28 ust. 3 u.g.n. zarówno protokół z przeprowadzonego
przetargu jak i protokół z rokowań przy zbyciu nieruchomości w drodze
bezprzetargowej stanowią podstawę zawarcia umowy. Powstaje więc pytanie, czy
sporządzenie protokołu z rokowań (protokół uzgodnień) daje ustalonemu nabywcy
roszczenie o zawarcie umowy. Odpowiedź w tym względzie jest pozytywna.
Jeszcze przed nowelizacją kodeksu cywilnego Sąd Najwyższy w uchwale z dnia
2.08.1994 r. III CZP 96/94 (OSNCP 1995, nr 1, poz. 11) przyjął, że ustalonemu
w drodze przetargu na zbycie nieruchomości skarbowej lub samorządowej –
nabywcy przysługuje roszczenie o zobowiązanie właściciela nieruchomości do jej
oddania w użytkowanie wieczyste. Taki sam pogląd przyjęto w wyroku Sądu
Najwyższego w dniu 19.03.2003 r. I CKN 148/01 (niepubl.). Treść art. 703
§ 3 k.c.,
który przewiduje odpowiednie stosowanie art. 702
§ 3 k.c. nie pozostawia żadnych
wątpliwości, że od dnia 25.09.2003 r. (data znowelizowania kodeksu cywilnego)
z chwilą udzielenie przybicia zarówno organizator przetargu, jak i jego uczestnik,
którego oferta została przyjęta, mogą dochodzić zawarcia umowy. Jeśli więc –
stosownie do art. 28 ust. 3 u.g.n. – zarówno protokół z przetargu, jak i protokół
z rokowań stanowią podstawę zawarcia umowy, to nie ma uzasadnienia dla
stanowiska, które odmawiałoby stronom protokołu uzgodnień dokonanych w toku
rokowań, roszczenia o zawarcie umowy.
Dla oceny skuteczności roszczenia o zawarcie umowy na podstawie
protokołu uzgodnień nie ma też istotnego znaczenia fakt, że w protokole uzgodnień
nie ustalono terminu zawarcia umowy sprzedaży. W każdym razie brak podstaw,
aby stosować tu art. 41 u.g.n. odnoszący się do przetargu, lecz znajduje
zastosowanie ogólna reguła wymieniona w art. 455 k.c. Takie zresztą wezwanie do
wykonania zobowiązania powodowie skierowali do pozwanego w dniu 4.05.2005 r.,
a następnie wnieśli powództwo w dniu 16.05.2005 r.
Jeśli powodom przysługuje roszczenie o zawarcie umowy sprzedaży zgodnie
z protokołem uzgodnień, to powstaje pytanie, czy prawomocne oddalenie ich
żądania istotnie jest uzasadnione. Rzecz sprowadza się do tego, że w wyniku
nowelizacji ustawy o gospodarce nieruchomościami sporny art. 39 ust. 2 u.g.n.
uzyskał nowe brzmienie w dniu 22.09.2004 r. Obecnie przepis ten stanowi, że jeżeli
drugi przetarg zakończył się wynikiem negatywnym, w okresie nie krótszym niż
6
2 tygodnie, ale nie dłuższym niż 6 miesięcy, licząc od dnia jego zamknięcia,
właściwy organ może zbyć nieruchomość w drodze rokowań. Jeżeli sporny protokół
uzgodnień z dnia 2.09.2004 r. ocenić na podstawie art. 39 ust. 2 u.g.n. w nowym
brzmieniu, to oczywiście nie został zachowany termin 6 miesięcy od zakończenia
drugiego przetargu, skoro rokowania podjęto prawie po upływie 2 lat od
zakończenia drugiego przetargu. Jest poza sporem, że ustawa z dnia 28.11.2003 r.
o zmianie ustawy (...) w której art. 39 ust. 2 u.g.n. nadano nową treść, nie zawiera
przepisów intertemporalnych. Stosuje się więc – zdaniem Sądu Apelacyjnego –
przepisy nowej ustawy do oceny roszczenia o zawarcie umowy. Umowa sprzedaży
miała być zawarta pod rządem nowej ustawy, a to nie może być zrealizowane bez
naruszenia art. 39 ust. 2 u.g.n., skoro do rokowań przystąpiono po upływie 2 lat od
zakończenia drugiego przetargu, a więc po znacznym przekroczeniu terminu
6 miesięcy, o którym stanowi art. 39 ust. 2 w obecnym brzmieniu. Jest zaś poza
sporem, że przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami dotyczące trybu
sprzedaży nieruchomości skarbowych i samorządowych mają charakter
bezwzględnie obowiązujący.
Nie negując stanowiska Sądu Apelacyjnego o bezwzględnym charakterze
przepisów omawianej ustawy w części regulującej zasady i tryb sprzedaży
nieruchomości skarbowych i samorządowych, jak też stwierdzenia, że przepisy
ustawy z dnia 28.11.2003 r. o zmianie ustawy (...) nie zawierają przepisów
intertemporalnych, co uzasadnia wniosek o bezpośrednim stosowaniu przepisów
nowej ustawy stwierdzić należy, że nie można podzielić ostatecznego wniosku, jaki
został sformułowany przez Sąd Apelacyjny. Uznał on bowiem, że skoro nie doszło
do zawarcia umowy sprzedaży przed nowelizacją art. 39 ust. 2 u.g.n., to nie jest
możliwe uwzględnienie powództwa z tej przyczyny, iż protokół rokowań nie spełniał
już warunków przewidzianych w art. 39 ust. 2 u.g.n. w obecnym brzmieniu. Sąd
Apelacyjny zastrzega przy tym, że takie stanowisko nie oznacza przyjęcia
retroaktywnego działania przepisów nowej ustawy, jak też nie stanowi naruszenia
praw nabytych.
Stanowisko to nie jest uzasadnione. Przyjęcie go oznacza przecież, że przy
ocenie zakończonego etapu sprzedaży w postaci sporządzenia protokołu
uzgodnień, Sąd Apelacyjny złamał zasadę lex retro non agit, gdyż ocenia ważność
7
protokołu uzgodnień sporządzonego przed zmianą art. 39 ust. 2 u.g.n., na
podstawie zmienionej treści tego przepisu, przy czym zmiana ta weszła w życie po
sporządzeniu protokołu uzgodnień (co jest poza sporem). W istocie więc Sąd
Apelacyjny ocenia ważność protokołu uzgodnień na podstawie przepisu, którego
treść była inna w chwili sporządzenia protokołu. Jest to niewątpliwie przykład
zastosowania prawa wstecz. Należy przy tym zauważyć, że wbrew stanowisku tego
Sądu, zabiegu tego nie usprawiedliwia § 31 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
14.09.2004 r. w sprawie trybu i sposobu przeprowadzenia przetargu oraz rokowań
na zbycie nieruchomości (Dz. U. Nr 207, poz. 2198), które także obowiązuje od
22.09.2004 r. Przepis ten wyraźnie stanowi, że w rokowaniach rozpoczętych przed
22.09.2004 r. do czynności podejmowanych po tym dniu stosuje się przepisy
nowego rozporządzenia. W sprawie mamy zaś do czynienia z rokowaniami nie
tylko rozpoczętymi, lecz także zakończonymi przed 22.09.2004 r.
Nie można też uznać, aby przez zastosowanie art. 39 ust. 2 u.g.n.
w zmienionym brzmieniu nie nastąpiło naruszenie praw nabytych. Jest poza
sporem, że art. 39 ust. 2 u.g.n. w pierwotnym brzmieniu nie zawierał żadnych
ograniczeń czasowych, co do możliwości zbycia nieruchomości w drodze rokowań
w sytuacji, gdy dwa kolejne przetargi nie przyniosły pozytywnego rezultatu. W tym
stanie prawnym strony przystąpiły do rokowań i uzgodniły warunki sprzedaży.
Zmiana art. 39 ust. 2 u.g.n. wprowadziła ograniczenia czasowe (nie wcześniej niż
2 tygodnie i nie później niż 6 miesięcy od zakończenia drugiego przetargu)
odnośnie uruchomienia trybu rokowań. Ograniczenia te są odnoszone do
właściciela nieruchomości zamierzającego ją sprzedać. Odniesienie tych
ograniczeń do nabywcy ustalonego w rokowaniach zakończonych przed
nowelizacją art. 39 ust. 2 u.g.n., wywołuje dla niego niekorzystne skutki prawne,
gdyż w istocie niweczy jego roszczenie o zawarcie umowy. W ten sposób jego
podmiotowe prawo nabyte w wyniku uzgodnienia istotnych postanowień umowy
sprzedaży, zostaje oczywiście naruszone. Taki kierunek rozumowania przyjął
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 10.04.2006 r. Sk 30/04 (Dz. U. Nr 64, poz.
451) na tle zmiany art. 207 u.g.n., która także spowodowała niekorzystne skutki
prawne dla posiadaczy nieruchomości, którzy uzyskali uprawnienie do
uwłaszczenia. Trybunał podkreślił, że ustawa z dnia 7.01.2001 r. o zmianie ustawy
8
o gospodarce nieruchomościami oraz innych ustaw (Dz. U. Nr 6, poz. 70) nie
zapewniła kontynuacji toczących się postępowań o nabycie użytkowania
wieczystego na dotychczasowych warunkach i w tym zakresie jest niezgodna
z konstytucyjną zasadą ochrony praw słusznie nabytych.
Z tych względów, na podstawie art. 39815
k.p.c., orzeczono jak w sentencji.
md