Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 98/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 października 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Herbert Szurgacz (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania Z. P.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanych K. W., J. T.
o ustalenie odpowiedzialności członka zarządu spółki akcyjnej za zaległości
składkowe,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 21 października 2009 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 1 października 2008 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Decyzją z dnia 13 kwietnia 2006 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych
stwierdził, że na zasadzie art. 116 § 1 i 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. -
2
Ordynacja podatkowa oraz art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych Z. P. odpowiada całym swoim majątkiem, jako członek
zarządu, za zobowiązania Towarzystwa Transportu Kombinowanego […] z tytułu
nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz
Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za
wskazane w decyzji okresy wraz z odsetkami.
W odwołaniu od tej decyzji Z. P. wniósł o jej zmianę i zwolnienie go z
odpowiedzialności za zaległości składkowe Spółki za cały okres objęty zaskarżoną
decyzją.
Sąd Okręgowy Sąd Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 6 czerwca
2007 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił, iż Z. P. nie odpowiada
za zaległości składkowe Towarzystwa Transportu Kombinowanego „P." S.A. za
okres od dnia 19 grudnia 2002 r., a w pozostałym zakresie odwołanie oddalił.
Sąd Okręgowy ustalił, że zaległości składkowe Towarzystwa Transportu z
tytułu składek na FUS, FUZ, FP i FGŚP za okresy objęte zaskarżoną decyzją wraz
z odsetkami naliczonymi do dnia 6 kwietnia 2006 r. wynoszą łącznie: na
ubezpieczenia społeczne za okresy: od października 2001 r. do grudnia 2001 r., od
lutego 2002 r. do czerwca 2002 r., od sierpnia 2002 r. do grudnia 2002 r., za
marzec 2003 r. - 433.415,47 zł, na ubezpieczenie zdrowotne za okresy: od marca
2002 r., do czerwca 2002 r., od sierpnia 2002 r. do grudnia 2002 r., za marzec
2003 r. - 42.574,92 zł, na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych za okresy: od lipca 2001 r. do czerwca 2002 r., od sierpnia 2002 r.
do grudnia 2002 r., za marzec 2003 r. - 60.844,73 zł. Egzekucja wyżej
wymienionych zaległości składkowych z majątku Spółki „P." okazała się
bezskuteczna.
Uchwałą z dnia 11 czerwca 2001 r. Rada Nadzorcza Spółki powołała Z. P.
na stanowisko Prezesa Zarządu - Dyrektora TTK „P." S.A. od dnia 11 czerwca
2001 r., a uchwałą z dnia 2 listopada 2001 r. odwołała go ze stanowiska - Prezesa
Zarządu - Dyrektora „P." S.A. z dniem 2 listopada 2001 r. Kolejną uchwałą z dnia
10 lipca 2002 r. Rada Nadzorcza powołała go z dniem 10 lipca 2002 r. na
stanowisko Prezesa Zarządu „P." S.A. Z pisma przewodniczącego Rady
Nadzorczej Spółki „P." z dnia 4 marca 2002 r., skierowanego do Sądu Rejonowego
3
Wydziału Gospodarczego Krajowego Rejestru Sądowego wynika, że Z. P. został z
dniem 2 listopada 2001 r. odwołany tylko z funkcji Prezesa Zarządu, nie nastąpiło
natomiast jego odwołanie z funkcji członka Zarządu, od dnia 13 lipca 2001 r. Rada
Nadzorcza rozszerzyła bowiem skład zarządu do trzech osób.
W dniu 19 grudnia 2002 r. Z. P. złożył na ręce przewodniczącego Rady
Nadzorczej rezygnację z funkcji Prezesa Zarządu „P." S.A. i uchwałą z dnia 19
grudnia 2002 r. Rada Nadzorcza przychyliła się do jego prośby.
Podanie o otwarcie postępowania układowego zostało sporządzone przez
spółkę „P." S.A. dnia 9 września 2001 r. i podpisane przez Z. P. jako Prezesa
Zarządu i K. W. - Wiceprezesa Zarządu, przy czym wniosek ten został złożony w
Sądzie Rejonowym dla miasta stołecznego Warszawy Sądzie Gospodarczym,
Wydziale Gospodarczym ds. upadłościowo - układowych dopiero dnia 5 listopada
2001 r. Z zestawień zobowiązań sporządzonych przez Spółkę i dołączonych do
tego podania wynika, że na dzień 30 września 2001 r. zobowiązania, które miały
być objęte układem wynosiły 821.730,67 zł, natomiast zobowiązania nim nie objęte,
w tym wobec ZUS, wynosiły 2.579.7882,71 zł.
Prawomocnym postanowieniem z dnia 28 czerwca 2002 r. Sąd oddalił
wniosek, podając w uzasadnieniu, że w przedmiotowej sprawie dłużnik proponuje
wierzycielom realizację układu tylko ich kosztem nic w zamian nie oferując w
zakresie dodatkowych nakładów i dopóki nie nastąpi jego dokapitalizowanie nie
można liczyć na wykonanie układu. Ponadto Sąd Rejonowy podkreślił, że utrata
zdolności płatniczej Spółki „P." nastąpiła z zależnych od niej i nie wyjątkowych
okoliczności, co wyklucza zgodnie z art. 1 Prawa o postępowaniu układowym
możliwość otwarcia postępowania układowego.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że spór dotyczy
dwóch kwestii, mających znaczenie dla ustalenia odpowiedzialności Z. P. za
powyższe zaległości składkowe Spółki „P": okresu pełnienia przez odwołującego
się Z. P. funkcji członka zarządu oraz wykazania, że we właściwym czasie złożono
wniosek o ogłoszenie upadłości Spółki „P" .
Sąd Okręgowy uznał, że Z. P. był członkiem Zarządu Spółki „P." w okresie
od dnia 11 czerwca 2001 r. do dnia 18 grudnia 2002 r. włącznie, bowiem dnia 19
grudnia 2002 r. jego mandat członka zarządu wygasł w myśl art. 369 § 5 k.s.h.
4
wskutek złożonej w tym dniu rezygnacji. W związku z powyższym, rozważając
odpowiedzialność Z. P. za zaległości składkowe Spółki „P." należy odnosić się do
tego okresu. Uzasadniając swoje stanowisko Sąd przywołał przepisy k.s.h. i
stwierdził, że wbrew stwierdzeniu organu rentowego nie ma znaczenia dla ustalenia
odpowiedzialności Z. P. okoliczność, że „do dnia dzisiejszego figuruje jako prezes
zarządu Spółki „P." w KRS". Znaczenie mają natomiast uchwały rady nadzorczej
spółki S.A. „P." oraz złożenie rezygnacji z funkcji członka zarządu przez Z. P. w
dniu 19 grudnia 2002 r.
Odnosząc się do kwestii ewentualnego wyłączenia odpowiedzialności Z. P.
ze względu na zgłoszenie wniosku otwarcie postępowania układowego Sąd
Okręgowy zauważył, że zgodnie z art. 116 § 1 pkt 1 a Ordynacji podatkowej
wniosek taki powinien zostać złożony we „właściwym czasie”, co w odniesieniu do
należności publiczno-prawnych i składkowych oznacza, że zarząd spółki,
niebędący w stanie realizować zobowiązań względem wszystkich jej wierzycieli,
winien zgłosić wniosek o ogłoszenie upadłości, aby w ten sposób chronić
zagrożone interesy Skarbu Państwa i Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Sąd
Okręgowy przywołał także obowiązujące w okresie objętym sporem przepisy
rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. -
Prawo upadłościowe i uznał, że wyniki postępowania zakończonego odmową
wszczęcia postępowania układowego, wynikające z uzasadnienia postanowienia
Sądu z dnia 28 czerwca 2002 r. i dokumenty dołączone do wniosku (bilanse
sporządzone na koniec września 2001 r. i wykazy zobowiązań, które miały być
objęte układem i zobowiązań publiczno prawnych) wskazują, że „właściwym
czasem" do złożenia przez Spółkę wniosku o ogłoszenie upadłości był wrzesień
2001 r., natomiast podanie o otwarcie postępowania układowego złożono w Sądzie
dopiero 5 listopada 2001 r.
W świetle powyższych ustaleń, Sąd uznał, ze odwołujący się Z. P. nie ponosi
odpowiedzialności za zaległości składkowe „P." S.A. powstałe od dnia 19 grudnia
2002 r., od kiedy wygasł jego mandat członka zarządu wskutek rezygnacji i w tej
części zmienił zaskarżoną decyzję, natomiast w pozostałej części odwołanie
oddalił, podzielając stanowisko organu rentowego, że odwołujący się, jako członek
5
zarządu Spółki, nie wykazał żadnej z przesłanek, zwalniających go z tej
odpowiedzialności, wymienionych w art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej.
Wyrok ten Z. P. zaskarżył apelacją w całości, wnosząc o jego zmianę i
uchylenie decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Zaskarżonemu wyrokowi
zarzucił błędne ustalenie, że egzekucja prowadzona wobec TTK „P.” S.A. okazała
się bezskuteczna, błędne ustalenie okresu, w którym skarżący pełnił obowiązki
członka zarządu TTK P. S.A. w W., oraz błędne ustalenie, że wniosek o ogłoszenie
upadłości TTK P. S.A. został zgłoszony w niewłaściwym czasie poprzez przyjęcie,
że w niewłaściwym czasie wszczęto postępowanie układowe.
W uzasadnieniu skarżący podniósł, że oddalenie wniosku TTK "P." S.A. o
ogłoszenie upadłości ze względu na brak środków wystarczających przynajmniej na
pokrycie kosztów postępowania upadłościowego nastąpiło w okresie, kiedy nie był
on już członkiem zarządu TTK „P." S.A. od kilku miesięcy, a zatem nie ponosi on
winy za nie zabezpieczenie środków na to postępowanie i doprowadzenie do
oddalenia wniosku o ogłoszeniu upadłości. Wskazał także, że w okresie od 2
listopada 2001 r. do 10 lipca 2002 r. nie pełnił funkcji członka zarządu, lecz był tylko
pracownikiem TTK „P." S.A. Ponadto podkreślił, że wniosek o otwarcie
postępowania układowego TTK „P." S.A. był konstruowany m.in. we wrześniu 2001
r., natomiast załączniki z danymi na dzień 30 września 2001 r. mogły być
przygotowane najwcześniej na dzień 20 października 2001 r., co wynika z praktyki
księgowości i obowiązujących terminów dot. składania odpowiednich deklaracji.
Sąd Apelacyjny, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, wyrokiem z
dnia 1 października 2008 r. częściowo uwzględnił apelację i zmienił zaskarżony
wyrok i poprzedzająca go decyzję organu rentowego w ten sposób, że ustalił, iż
skarżący nie odpowiada za zaległości składkowe TTK „P." S.A. za okres od 2
listopada 2001 r. do 10 lipca 2002 r.
W uzasadnieniu Sąd drugiej instancji stwierdził, że analiza treści uchwał
Rady Nadzorczej, zeznań świadków, przepisów k.s.h. oraz świadectwa pracy
skarżącego wskazuje, iż Z. P. w spornym okresie nie był członkiem zarządu, a
zatem nie może ponosić odpowiedzialności za zaległości składkowe TTK „P." S.A.
powstałe w tym czasie.
Odnosząc się do kwestii, czy skarżący w prowadzonym postępowaniu
6
wykazał, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości Spółki we właściwym
czasie nastąpiło bez jego winy Sąd Apelacyjny stwierdził, że Z. P. nie wykazał, aby
będąc Prezesem Spółki zgłosił wniosek o otwarcie postępowania układowego we
właściwym czasie, albowiem czasem właściwym był wrzesień 2001 r., a nie listopad
2001 r.
Z. P. zaskarżył ten wyrok skargą kasacyjną w części dotyczącej jego
odpowiedzialności za zaległości składkowe TTK „P." S.A. za okres od 9 lipca 2002
r. do 19 grudnia 2002 r., wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku w tej części i
orzeczenie co do istoty sprawy poprzez zmianę zaskarżonego wyroku i ustalenie, iż
Z. P. nie odpowiada za zaległości składkowe TTK P.S.A. od dnia 2 listopada 2001
r., ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpatrzenia.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie art. 116 § 1 Ordynacji
podatkowej w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2002 r. przez jego
niewłaściwe zastosowanie wyrażające się w przyjęciu, że Z. P. odpowiada za
zaległości Spółki, mimo, że nie ponosi winy, ponieważ nie był on członkiem zarządu
TIK P. S.A w okresie prowadzenia postępowania upadłościowego oraz składania
wniosku o ogłoszenie upadłości.
W uzasadnieniu skarżący wskazał, że całe postępowanie układowe w
okresie od złożenia wniosku 5 listopada 2001 r. do jego oddalenia 28 czerwca 2002
r. było prowadzone w okresie gdy Z. P. nie był członkiem zarządu TIK P. S.A., nie
miał on więc żadnego wpływu na sposób jego prowadzenia, ani tym bardziej na
jego wynik. Nie uczestniczył on także w procedurze naprawczej spółki przez cały
okres jej prowadzenia przez inny zarząd, nie miał żadnego wpływu na wynik tego
postępowania ani termin złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na etapie postępowania kasacyjnego spór sprowadza się do
odpowiedzialności wnioskodawcy za zaległości składkowe w okresie pełnienia
przez niego funkcji prezesa zarządu TTK P.I S.A. Zaskarżonym wyrokiem Sąd
Apelacyjny ograniczył zakres odpowiedzialności wnioskodawcy w stosunku do
7
orzeczonego decyzją organu rentowego przez wyłączenie tej odpowiedzialności za
okres 2 listopada 2001 r. do 9 lipca 2002 r., tj. za okres, kiedy wnioskodawca nie
pełnił obowiązków członka zarządu. Zdaniem skarżącego wyłączenie to powinno
objąć również czas od 10 lipca 2002 r. do 19 grudnia 2002 r. W okresie tym
wnioskodawca wprawdzie pełnił funkcję członka zarządu, jednak jego
odpowiedzialność za zaległości składkowe w tym okresie wyłącza - jak twierdzi
skarżący – okoliczność, że postępowanie układowe było prowadzone w okresie,
gdy nie był członkiem zarządu, nie uczestniczył w procedurze naprawczej i nie miał
wpływu na jego wynik. Doszło zatem do naruszenia art. 116 § 1 Ordynacji
podatkowej. Stanowisko to nie jest trafne.
Art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej w brzmieniu obowiązującym w spornym
okresie przewidywał jako okoliczność wyłączającą odpowiedzialność za
zobowiązania składkowe członków zarządu wykazanie, że we właściwym czasie
został zgłoszony wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie
zapobiegające upadłości (postępowanie układowe) albo że niezgłoszenie wniosku
o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie
z jego winy, bądź też członek zarządu wskaże mienie, z którego egzekucja jest
możliwa. Sąd Apelacyjny ustalił, że wniosek o ogłoszenie upadłości bądź otwarcie
postępowania układowego nie został zgłoszony we właściwym terminie, skarżący
miał wpływ na podjęcie tych działań we właściwym czasie. Ustaleń tych skarżący
nie zakwestionował skutecznie. Skarga kasacyjna nie zawiera zarzutu naruszenia
przepisów postępowania, co w konsekwencji powoduje, że Sąd Najwyższy jest
związany ustaleniami Sądu Apelacyjnego (art. 39813 § 2 k.p.c.). Nie zostało też
wskazane mienie, z którego egzekucja jest możliwa.
Skoro zatem skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw, na
podstawie art. 39814
k.p.c. należało orzec jak w sentencji wyroku.