Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 36/09
POSTANOWIENIE
Dnia 26 sierpnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Gerard Bieniek
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z wniosku W.W.
przy uczestnictwie L.W.
o podział majątku wspólnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 26 sierpnia 2009 r.,
zażalenia uczestnika postępowania
na postanowienie Sądu Okręgowego w W.
z dnia 17 listopada 2008 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 17 listopada 2008 r. Sąd Okręgowy w W. odrzucił
apelację uczestnika postępowania L.W. od postanowienia wstępnego Sądu
Rejonowego w W. z dnia 6 sierpnia 2008 r. ustalającego – w sprawie o podział
majątku wspólnego po ustaniu wspólności między małżonkami – skład majątku
wspólnego. Sąd Okręgowy uznał, że wobec tego, iż sprawa została wszczęta w
dniu 6 września 2004 r., a więc przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 28 lipca
2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze
zm.; dalej – „u.k.s.c. 2005”), w sprawie tej, w myśl art. 149 ust. 1 tej ustawy, do
czasu zakończenia postępowania w danej instancji stosuje się dotychczasowe
przepisy o kosztach. Nie budzi zaś wątpliwości, że zaskarżone apelacją
postanowienie wstępne nie jest postanowieniem kończącym postępowanie w danej
(w tym wypadku w pierwszej) instancji w rozumieniu wymienionego przepisu. Do
opłaty od apelacji mają więc zastosowanie wydane na podstawie ustawy z dnia 13
czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2002 r. Nr 9,
poz. 88 ze zm.; dalej – „u.k.s.c. 1967”) przepisy rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów
w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 154, poz. 753 ze zm.; dalej – „rozp. MS o wys.
wpisów”). Według § 23 ust. 1, § 7 ust. 1 pkt 3 i § 1 pkt 4 tego rozporządzenia, przy
wartości przedmiotu zaskarżenia wynoszącej 1.593.000 zł należny wpis od apelacji
wynosi 16.250 zł. Apelacja uczestnika postępowania, wniesiona przez jego
pełnomocnika będącego adwokatem, opłacona została opłatą w kwocie 1.000 zł.
Podlega zatem, jako nienależycie opłacona, odrzuceniu bez wezwania o uiszczenie
brakującej opłaty. Podstawą tego rozstrzygnięcia jest art. 1302
§ 3 k.p.c., dodany
przez u.k.s.c. 2005. Jego zastosowania nie wyłącza art. 149 ust. 1 u.k.s.c. 2005,
ponieważ nakazuje stosować dotychczasowe przepisy o kosztach sądowych, a art.
1302
§ 3 k.p.c. zawiera regulację odnoszącą się do wymogów formalnych pism
procesowych i nie należy do przepisów o kosztach sądowych.
W zażaleniu na postanowienie wymienione na wstępie uczestnik
postępowania zarzucił naruszenie art. 149 ust. 1 u.k.s.c. 2005 przez błędne
przyjęcie, że postanowienie wstępne zaskarżone przez niego apelacją nie jest
3
postanowieniem kończącym postępowanie w danej instancji w rozumieniu tego
przepisu oraz – gdyby poprzedni zarzut okazał się niezasadny - naruszenie
art. 1302
§ 3 k.p.c. przez jego zastosowanie zamiast zastosowania art. 16 ust. 1
i art. 17 u.k.s.c. 1967 i wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W orzecznictwie i przeważającej części doktryny przyjęto, że kasacja (skarga
kasacyjna) przysługuje od wyroku wstępnego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia
16 kwietnia 1997 r., II CKN 104/97, OSNC 1997, nr 11, poz. 170). Przyjęto też,
że przysługuje od postanowienia wstępnego wydanego w sprawie o podział
majątku wspólnego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 stycznia 1999 r.,
II CKN 110/98, OSNC 1999, nr 7-8, poz. 129). Stanowisko to zostało wyrażone
na tle przepisu (art. 392 § 1 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 lipca
1996 r. do dnia 1 lipca 2000 r., art. 392 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia
1 lipca 2000 r. do dnia 6 lutego 2005 r. i art. 3981
§ 1 k.p.c. obowiązującego
od dnia 6 lutego 2005 r.), według którego kasacja (skarga kasacyjna) przysługuje
od wyroku sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie. U jego
podłoża legło zapatrywanie, że wyrok wstępny (postanowienie wstępne) kończy
postępowanie w sprawie. Pogląd ten jest wynikiem wykładni przepisu określającego
przedmiotowy zakres zaskarżenia kasacyjnego i wyrażony został na użytek
ustalenia tego zakresu. Natomiast wykładnia art. 149 ust. 1 u.k.s.c. 2005,
uwzględniająca, że jest to przepis intertemporalny dotyczący stosowania przepisów
o kosztach sądowych, nie pozwala na przyjęcie, że wyrok wstępny (postanowienie
wstępne) jest orzeczeniem, które w rozumieniu tego przepisu kończy postępowanie
w danej instancji. Wyrok wstępny jest rozstrzygnięciem sprawy tylko co do zasady
(art. 318 § 1 k.p.c.), a postanowienie wstępne wydane w postępowaniu
nieprocesowym na podstawie przepisów szczególnych rozstrzyga jedynie
o określonej kwestii wstępnej (np. w sprawie o podział majątku wspólnego
o przynależności określonego przedmiotu do majątku wspólnego – art. 685
w zw. z art. 567 § 3 k.p.c.) i nie kończą one sprawy w danej instancji, gdyż mimo
ich uprawomocnienia się rozpoznanie sprawy musi być kontynuowane w tej samej
instancji aż do wydania orzeczenia co do istoty sprawy. Odmienny pogląd
oznaczałby – w przypadku sprawy, w której wydane zostało zaskarżone
4
postanowienie – że do kosztów sądowych powstałych po wydaniu postanowienia
wstępnego miałyby zastosowanie nowe przepisy, a zatem powinny one mieć
zastosowanie w całym dalszym postępowaniu, więc także w postępowaniu
przed sądem pierwszej instancji przy rozpoznawaniu sprawy po uprawomocnieniu
się postanowienia wstępnego. Doszłoby więc, wbrew treści art. 149 ust. 1 u.k.s.c.
2005, do zastosowania w pierwszej instancji nowych przepisów o kosztach
w sprawie wszczętej przed dniem wejścia w życie nowej ustawy pomimo
niezakończenia postępowania w tej instancji. Trudno zaś przyjąć, że pomimo
zastosowania w sprawie nowych przepisów o kosztach możliwe byłoby w dalszym
postępowaniu w tej sprawie powrócenie do stosowania przepisów starych. Rację
ma zatem Sąd Okręgowy uznając, że zaskarżone apelacją postanowienie wstępne
wydane przez sąd pierwszej instancji nie zakończyło postępowania w tej instancji
w rozumieniu art. 149 ust. 1 u.k.s.c. 2005. Wobec tego, że sprawa, w której wydane
zostało to postanowienie, wszczęta została przed dniem wejścia w życie u.k.s.c.
2005, stosownie do wymienionego przepisu mają w niej zastosowanie także po
wydaniu tego postanowienia, w szczególności do apelacji od tego postanowienia,
dotychczasowe przepisy o kosztach sądowych.
Do dotychczasowych przepisów o kosztach sądowych, które utraciły moc
z chwilą wejścia w życie u.k.s.c. 2005, należą w szczególności przepisy art. 16 i 17
u.k.s.c. 1967 oraz przepisy wydanego na podstawie tej ustawy rozp. MS o wys.
wpisów. Opłatę od wniesionej w sprawie apelacji należało zatem ustalić, tak jak
prawidłowo przyjął Sąd Okręgowy, na podstawie przepisów rozp. MS o wys.
wpisów. Wobec nieuiszczenia opłaty od apelacji wniesionej przez adwokata,
przy uwzględnieniu, że opłatą tą jest wpis stosunkowy, należało na podstawie art.
16 u.k.s.c. 1967 wezwać skarżącego, pod rygorem odrzucenia apelacji, do
uiszczenia brakującego wpisu w terminie tygodniowym od dnia doręczenia
wezwania.
Przepis art. 1302
§ 3 k.p.c. (uchylony przez ustawę z dnia 5 grudnia 2008 r.,
Dz.U. z 2008 r. Nr 234, poz. 1571, ale mający zastosowanie do postępowań
wszczętych przed tym dniem), zawiera regulację odnoszącą się w szerokim
znaczeniu do wymogów formalnych pism procesowych będących środkami
odwoławczymi lub środkami zaskarżenia, ale wyłącznie reguluje skutek
5
nienależytego opłacenia takiego pisma wniesionego przez adwokata, radcę
prawnego lub rzecznika patentowego opłatą w wysokości stałej lub stosunkowej.
Lokata tego przepisu w kodeksie postępowania cywilnego, a nie w ustawie
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, nie przesądza o jego charakterze.
Fakt, że zastąpił on dawną regulację zawartą w art. 17 u.k.s.c. 1967, jest
wystarczającym argumentem do przyjęcia, że to nie ten przepis ale – stosownie
do art. 149 ust. 1 u.k.s.c. 2005 – w sprawach wszczętych przed dniem wejścia
w życie tej ustawy mają zastosowanie art. 16 i 17 u.k.s.c. 1967.
Zarzut zażalenia naruszenia art. 1302
§ 3 k.p.c. przez jego zastosowanie,
zamiast zastosowania art. 16 ust. 1 u.k.s.c. 1967, jest przeto zasadny. Zażalenie
podlegało więc uwzględnieniu (art. 39816
w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c.).