Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 38/09
POSTANOWIENIE
Dnia 22 października 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSN Zbigniew Kwaśniewski
Protokolant Iwona Budzik
w sprawie z wniosku P. sp. z o.o.
przy uczestnictwie D. S.A. w likwidacji i Skarbu Państwa – Starosty Grodzkiego –
Prezydenta Miasta K.
oraz z wniosku Skarbu Państwa – Starosty Grodzkiego – Prezydenta Miasta K.
przy uczestnictwie D. S.A. w likwidacji
o stwierdzenie nabycia prawa własności nieruchomości w drodze zasiedzenia,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na rozprawie w dniu 22 października 2009 r.,
skargi kasacyjnej Skarbu Państwa – Starosty Grodzkiego – Prezydenta Miasta K.
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 30 lipca 2008 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie w części, w której oddalono
nim apelację Skarbu Państwa – Starosty Grodzkiego –
Prezydenta Miasta K. i sprawę w tym zakresie przekazuje do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w K.,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w K., postanowieniem z dnia 16 stycznia 2008 r., oddalił
wnioski P. sp. z o.o. oraz Skarbu Państwa reprezentowanego przez Starostę
Grodzkiego – Prezydenta Miasta K. o stwierdzenie nabycia w drodze zasiedzenia
własności nieruchomości położonej w K. przy ul. K. Sąd ten ustalił, że
nieruchomość ta stanowi działkę gruntu zabudowaną budynkiem wielopiętrowym.
W prowadzonej dla niej księdze wieczystej jako właściciel jest wpisana Spółka
Akcyjna D. Po drugiej wojnie światowej cały majątek tej spółki, za wyjątkiem
wskazanej wyżej nieruchomości – wówczas jeszcze nie zabudowanej – został
znacjonalizowany. W 1951 r. Okręgowy Zarząd PGR rozpoczął zabudowę
nieruchomości. Budynek został oddany do użytku w 1953 r. Do 1957 r. mieściła się
w nim siedziba Okręgowego Zarządu PGR. W okresie późniejszym, do 1988 r.,
nieruchomość była wykorzystywana przez inne przedsiębiorstwa państwowe.
W 1988 r. powstała P. sp. z o.o., która zajęła pomieszczenia w budynku przy ul K.
oraz administrowała i zarządzała tym budynkiem.
W oparciu o te ustalenia Sąd Rejonowy uznał, że Skarb Państwa nie
wykazał samoistnego posiadania nieruchomości, zaś drugi z wnioskodawców
następstwa prawnego w stosunku do poprzednich posiadaczy nieruchomości
i z tego względu należało przyjąć, że był posiadaczem dopiero od grudnia 1988 r.
Z tych względów w stosunku do żadnego z wnioskodawców nie zostały spełnione
przesłanki do nabycia własności nieruchomości w drodze zasiedzenia, wynikające
z art. 172 k.c.
Sąd Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 30 lipca 2008 r. oddalił apelację
wnioskodawcy – Skarbu Państwa podzielając ustalenia faktyczne i ocenę prawną
Sądu pierwszej instancji.
Skarga kasacyjna Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta K. została oparta o
podstawę naruszenia prawa materialnego. Zarzucono w niej naruszenie art. 172 §
1 i 2 k.c. w zw. z art. 336 k.c. oraz art. 50 § 1 i 2 w zw. z art. 296 § 1 dekretu z dnia
11 października 1946 r. Prawo rzeczowe i art. XLI § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia
3
1964 r. Przepisy wprowadzające kodeks cywilny, art. 338 k.c. w zw. z art. 297
Prawa rzeczowego, art. 336 k.c. w zw. z art. 296 § 1 Prawa rzeczowego, art. 339
k.c. w zw. z art. 6 k.c., art. 298 Prawa rzeczowego w zw. z art. 4 ustawy z dnia 18
lipca 1950 r. Przepisy ogólne prawa cywilnego oraz art. 298 Prawa rzeczowego w
zw. z art. 7 dekretu z dnia 12 listopada 1946 r. Przepisy ogólne prawa cywilnego.
W oparciu o te zarzuty skarżący wniósł o uchylenie punktu II zaskarżonego
postanowienia i uwzględnienie jego wniosku, ewentualnie uchylenie punktu II
zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w K. do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Okręgowy zaakceptował ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji
wskazujące, że nieruchomość, której dotyczył wniosek o stwierdzenie zasiedzenia,
znajdowała się we władaniu Skarbu Państwa od 1951 r., przez czas niezbędny do
nabycia jej własności przez zasiedzenie. Stwierdził jednak, że wnioskodawca nie
wykazał spełnienia wszystkich przesłanek koniecznych do zasiedzenia, co
w praktyce oznacza, że w jego ocenie władanie nieruchomością przez Skarb
Państwa nie miało charakteru posiadania samoistnego. Uzasadniając to stanowisko
Sąd Okręgowy odwołał się do posiadania nieruchomości przez różne państwowe
osoby prawne, z których żadna nie posiadała nieruchomości przez okres niezbędny
do stwierdzenia nabycia jej własności przez zasiedzenie. Wyraził nadto ocenę, że
Skarb Państwa nie był posiadaczem w rozumieniu art. 172 k.c., gdyż nie miał
zamiaru posiadania nieruchomości dla siebie jak właściciel i sprawował władztwo
nad nieruchomością jedynie w sensie publicznoprawnym. Czynności związane
z zarządzaniem i administrowaniem nieruchomością, wynajmowaniem lokali
i prowadzeniem remontów były bowiem realizowane nie przez Skarb Państwa, lecz
inne podmioty, które w danym okresie nieruchomość faktycznie posiadały.
Stanowisko to wskazuje, że Sąd Okręgowy oddzielił posiadanie nieruchomości
przez Skarb Państwa od jej posiadania przez państwowe osoby prawne i uznał
dodatkowo za istotne, że żadna z nich nie posiadała nieruchomości przez okres
niezbędny do nabycia jej własności przez zasiedzenie.
4
Stanowisko to wskazuje na wadliwe rozumienie zasady jednolitej własności
państwowej, którą wyrażała treść art. 128 k.c. w jego pierwotnym brzmieniu.
W czasie obowiązywania tego przepisu przyjmowano powszechnie, że własność
ogólnonarodowa przysługuje niepodzielnie Państwu. Jednostki organizacyjne
Skarbu Państwa i państwowe osoby prawne wykonywały jedynie uprawnienia
wynikające z własności państwowej. W konsekwencji także posiadanie
nieruchomości przez te podmioty było równoznaczne z posiadaniem przez Skarb
Państwa. W orzecznictwie utrwalone zostało stanowisko, że władanie przez
państwowe osoby prawne nieruchomościami, które nie stanowiły własności
państwowej było wykonywane na rzecz Skarbu Państwa i prowadziło, przy
spełnieniu wymaganych przesłanek, do nabycia własności nieruchomości w wyniku
zasiedzenia przez Skarb Państwa, gdyż status państwowych osób prawnych nie
zezwalał na nabycie przez nie własności nieruchomości w drodze zasiedzenia
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 17 września 1993 r., II CRN 76/93,
LEX nr 80723 i z dnia 25 stycznia 2006 r., I CSK 11/05, LEX nr 181257).
Z tych względów nie miało także znaczenia, że nieruchomość posiadały
kolejno różne jednostki państwowe i żadna z nich nie była posiadaczem przez
okres wymagany do nabycia własności przez zasiedzenie. Istotne było jedynie, czy
łączny okres posiadania przez te podmioty był wystarczający do zasiedzenia przez
Skarb Państwa. Odmienny pogląd Sądu Okręgowego był błędny. Prezentując takie
stanowisko Sąd nie zwrócił także uwagi na art. 176 § 1 k.c., który znajduje
zastosowanie w przypadkach przeniesienia posiadania.
Sąd Okręgowy prezentując stanowisko, że Skarb Państwa nie miał zamiaru
posiadania nieruchomości dla siebie jak właściciel i sprawował władztwo nad
nieruchomością w sensie publicznoprawnym, nie uzasadnił należycie tej oceny.
Wyraził przy tym błędny pogląd, że zarządzanie nieruchomością, wynajmowanie
lokali i przeprowadzanie remontów przez państwowe osoby prawne nie stanowiło
czynności świadczących o posiadaniu nieruchomości przez Skarb Państwa.
Dokonując wskazanej wyżej oceny, Sąd Okręgowy pominął jednocześnie tak
istotną okoliczność, jak zabudowanie nieruchomości.
5
Powyższe uwagi odnoszą się odpowiednio do stwierdzenia o braku
wykazania przez Skarb Państwa, że był posiadaczem samoistnym nieruchomości.
W skardze kasacyjnej zasadnie zwrócono uwagę, że o istnieniu woli posiadania
nieruchomości w sposób odpowiadający posiadaniu przez właściciela, mogą
świadczyć różnorodne formy zachowania posiadacza, które powinny być w tym
zakresie ocenione przy zastosowaniu obiektywnych wzorców. Nieuzasadnione
pominięcie przez Sąd Okręgowy przy tej ocenie faktu zabudowania nieruchomości
oraz przypisanie części działań świadczących o posiadaniu nieruchomości
oddzielnie różnym państwowym osobom prawnym, miało niewątpliwie wpływ na
sposób oceny charakteru posiadania nieruchomości. Niezależnie od tego Sąd
Okręgowy nie odniósł się w żaden sposób do brzmienia art. 339 k.c., który to
przepis przewiduje domniemanie posiadania samoistnego, co w pełni uzasadniało
zarzut jego naruszenia.
Z tych względów podstawa skargi kasacyjnej związana z naruszeniem
przepisów prawa materialnego była uzasadniona. Nie przesądzało to jednak
o istnieniu podstaw do stwierdzenia nabycia własności nieruchomości w drodze
zasiedzenia przez Skarb Państwa. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia
26 października 2007 r., III CZP 30/07 (OSNC 2008, nr 5, poz. 43) podkreślił
bowiem, że samoistne posiadanie nieruchomości przez Skarb Państwa,
prowadzące do zasiedzenia nie biegło w wypadku, gdy właściciel nie mógł
skutecznie dochodzić wydania nieruchomości. Ocena zasadności wniosku Skarbu
Państwa wymagała zatem także rozważenia pod tym kątem okoliczności
występujących w rozstrzyganej sprawie.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu
w K. do ponownego rozpoznania.