Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 39/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 października 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Marek Sychowicz (sprawozdawca)
Protokolant Iwona Budzik
w sprawie z powództwa L. sp. z o.o.
przeciwko A.W.
o zakazanie czynów nieuczciwej konkurencji i ochronę dóbr osobistych,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 7 października 2009 r.,
na rozprawie
skargi kasacyjnej pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 4 września 2008 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną;
zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 270 (dwieście
siedemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Po rozpoznaniu sprawy na skutek powództwa wytoczonego przez L. Spółkę
z o.o. przeciwko A.W., Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 19 marca 2008 r.:
I. zakazał pozwanemu rozpowszechniania godzących w wizerunek i renomę
powoda informacji o jego nierzetelności i nieprawidłowościach w zakresie realizacji
zobowiązań płatniczych wobec kontrahentów, z wyjątkiem sytuacji niezbędnych do
dochodzenia od powoda roszczeń z tytułu łączących strony zobowiązań, II. nakazał
pozwanemu umieszczenie na jego stronie internetowej oświadczenia
zawierającego przeproszenie powoda za rozpowszechnianie informacji określonych
w pkt I – w terminie 14 dni od uprawomocnienia się wyroku, a w przypadku nie
wykonania tego nakazu upoważnił powoda do opublikowania oświadczenia w
dzienniku „R....”, III. nakazał pozwanemu poinformowanie (powoda) poprzez
przesłanie (powodowi) pisemnego oświadczenia zawierającego przeproszenie go
za rozpowszechnianie informacji określonych w pkt I – w terminie 14 dni
od uprawomocnienia się wyroku, IV. w pozostałej części oddalił powództwo
i V. orzekł o kosztach procesu.
Rozstrzygnięcie to jest wynikiem następujących ustaleń. Strony zawarły
w 2005 r. umowę na wykonanie wizualizacji stacji paliw. Powód zarzucił
pozwanemu nieprawidłowe wykonanie umowy, wobec czego nie doszło
do odebrania prac i rozliczenia między stronami. W tych okolicznościach pozwany
wystosował do partnerów powoda i kierowników stacji paliw pisma, w których
zawarł informacje o nierzetelności powoda i nieprawidłowościach w zakresie
realizacji przez niego zobowiązań płatniczych wobec kontrahentów, a także
sugerował, że zarząd powoda dopuścił się wielu zaniedbań i może być pociągnięty
do odpowiedzialności karnej. Ponadto pozwany umieścił na swojej stronie
internetowej informacje dotyczące sposobu działania powoda, polegającego
na unikaniu wykonywania zobowiązań płatniczych, nierzetelności powoda
oraz dopuszczeniu się przez niego nieprawidłowości przy realizacji zobowiązań
płatniczych.
3
Sąd Okręgowy uznał, że działanie pozwanego naruszyło dobra osobiste
powoda, gdyż godziło w jego wizerunek i renomę, jako rzetelnego kontrahenta
i, że pozwany nie wykazał, iż jego działanie nie było bezprawne. Jako przykład
dopuszczalnej aktywności w ramach obowiązującego porządku prawnego wskazał
dochodzenie swoich racji na drodze sądowej. Nie znalazł podstaw do przypisania
pozwanemu czynu nieuczciwej konkurencji w rozumieniu art. 14 ustawy
z dnia16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn.: Dz.U.
z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 ze zm.; dalej – „u.z.n.k.”, jakkolwiek uznał, że działanie
pozwanego nosi cechy pomówienia, czym wypełnia przesłanki art. 3 tej ustawy.
Po rozpoznaniu apelacji pozwanego, która zarzucała m.in. naruszenie art. 23
i 24 k.c. oraz art. 3 u.z.n.k., Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 4 września 2008 r.
oddalił apelację.
Sąd Apelacyjny zaakceptował ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd
pierwszej instancji i uznanie przez ten Sąd, że informacje, które rozpowszechnił
pozwany naruszyły dobro osobiste powoda, jakim jest jego dobre imię, firma
i renoma w obrocie gospodarczym oraz że działanie pozwanego nie mieściło się
w granicach dobrych obyczajów kupieckich i stanowi naruszenie dobrego imienia
firmy. Nie podzielił twierdzenia pozwanego, że jego działanie stanowiło
dopuszczalną krytykę, albowiem informacje rozpowszechnione przez powoda
zawierały fakty, a prawdziwości tych faktów pozwany nie wykazał. W uzasadnieniu
wydanego przez siebie wyroku Sąd Apelacyjny spośród przepisów prawa
materialnego powołał art. 23, 24 i 43 k.c.
Wymieniony wyrok Sądu Apelacyjnego pozwany zaskarżył skargą
kasacyjną. Podstawą skargi jest: I. naruszenie przepisów postępowania: 1) art. 382
k.p.c. przez pominięcie przy dokonywaniu własnych ustaleń łącznej analizy pisma
skierowanego przez pozwanego do partnerów powoda i kierowników stacji paliw
oraz treści informacji zamieszczonej na stronie internetowej pozwanego
wraz z dołączonym do niej materiałem porównawczym w postaci zestawu zdjęć
fotograficznych elementów wizualizacji stacji paliw, 2) art. 328 § 2 w zw. z art. 391
§ 1 k.p.c. przez a) zaniechanie wskazania, dlaczego Sąd nie uznał za posiadające
wystarczającą moc dowodową dokumentów w postaci pisma skierowanego
4
przez pozwanego do partnerów powoda i kierowników stacji paliw oraz informacji
zamieszczonej na stronie internetowej pozwanego i b) zaniechanie wskazania
w ramach wyjaśnienia podstawy prawnej rozstrzygnięcia dlaczego swobodę
wypowiedzi pozwanego, gwarantowaną przez art. 54 ust. 1 Konstytucji,
Sąd ograniczył do jedynie do prawa wytoczenia sporu sądowego, II. naruszenie
prawa materialnego przez błędną wykładnię: 1) art. 23 w zw. z art. 43 k.c. przez
błędne przyjęcie, że przepisy o ochronie dóbr osobistych człowieka, obejmujące
m.in. ochronę wizerunku jako ściśle związanego z cechami osobistymi osoby
fizycznej, mają odpowiednie zastosowanie do ochrony dóbr osobistych osób
prawnych, 2) art. 3 ust. 1 u.z.n.k. w zw. z art. 14 ust. 1 tej ustawy przez błędne
przyjęcie, że norma art. 3 ust. 1 u.z.n.k. ma w stosunku do przepisów rozdziału 2 tej
ustawy charakter lex generalis, wobec czego brak podstawy do zastosowania art.
14 ust. 1 u.z.n.k. nie wyklucza możliwości zastosowania art. 3 ust. 1 tej ustawy, 3)
art. 2 u.z.n.k. przez błędne przyjęcie, że tzw. renoma jest składnikiem
przedsiębiorstwa, do którego przysługuje przedsiębiorcy prawo podmiotowe
podlegające ochronie także na gruncie art. 23 i 24 k.c., jako prawo tożsame
z prawem do ochrony czci jako dobrej sławy. Skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i wyroku Sądu
pierwszej instancji w części uwzględniającej powództwo oraz orzekającej
o kosztach procesu i oddalenie powództwa.
Powód wniósł o oddalenie skargi kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna nie jest środkiem zaskarżenia orzeczenia sądu pierwszej
instancji, ale prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji (art. 3891
§ 1 k.p.c.).
Podstawy kasacyjne i ich uzasadnienie są odrębnymi elementami skargi kasacyjnej
(art. 3983
, art. 3984
§ 1 pkt 2 i art. 39813
§ 3 k.p.c.). Uzasadnienie podstaw
kasacyjnych służy do wyjaśnienia tych podstaw. Skarga kasacyjna podlega
rozpatrzeniu jedynie w granicach jej podstaw (art. 39813
§ 1 k.p.c.). Uwzględnienie
tych zasad przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej wniesionej przez pozwanego
sprawiło, ze skarga ta okazała się nie mieć uzasadnionych podstaw.
5
I. 1. Przepis art. 382 k.p.c. nakazuje sądowi drugiej instancji orzekanie
na podstawie całego materiału zebranego w sprawie, tj. zebranego
tak w postępowaniu w pierwszej instancji jak i w postępowaniu apelacyjnym.
Uzasadnienie zaskarżonego wyroku wprost nie wskazuje na jakim materiale
procesowym zostało oparte. Jednakże zawiera ono stwierdzenie o zaakceptowaniu
ustaleń poczynionych przez Sąd pierwszej instancji i przyjęciu ich za własne.
W sytuacji, gdy z uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego wynika (przez wskazanie
kart akt sprawy), że podstawą dokonanych przezeń ustaleń stanowi m.in.
informacja zamieszczona na stronie internetowej pozwanego wraz z dołączonym
do niej materiałem porównawczym w postaci zestawu zdjęć fotograficznych
elementów wizualizacji stacji paliw, oznacza to, że wymieniony materiał procesowy
był także podstawą orzekania przez sąd drugiej instancji. Kwestia prawidłowości
wykorzystania tego materiału w ramach swobodnej oceny dowodów (art. 233 k.p.c.)
nie jest przedmiotem regulacji przez art. 382 k.p.c. i uchybienia sądu w tym
zakresie nie stanowią naruszenia tego przepisu.
2. Prawidłowość sporządzenia uzasadnienia zaskarżonego wyroku może
nasuwać zastrzeżenia. W świetle podstaw kasacyjnych rozpoznawanej skargi
kasacyjnej jest ono jednakże wystarczające do oceny zasadności tych podstaw.
a) Przepis art. 328 § 2 k.p.c. wymaga, żeby uzasadnienie wyroku zawierało
wskazanie przyczyn, dla których sąd odmówił wiarygodności i mocy dowodowej
dowodów nie stanowiących podstawy dokonanych ustaleń. Nie wymaga natomiast
żeby uzasadnienie wyjaśniało dlaczego sąd uznał za wiarygodne i posiadające
moc dowodową te dowody, na których się oparł.
b) Wyjaśnienie w uzasadnieniu wyroku jego podstawy prawnej powinno
wskazywać te przepisy prawne, które stanowią podstawę rozstrzygnięcia sprawy
tym wyrokiem. Poglądy prawne, które jedynie ubocznie zostały wyrażone
w uzasadnieniu wyroku powinny oczywiście też mieć swoją podstawę w przepisach
prawa, niewskazanie ich w uzasadnieniu wyroku nie stanowi jednakże naruszenia
art. 328 § 1 k.p.c.
Poza tym zarzut rozpoznawanej skargi kasacyjnej dotyczący zaniechania
wskazania w ramach wyjaśnienia podstawy prawnej rozstrzygnięcia, dlaczego
6
swobodę wypowiedzi pozwanego Sąd ograniczył jedynie do prawa wytoczenia
sporu sądowego, skarżący skierował pod adresem Sądu pierwszej instancji,
gdyż to nie Sąd Apelacyjny wyraził pogląd, do którego odnosi się ten zarzut.
II. 1. O tym, że przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje
się odpowiednio do osób prawnych, wprost stanowi art. 43 k.c.
Jest oczywiste, że wizerunek, który został wymieniony w art. 23 k.c. jako
jedno z dóbr osobistych człowieka, oznacza podobiznę człowieka utrwaloną jako
portret, fotografia lub w innej postaci. Wizerunku w tym znaczeniu nie posiada
osoba prawna, która jest bytem abstrakcyjnym i nonsensem byłoby przypisanie
takiego znaczenia pojęciu „wizerunek” w odniesieniu do powoda będącego osobą
prawną. Użycie w zaskarżonym wyroku w stosunku do powoda pojęcia „wizerunek”
w kontekście takich pojęć jak „dobre imię”, „firma” oraz „renoma” i zdefiniowanie
przy użyciu tych pojęć jednego dobra osobistego powoda, które zostało naruszone
przez pozwanego, oznacza, że dobrem tym jest utrwalona opinia jaką się cieszy się
powód i jego reputacja jako przedsiębiorcy. Otwarty katalog dóbr osobistych
zawarty w art. 23 k.c. i odpowiednie, na podstawie art. 43 k.c., zastosowanie tego
przepisu do dóbr osobistych osób prawnych pozwalają bez naruszenia
wymienionych przepisów na takie określenie dobra osobistego powoda
naruszonego przez pozwanego. Użycie dla określenia tego dobra pojęcia
„wizerunek” należy rozumieć jako pojęcie obejmujące postrzeganie ogółu cech
charakteryzujących w powszechnym odczuciu podmiot, którego pojecie to dotyczy.
2. Wprawdzie rozstrzygnięcie sprawy wyrokiem Sądu pierwszej instancji
nawiązywało do przepisów u.z.n.k., ale mimo że apelacja zarzucała m.in.
naruszenie art. 3 tej ustawy, Sąd Apelacyjny nie ustosunkował się do tego zarzutu
i nie oparł rozstrzygnięcia sprawy na przepisach u.z.n.k. Podstawa skargi
kasacyjnej naruszenia art. 3 ust. 1 w zw. z art. 14 ust. 1 u.z.n.k. przez błędną jego
wykładnię (a nie przez niezastosowanie) jest więc bezprzedmiotowa. Już tylko
na marginesie należy zauważyć, że Sąd Apelacyjny nie wyraził poglądu, który
przypisał mu skarżący i który według niego ma świadczyć o naruszeniu art. 3 ust. 1
w zw. z art. 14 ust. 1 u.z.n.k.
7
3. Przepis art. 2 u.z.n.k. określa kto jest przedsiębiorcą w rozumieniu tej
ustawy. Naruszenie wymienionego przepisu zachodziłoby zatem w razie uznania,
że powód jest lub nie jest przedsiębiorcą stosownie do jego treści w związku
z czym wadliwie zastosowano lub nie zastosowano do niego przepisy u.z.n.k.
Nie można zaś dopatrzyć się naruszenia tego przepisu przez błędne przyjęcie –
co zarzucił skarżący - że tzw. renoma jest składnikiem przedsiębiorstwa, do którego
przysługuje przedsiębiorcy prawo podmiotowe podlegające ochronie także na
gruncie art. 23 i 24 k.c., jako prawo tożsame z prawem do ochrony czci jako dobrej
sławy. Dla oceny zasadności podstawy kasacyjnej opartej na takim zarzucie
zbędne jest rozważanie poruszonego w uzasadnieniu rozpoznawanej skargi
kasacyjnej zagadnienia, czy renoma jest dobrem osobistym osoby prawnej będącej
przedsiębiorcą i podlega ochronie na podstawie przepisów o ochronie dóbr
osobistych.
Wobec powyższego, stosownie do art. 39814
k.p.c. skarga kasacyjna
podlegała oddaleniu.
O kosztach postępowania kasacyjnego Sąd Najwyższy orzekł na podstawie
art. 108 § 1 zd. pierwsze w zw. z art. 98 § 1 i 3 oraz art. 109 § 2 k.p.c. w zw. z § 13
ust. 4 pkt 1 oraz § 11 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia
przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu
(Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).