Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 275/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 sierpnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Roman Kuczyński (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Katarzyna Gonera
w sprawie z powództwa P. B.
przeciwko PKP Cargo S.A. Zakładowi Taboru w W.
o odprawę pieniężną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 sierpnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W.
z dnia 10 lipca 2008 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 1350 zł
(jeden tysiąc trzysta pięćdziesiąt) tytułem kosztów zastępstwa
prawnego w postępowaniu kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
W niniejszej sprawie powód wniósł o zasądzenie od pozwanego PKP
Cargo S.A. Zakładu Taboru w W. kwoty 10.500 zł z ustawowymi odsetkami od dnia
1 stycznia 2007 r. do dnia zapłaty tytułem odprawy pieniężnej. Następnie, na
rozprawie w dniu 4 stycznia 2008 r. pełnomocnik powoda rozszerzył żądanie pozwu
do kwoty łącznej 10.623,84 zł. Pełnomocnik powoda w pozwie podniósł, że w
listopadzie 2006 r. pozwana spółka na podstawie art. 231
k.p. przekazała powoda
do Koleje […] Sp. z o.o., a powód rozwiązał stosunek pracy na podstawie 231
§ 4
k.p. Stwierdził także, że rozwiązanie stosunku pracy w tym trybie uznane jest za
rozwiązanie stosunku pracy przez pracodawcę za wypowiedzeniem i domagał się
wypłacenia odprawy pieniężnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 13 marca
2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy
z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 z 2003 r. ze zm.)
Wyrokiem z dnia 4 stycznia 2008 roku Sąd Rejonowy – Sąd Pracy
zasądził od pozwanego PKP Cargo S.A. Zakład Taboru w W. na rzecz powoda P.
B. kwotę 10.623,84 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1 stycznia 2007 r. do dnia
zapłaty tytułem odprawy pieniężnej. Sąd Rejonowy ustalił, iż powód był
zatrudniony w PKP przedsiębiorstwie państwowym na podstawie umów o pracę na
czas nieokreślony od dnia 1 września 1982 r. Na podstawie ustawy z dnia 8
września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych powód z dniem 1 stycznia 2001 r. stał się pracownikami PKP S.A. z
zachowaniem poprzednich warunków pracy i płacy. Od października 2002 r. powód
stał się pracownikiem pozwanej. Dnia 21 listopada 2006 r. zawarto porozumienie
na mocy którego Koleje […] przejęły na stałe zadania obejmujące obsługę
pojazdów trakcyjnych przez drużyny trakcyjne podczas prowadzenia pociągów
pasażerskich oraz pracowników te zadania wykonujących. Jednym z nich był
powód. W porozumieniu zagwarantowano przejmowanym pracownikom, mającym
te zadania wykonywać warunki zatrudnienia na dotychczasowym poziomie - do
dnia 30 czerwca 2010r. Pismem z dnia 24 listopada 2006r. pozwany poinformował
powoda, że z dniem 1 stycznia 2007 r. staje się on pracownikiem Koleje […], a
3
przez okres 1 roku mają wobec niego zastosowanie postanowienia Zakładowego
Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników zatrudnionych przez Zakłady PKP
Cargo S.A. W piśmie tym pouczono powoda, że w terminie 2 miesięcy od dnia
przejścia części zakładu pracy na nowego pracodawcę może rozwiązać stosunek
pracy za 7-dniowym uprzedzeniem, a rozwiązanie takie spowoduje skutki, jakie
prawo pracy wiąże z rozwiązaniem stosunku pracy przez pracodawcę za
wypowiedzeniem. Powód w styczniu 2007 r. rozwiązał stosunek pracy w tym trybie.
Powód zwrócił się do pozwanego o wypłatę odprawy. W odpowiedzi pozwany
poinformował powoda, że jego pismo zostało przesłane do Koleje [...], która
odmówiła wypłaty odprawy z uwagi na to, iż rozwiązanie przez powoda stosunku
pracy nastąpiło w trybie art. 231
k.p. i w związku z tym odprawa z ustawy o
zwolnieniach grupowych się nie należy.
Na podstawie powyższych ustaleń Sąd Rejonowy stwierdził, że w myśl art.
231
§ 4 k.p. - pracownik składa pracodawcy oświadczenie o rozwiązaniu umowy o
pracę bez wypowiedzenia, w wyniku którego umowa o pracę rozwiązuje się,
natomiast w drodze fikcji prawnej wprowadzonej do tego przepisu uważa się, że
skutki prawne powyższego rozwiązania są takie, jakie byłyby, gdyby pracodawca
wypowiedział umowę o pracę. Znaczenie rozważanej regulacji polega więc na
zapewnieniu pracownikowi uprawnień, jakie wynikają lub mogą wyniknąć dla
pracowników w wyniku rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę za
wypowiedzeniem. Wprawdzie rozwiązanie przez pracownika stosunku pracy bez
wypowiedzenia za siedmiodniowym wyprzedzeniem nie jest zawarte w katalogu
sposobów rozwiązywania umów o pracę w ujęciu normatywnym art. 30 § 1 k.p.,
który należy do przepisów ogólnych o rozwiązywaniu umów o pracę, to należy
przyjąć, że ten wyjątkowy sposób ustania stosunku pracy wynika z przepisów
szczególnych o rozwiązywaniu umów o pracę. Ostatecznie Sąd Rejonowy uznał, że
prawo powoda do odprawy pieniężnej przysługuje na podstawie art. 231
§ 4 zdanie
drugie k.p., według którego rozwiązanie stosunku pracy w trybie art. 231
§ 4 zdanie
pierwsze k.p. jest dla pracownika w skutkach równoznaczne z rozwiązaniem
stosunku pracy przez pracodawcę za wypowiedzeniem, tym samym w związku z
treścią art. 8 ust. 1 pkt 3 w związku z art. 1 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych
zasądził od pozwanej odprawę pieniężną na rzecz powoda.
4
Apelację od powyższego orzeczenia wniosła PKP Cargo S.A. wie Zakład
Taboru w W. zaskarżając wyrok w całości, wnosząc o jego zmianę w całości i
oddalenie powództwa.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy wyrokiem z dnia 10 lipca 2008 r. zmienił
zaskarżony wyrok w ten sposób, że powództwo oddalił. Sąd stwierdził, że na skutek
zawarcia opisanego wyżej porozumienia powód z dniem 1 stycznia 2007 r. przestał
być pracownikiem pozwanego, a stał się pracownikiem Kolei [...]. To właśnie temu
podmiotowi, słusznie, powód złożył stosowne pismo z rozwiązaniem umowy o
pracę, korzystając właśnie z postanowień art. 231
§ 4 kp. Na skutek tego działania
powoda umowa o pracę łącząca go już z Kolejami rozwiązała się skutecznie w dniu
31 stycznia 2008 r. Mając powyższe na uwadze Sąd uznał, że przepis art. 231
§ 2
k.p. nie może być jednak zastosowany w niniejszym stanie faktycznym, bowiem
żądanie odprawy pieniężnej nie jest zobowiązaniem wynikającym ze stosunku
pracy, powstałym przed przejściem zakładu pracy lub jego części na nowego
pracodawcę. Jest zobowiązaniem wynikającym ze stosunku pracy, powstałym po
przejściu zakładu pracy lub jego części na nowego pracodawcę. Ciąży ono,
zgodnie z treścią obowiązującej ustawy o zwolnieniach grupowych, zawsze na
każdoczesnym pracodawcy. Dlatego powód stając się z dniem 1 stycznia 2007 r. z
mocy prawa pracownikiem Kolei, powinien do tej spółki skierować swoje roszczenie
o zapłatę odprawy pieniężnej. Z kolei co do skutków rozwiązania stosunku pracy
przewidzianych w art. 231
§ 4 k.p. Sąd w pełni podzielił linię orzecznictwa Sądu
Najwyższego przyjmującą, że uproszczone rozwiązanie stosunku pracy
przewidziane w art. 231
§ 4 k.p. nie ma na celu nadawania pracownikom
przywilejów (w tym przypadku prawa do odprawy). Stwierdzenie zdania drugiego
tegoż przepisu (rozwiązanie stosunku pracy w tym trybie powoduje dla pracownika
skutki, jakie przepisy prawa pracy wiążą z rozwiązaniem stosunku pracy przez
pracodawcę za wypowiedzeniem) ma być gwarancją niepogarszania sytuacji
formalnej i faktycznej pracowników u kolejnego pracodawcy. Sąd stwierdził, że nie
można tego odnosić wprost do ustawy o zwolnieniach grupowych, która jest
regulacją swoistą i nie dotyczy przypadków, w których przyczyna rozwiązania
stosunku pracy leży po stronie pracowników. Sąd wypowiedział się także
negatywnie co do zasadności i możliwości uzyskania odprawy pieniężnej od Kolei
5
stwierdzając, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego odprawa
pieniężna określona w ustawie o zwolnieniach grupowych nie przysługuje w razie
przejęcia zakładu pracy w trybie art. 231
§ 2 k.p. Ponadto Sąd wskazał, że już sama
nazwa tej ustawy niejako określa sens i uzasadnienie dla jej istnienia. Jest to
ustawa „o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy
z przyczyn niedotyczących pracowników". Tym samym - a contrario - nie dotyczy
przypadków, w których przyczyna rozwiązania stosunku pracy leży po stronie
pracowników. Nie dotyczy wreszcie przypadków, kiedy to pracownicy są
inicjatorami rozwiązania stosunków pracy (ich przyczyną). Właśnie ta ostatnia
sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie, gdyż to powód był inicjatorem
rozwiązania stosunku pracy ze swoim pracodawcą - Koleje […], a nie odwrotnie i to
powód skorzystał z przysługującego mu, zgodnie z treścią art. 231
§ 4 k.p.,
uprawnienia do rozwiązania bez wypowiedzenia, za siedmiodniowym
uprzedzeniem, wiążącego go stosunku pracy. Z powyższych względów Sąd
Okręgowy zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji poprzez oddalenie powództwa.
Na powyższe orzeczenie powód wniósł skargę kasacyjną powołując się w
niej na:
- naruszenie art. 231
§ 2 k.p. przez uznanie, że dotychczasowy pracodawca
(pozwana) u którego nastąpiło zmniejszenie zatrudnienia, nie posiada legitymacji
biernej w sprawie o wypłatę odprawy pieniężnej, gdyż umowę o pracę w trybie art.
231
§ 4 k.p. można rozwiązać tylko z nowym pracodawcą,
- naruszenie art. 1 i art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 z 2003 r. ze zm.) przez uznanie, że
rozwiązanie umowy o pracę w trybie art. 231
§ 4 kp nie uprawnia do otrzymania
odprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się nieuzasadniona. Podstawową kwestią jaką
należało się zająć w niniejszej sprawie była potrzeba wyjaśnienia jakie skutki
prawne ma rozwiązanie umowy o pracę przez pracownika na podstawie art. 231
§ 4
k.p. - czy takie rozwiązanie uprawnia do nabycia odprawy o której mowa w art. 8
ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
6
pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Na
wstępie wskazać należy, że zgodnie z art. 231
§ 4 k.p. w terminie 2 miesięcy od
przejścia zakładu pracy lub jego części na nowego pracodawcę, pracownik może
bez wypowiedzenia za siedmiodniowym uprzedzeniem rozwiązać stosunek pracy.
Rozwiązanie stosunku pracy w tym trybie powoduje dla pracownika skutki, jakie
przepisy prawa pracy wiążą z rozwiązaniem stosunku pracy z pracodawcą za
wypowiedzeniem. Z kolei w myśl art. 8 ustawy o zwolnieniach grupowych
pracownikowi, w związku z rozwiązaniem stosunku pracy w ramach grupowego
zwolnienia, przysługuje odprawa pieniężna. Przepis ten stosuje się odpowiednio w
razie konieczności rozwiązania przez pracodawcę zatrudniającego co najmniej 20
pracowników stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, jeżeli
przyczyny te stanowią wyłączny powód uzasadniający wypowiedzenie stosunku
pracy lub jego rozwiązanie na mocy porozumienia stron, a zwolnienia w okresie
nieprzekraczającym 30 dni obejmują mniejsza liczbę pracowników niż określona w
art. 1.
W sensie systemowym wymienione uregulowania są od siebie oddalone,
znajdują się nie tylko w różnych aktach prawnych, ale dotyczą również zupełnie
różnych sytuacji. Regulacja kodeksowa wiąże się wyraźnie z przejściem zakładu
pracy (jego części) na innego pracodawcę i dotyczy rozwiązania umowy o pracę
przez pracownika. Unormowanie w ustawie o zwolnieniach grupowych dotyczy
zwolnienia dokonanego przez pracodawcę z przyczyn leżących po jego stronie lub
w drodze porozumienia stron. Należy sądzić, że w tych warunkach, gdyby
zamiarem ustawodawcy było otworzenie możliwości przyznania pracownikom
prawa do odprawy w sytuacjach określonych art. 231
§ 4 k.p., posłużyłby się
wyraźnym odesłaniem do ustawy o zwolnieniach grupowych. Przytoczony tu
argument był już wcześniej podnoszony w piśmiennictwie (por. wypowiedzi M.
Gersdorf, K. Rączki, T. Zielińskiego). Dodatkowo należy zwrócić uwagę na zakres
zastosowania interesujących nas regulacji. Ustawa o zwolnieniach grupowych
znajduje zastosowanie do pracodawców zatrudniających co najmniej 20
pracowników. Przepisy dotyczące przejścia zakładu pracy (jego części) nie
przewidują takich ograniczeń. Na tym tle odrębność systemowa tych rozwiązań
rysuje się jeszcze wyraźniej. Wreszcie należałoby zwrócić uwagę, że obciążenie
7
pracodawcy - przejemcy skutkami wynikającymi z art. 8 ustawy o zwolnieniach
grupowych pozostawałoby w sprzeczności z istotą przejęcia zakładu pracy, opartej
na kalkulacji ekonomicznej przejemcy, uwzględniającej zobowiązania ciążące na
przejmowanym podmiocie. W orzecznictwie Sądu Najwyższego w myśl wyżej
wskazanych argumentów został przyjęty pogląd, że fikcję prawną przyjmującą, że
rozwiązanie stosunku pracy przez pracownika w trybie art. 231
§ 4 k.p. zdanie
pierwsze k.p. powoduje dla niego skutki, jakie przepisy prawa wiążą z
rozwiązaniem stosunku pracy przez pracodawcę za wypowiedzeniem, należy
odnosić do przyszłego zatrudnienia - wyrok z dnia 25 maja 2000 r. I PKN 647/99,
OSNP 2001/21/644. Stanowisko to wyłącza możliwość przyznania odprawy
przewidzianej w art. 8 ustawy o zwolnieniach grupowych.
Sąd Najwyższy w składzie orzekającym w niniejszej sprawie przychyla się
jednak do stanowiska, iż przepis art. 231
§ 4 nie daje podstaw do ograniczenia
oddziaływania zawartej w nim fikcji prawnej jedynie do przyszłego zatrudnienia. W
rozpatrywanym art. 231
§ 4 k.p nie ma wyrażenia ani jakiegokolwiek ułożenia
składni, która wskazałaby na to, że skutki o których mowa skierowane są tylko na
przyszłe stosunki pracy z pominięciem stosunku pracy, którego przepis ten wprost
dotyczy. Wprowadzenie „przyszłości" do art. 231
§ 4 k.p. w drodze wykładni wydaje
się być raczej nieodpowiednie do rytmu czasu teraźniejszego wyrażonego w
regulacji. Chodzi wszak o uchwycenie momentu „przejścia zakładu pracy" i
określenie w tym momencie sytuacji stosunków pracy, że dotychczasowe stosunki
pracy „idą" co do zasady niezmienione do nowego pracodawcy. Wszystko co tu
następuje, regulacja obowiązków poprzedniego i nowego pracodawcy, ochrona
statusu pracownika z jednoczesnym daniem mu możliwości rozwiązania stosunku
pracy, wszystko to odnosi się do określonego stosunku pracy i ograniczonego
kręgu jego podmiotów - pracownika oraz pracodawców; pracodawców jest dwóch,
ten drugi „staje się z mocy prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy"
(art. 231
§ 1 k.p.).
Niezależnie od przyjętego stanowiska w tej kwestii, stwierdzić należy, że
skarga kasacyjna nie jest uzasadniona, ponieważ wyposażenie w art. 231
§ 4 k.p.
pracownika skutkami jakie przepisy prawa wiążą z rozwiązaniem stosunku pracy
nie może, samo przez się, stanowić podstawy do przyznania mu odprawy
8
określonej w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących
pracowników. Stosownie do tego przepisu odprawa przysługuje w związku z
rozwiązaniem stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia. Do jej warunków,
oprócz rozwiązania stosunku pracy przez pracodawcę (także na mocy
porozumienia stron) i określonej minimalnej liczby zatrudnienia pracowników,
należy rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (art. 1
ustawy). Na podstawie art. 10 tej ustawy odprawa przysługuje także, w przypadku
tzw. zwolnień indywidualnych, jeżeli następują one wyłącznie z przyczyn
niedotyczących pracowników. Jednakże przejście zakładu pracy stanowiące powód
rozwiązania stosunku pracy w trybie art. 231
§ 4 k.p. może w określonych
okolicznościach stanowić przyczynę niedotyczącą pracownika w rozumieniu ustawy
o zwolnieniach grupowych, co jednak w niniejszej sprawie nie wystąpiło. Powyższa
sytuacji nie będzie miała miejsca, gdy pracownik rozwiązał stosunek pracy
wyłącznie z przyczyn jego dotyczących, na przykład z powodów osobistych, zmiany
miejsca i zamieszkania, uzyskania możliwości korzystniejszego zatrudnienia itp.
Jest oczywiste, że w takich wypadkach akt wypowiedzenia stosunku pracy nie ma
nic wspólnego z warunkami zatrudnienia u nowego pracodawcy, a pracownik tylko
korzysta z przyznanego mu szczególnego uprawnienia do rozwiązania stosunku
pracy. Inaczej natomiast należałoby ocenić sytuację, w której pracownik podejmuje
akt woli rozwiązania stosunku pracy z powodu istotnego pogorszenia warunków
pracy u nowego pracodawcy. Ochrona przed istotnym pogorszeniem warunków
zatrudnienia, której środkiem jest miedzy innymi tryb rozwiązania stosunku pracy z
art. 231
§ 4 k.p. inicjowany przez pracownika, ale traktowany prawnie tak jakby to
była inicjatywa pracodawcy - jest immanentnie uwolniona od różnicowania
konsekwencji prawnych od tego, kto zainicjował rozwiązanie stosunku pracy.
Decydujące znaczenie mają przyczyny tego rozwiązania. Przyczyna pierwsza to -
sam fakt zmiany pracodawcy; zaś przyczyną drugą mogą być - w określonych
sytuacjach - pogorszone warunki pracy. Tę drugą przyczynę, gdyby zachodziła
trzeba oceniać z zastosowaniem przepisów określających uprawnienie do odprawy
pracownika, z którym rozwiązano stosunek pracy z przyczyn pracownika
niedotyczących. Z ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie nie wynika, aby powód
9
u nowego pracodawcy miał pogorszone warunki pracy, skoro na podstawie
porozumienia, na mocy, którego Koleje […] przejęły na stałe zadania obejmujące
obsługę pojazdów trakcyjnych przez drużyny trakcyjne podczas prowadzenia
pociągów pasażerskich oraz pracowników te zadania wykonujących,
zagwarantowano przejmowanym pracownikom warunki zatrudnienia na
dotychczasowym poziomie do dnia 30 czerwca 2010 r.
Mając powyższe motywy na uwadze oraz okoliczność, że występująca w
niniejszej sprawie kwestia prawnej możliwości nabycia prawa do odprawy
pieniężnej, o której mowa w art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników, w sytuacji, gdy doszło do rozwiązania umowy o
pracę na podstawie art. 231
§ 4 k.p., została rozstrzygnięta w uchwale siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2009 r., III PZP 1/09, Biul.SN
2009/6/2, w której przyjęto, że „rozwiązanie stosunku pracy w trybie art. 231
§ 4 k.p.
nie uprawnia do nabycia odprawy pieniężnej, o której mowa w art. 8 ustawy z dnia
13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844
ze zm.), chyba że przyczyną rozwiązania stosunku pracy była poważna zmiana
warunków pracy na niekorzyść pracownika – Sąd Najwyższy orzekający w
niniejszym składzie, na podstawie art. 39814
k.p.c., oddalił skargę kasacyjną
powoda.
/tp/