Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 55/09
POSTANOWIENIE
Dnia 5 listopada 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa H.F.
przeciwko I. Spółce z o.o.
o ochronę dóbr osobistych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 5 listopada 2009 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 lutego 2009 r., sygn. akt [...],
oddala zażalenie i przyznaje adwokatowi P.D. z Kancelarii
Adwokaci i Radcowie Prawni kwotę 270 zł (dwieście
siedemdziesiąt złotych), wraz z należnym podatkiem od towarów
i usług, od Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego, tytułem nie
opłaconej pomocy prawnej świadczonej powodowi z urzędu w
postępowaniu zażaleniowym przed Sądem Najwyższym.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Apelacyjny odrzucił skargę kasacyjną
powoda H.F. wniesioną od wyroku tego Sądu wydanego w dniu 28 sierpnia 2008
roku.
W uzasadnieniu postanowienia Sąd wskazał, że skarżący nie uiścił należnej
opłaty sądowej od wniesionej skargi kasacyjnej, a tym samym ta, jako nie opłacona,
podlega odrzuceniu na podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c. Zaznaczył przy tym, że w dniu
24 grudnia 2008 roku Sąd ten oddalił, zgłoszony w skardze kasacyjnej, wniosek
powoda o zwolnienie go od kosztów sądowych w postępowaniu kasacyjnym
uznając, w oparciu o dane wskazane w załączonym do wniosku oświadczeniu
o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, że uiszczenie przez
skarżącego opłaty sądowej w kwocie 600 złotych nie stanowi uszczerbku dla jego
koniecznego utrzymania. Skarżący nie ma bowiem nikogo na utrzymaniu, a jego
miesięczny stały dochód w kwocie 2.537 złotych netto jest czterokrotnie wyższy niż
wymagana opłata. Tym samym ma on możliwość dokonania oszczędności we
własnych wydatkach do granic zabezpieczenia koniecznych kosztów utrzymania,
a ustalenia tego nie podważa – w ocenie Sądu – fakt przeznaczania przez
skarżącego całego dochodu na koszty utrzymania i leki. Zdaniem Sądu zwolnienie
od kosztów postępowania stanowi formę pomocy państwa przeznaczoną wyłącznie
dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji majątkowej, którzy mimo dokonania
stosownych oszczędności nie są w stanie uiścić kosztów postępowania bez
uszczerbku dla koniecznego utrzymania siebie i rodziny.
W zażaleniu na postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej powód
zarzucił naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., art. 3966
§ 2 k.p.c., art. 102 ust. 1 oraz
art. 101 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 167, poz. 1398 ze zm.) podnosząc, że Sąd
Apelacyjny nie zbadał wszechstronnie zgłoszonego wniosku o zwolnienie z kosztów
postępowania kasacyjnego. W konsekwencji błędnie przyjął, iż skarżący ma
możliwość poczynienia oszczędności we własnych wydatkach umożliwiających mu
uiszczenie kosztów postępowania kasacyjnego. Powód przeznacza bowiem cały
3
uzyskany dochód na pokrycie kosztów utrzymania mieszkania i związanych z tym
opłat, wyżywienia oraz opłat ponoszonych celem poratowania życia i zdrowia, jak
również zapobiegania jego pogorszeniu (koszty leczenia, leków, rehabilitacji).
Pokrywa także koszty kredytów, które w sposób znaczący umniejszają możliwość
poczynienia oszczędności na pokrycie należnej opłaty sądowej. Argumentowano
także, iż odmowa zwolnienia H.F. od kosztów sądowych w postępowaniu
kasacyjnym stanowi wyraz niekonsekwencji Sądów orzekających w sprawie, gdyż
był on już częściowo zwolniony od opłaty sądowej od apelacji (postanowienie Sądu
Okręgowego w W. z dnia 6 listopada 2007 roku), a jego sytuacja materialna od tego
czasu nie uległa polepszeniu w sposób uzasadniający domniemanie, że może on
dokonać oszczędności na pokrycie opłaty sądowej od skargi kasacyjnej.
W konkluzji zażalenia skarżący wniósł o zmianę postanowienia
w przedmiocie wniosku powoda o zwolnienie go od kosztów sądowych
w postępowaniu kasacyjnym w całości lub części oraz uchylenie postanowienia w
przedmiocie odrzucenia skargi kasacyjnej. Nadto wniósł o zasądzenie od strony
pozwanej kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa
procesowego, według norm prawem przepisanych, względnie przyznanie
pełnomocnikowi skarżącego kosztów nie opłaconej pomocy prawnej udzielonej
z urzędu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie jest zasadne.
Zgodnie z art. 3986
§ 2 k.p.c. nie opłacenie lub nienależyte opłacenie skargi
kasacyjnej stanowi podstawę do jej odrzucenia przez sąd drugiej instancji.
Wniesiona przez skarżącego skarga kasacyjna nie była opłacona, a zatem słusznie
została odrzucona.
Zgodnie z art. 3941
k.p.c., w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej ustawą
z dnia 19 marca 2009 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego
(Dz. U. z 2009 r. Nr 69, poz. 592), Sąd Najwyższy w ramach swojej kognicji
rozpoznaje wyłącznie zażalenie na postanowienie sądu drugiej instancji
odrzucające skargę kasacyjną oraz skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia (art. 3941
§ 1 k.p.c.), a także – w sprawach, w których
4
przysługuje skarga kasacyjna – na postanowienie sądu drugiej instancji kończące
postępowanie w sprawie, z wyjątkiem postanowień o których mowa w art. 3981
oraz
wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji
(art. 3941
§ 2 k.p.c.).
Na postanowienie z dnia 24 grudnia 2008 roku o oddaleniu wniosku
o zwolnienie powoda od kosztów postępowania kasacyjnego nie przysługuje
zażalenie do Sądu Najwyższego ze względu na treść art. 3941
k.p.c., w brzmieniu
sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 19 marca 2009 roku. Dopuszczalne
jest natomiast wniesienie do Sądu Najwyższego zażalenia na postanowienie sądu
drugiej instancji o odrzuceniu skargi kasacyjnej (art. 3981
§ 1 k.p.c.). Zawarte
w tymże zażaleniu zarzuty naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., art. 3966
§ 2 k.p.c.,
art. 101 ust. 1 u.k.s.c. oraz art. 102 ust. 1 u.k.s.c. w swej istocie skierowane są
przeciwko postanowieniu Sądu Apelacyjnego z dnia 24 grudnia 2008 roku.
Postanowienie to niewątpliwie miało wpływ na wynik sprawy bowiem stanowiło
podstawę do odrzucenia skargi kasacyjnej wniesionej przez skarżącego, przy czym
nie podlegało zaskarżeniu. W judykaturze reprezentowane jest stanowisko, że
postanowienie sądu drugiej instancji, na które nie przysługuje zażalenie może być
przedmiotem kontroli Sądu Najwyższego wyłącznie na podstawie art. 380 w zw.
z art. 39821
k.p.c. (por. m.in. postanowienie SN z dnia 8 marca 2000 r., sygn. akt
l CZ 259/99, publ. Biul. SN 2000, nr 7, poz. 8; postanowienie SN z dnia 15 stycznia
2001 r.. sygn. akt II CZ 197/04, niepubl.; postanowienie SN z dnia 21 listopada
2001 r., syn. akt l CZ 165/01, OSNC 2002, nr 7-8; postanowienie SN z dnia
23 września 2004 r., sygn. akt III CZ 71/04, niepubl.). Warunkiem przeprowadzenia
stosowanej kontroli – zgodnie z dyspozycją art. 380 k.p.c. – jest jednak zawarcie
w zażaleniu wniosku o rozpoznanie tego postanowienia (por. postanowienie SN
z dnia 23 września 2004 r., sygn. akt III CZ 71/04, niepubl.; postanowienie SN
z dnia 3 marca 2005 r., sygn. akt II CZ 197/04, niepubl.). Wniosek taki, w przypadku
środków zaskarżenia wnoszonych przez profesjonalnych pełnomocników, powinien
być jednoznacznie sformułowany, gdyż nie ma podstaw do przypisywania im treści
wprost w nich nie wyrażonych (por. postanowienie z dnia 4 października 2006 r.,
sygn. akt l CZ 81/06, niepubl.).
5
W zażaleniu został zawarty wniosek skarżącego o przeprowadzenie, na
podstawie art. 380 k.p.c. z zw. z art. 49821
k.p.c., kontroli postanowienia sądu
drugiej instancji oddalającego wniosek skarżącego o zwolnienie go od kosztów
postępowania kasacyjnego, tym samym Sąd Najwyższy jest uprawniony do
badania jego zasadności.
W pierwszej kolejności podnieść należy, że w następstwie zmiany systemu
środków zaskarżenia w postępowaniu cywilnym polegającej na przekształceniu
kasacji w skargę kasacyjną będącą środkiem zaskarżenia od prawomocnego
orzeczenia sądu drugiej instancji, konieczne jest ponowne rozważenie kwestii
zwolnienia strony (uczestnika) od kosztów sądowych, po wydaniu przez ten sąd
wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie w sprawie, na które
przysługuje skarga kasacyjna. Uprawomocnienie się orzeczenia kończącego
postępowanie w sprawie, równoznaczne z jego zakończeniem, oznacza bowiem
odpadnięcie celu przyznania zwolnienia od kosztów sądowych, gdyż
rozstrzygnięcie przez sąd o kosztach postępowania w tym orzeczeniu powoduje
bezprzedmiotowość wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych (por. uchwała SN
z dnia 5 czerwca 2008 roku, sygn. akt III CZP 142/07, publ. OSNC 2008, nr 11,
póz. 112). Zatem, Sąd rozpoznając wniosek o zwolnienie skarżącego od kosztów
sądowych w postępowaniu kasacyjnym jest zobowiązany dokonać oceny
zgłoszonego wniosku na dzień orzekania, niezależnie od tego, że wnioskodawca,
w toku postępowania w sprawie przed sądami powszechnym, korzystał ze
zwolnienia z kosztów postępowania w całości lub części.
Postępowanie sądowe jest co do zasady odpłatne, a sąd nie podejmuje
żadnej czynności na skutek pisma, od którego nie została uiszczona należna opłata
sądowa (art. 1262
§ 1 k.p.c.). Instytucja zwolnienia od kosztów sądowych,
stanowiąca wyjątek od zasady odpłatności postępowania sądowego, ma na celu
umożliwienie osobom ubogim realizację przysługującego im prawa do sądu (art. 45
ust. 1 Konstytucji RP). Tym samym, pomoc ta może być przyznana wyłącznie
w sytuacji, gdy niemożność poniesienia kosztów postępowania, w całości lub
części, ma charakter obiektywny, na który strona nie ma realnego wpływu
(por. postanowienie SN z dnia 31 marca 1987 r., sygn. akt l CZ 26/87, publ. OSNC
1988, nr 7-8. poz. 103; postanowienie SN z dnia 4 lutego 2005 r., sygn. akt III SPP
6
11/05, publ. OSNP 2005, nr 16, poz. 260). Wskazuje się przy tym w orzecznictwie,
że ze zwolnienia nie może korzystać ta osoba, która ma możliwość dokonania
stosownych oszczędności, przewidując możliwość prowadzenia postępowania
sądowego i ponoszenia z tego tytułu określonych kosztów (por. postanowienie SN
z dnia 24 lipca 1980 r., sygn. akt l CZ 99/80, niepubl.; postanowienie SN z dnia
24 września 1984 roku, sygn. akt II CZ 104/84, niepubl.; postanowienie SN z dnia
14 października 1983 roku, sygn. akt l CZ 151/83, publ. OSNC 1984, nr 5, poz. 82).
Skarżący, będący podmiotem inicjującym postępowanie sądowe
w przedmiotowej sprawie, miał możliwość poczynienia stosownych ograniczeń
w wydatkach umożliwiających mu pokrycie wszelkich kosztów związanych
z prowadzonym przez niego sporem. Uzyskiwany bowiem przez skarżącego stały
miesięczny dochód w wysokości 2.537 złotych netto, będący czterokrotnie wyższy
niż kwota należnej opłaty sądowej (600 złotych) oraz charakter ponoszonych
wydatków daje podstawę do przyjęcia, że skarżący ma możliwość poczynienia
stosownych oszczędności bez uszczerbku dla swojego koniecznego utrzymania.
Z tych też względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
w związku z art. 3941
k.p.c. postanowił jak w sentencji.
W przedmiocie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu
orzeczono na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 roku – Prawo
o adwokaturze (Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188 ze zm.) ustalając ich wysokość
na postawie § 11 ust. 1 pkt 2 i § 19 pkt 1 i 2 w zw. z § 13 ust. 2 pkt 2
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie
opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2002 r. Nr 163,
poz. 1348 ze zm.).