Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 181/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 listopada 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
SSN Henryk Pietrzkowski
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa Z.P.
przeciwko C. Spółce Akcyjnej
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie
w Izbie Cywilnej w dniu 3 listopada 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 15 października 2008 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 23 czerwca 2008 r. zasądził od
pozwanej „C.” S.A. na rzecz powoda Z.P. kwotę 248 112,37 zł z ustawowymi
odsetkami od poszczególnych kwot składających się na tę należność, oddalił dalej
idące żądanie, orzekł o kosztach procesu i nie uiszczonych kosztach sądowych.
Podstawą rozstrzygnięcia były następujące ustalenia faktyczne i oceny prawne.
W dniu 1 października 2004 r. powód powołany został na stanowisko
przewodniczącego rady nadzorczej „O.” S.A., poprzedniczki prawnej pozwanej
spółki. Uchwałą z dnia 10 grudnia 2004 r. rada nadzorcza spółki, działając w
oparciu o treść art. 390 § 1 k.s.h., delegowała powoda do samodzielnego pełnienia
czynności nadzorczych w spółce. Jednocześnie w uchwale nr 11/2004 zwróciła się
do walnego zgromadzenia akcjonariuszy o przyznanie powodowi odpowiedniego
wynagrodzenia.
W uchwale nr 6 z dnia 10 grudnia 2004 r. nadzwyczajne walne
zgromadzenie akcjonariuszy spółki ustaliło na podstawie art. 390 § 3 k.s.h. oraz
§ 20 ust. 2 statutu wynagrodzenie powoda w kwocie wynikającej z projektu umowy
o świadczenie usług nadzoru (stanowiącego załącznik do protokołu) oraz projektu
umowy o zakazie konkurencji, ustaliło też, iż do wynagrodzenia powoda nie będzie
miała zastosowania uchwała nadzwyczajnego walnego zgromadzenia
akcjonariuszy nr 4 z dnia 29 listopada 2000 r. dotycząca wynagrodzenia członków
rady nadzorczej, a ponadto, upoważniając zarząd do zawarcia z powodem
„projektu umowy o świadczenie usług nadzoru” oraz „projektu umowy o zakazie
konkurencji” zaleciło, aby zarząd ograniczył się w wykonywaniu wymienionej
umowy wyłącznie do wypłaty przewidzianych w niej świadczeń.
Zgodnie z art. 1 zawartej pomiędzy powodem a reprezentowaną przez
dwóch członków zarządu „O.” S.A. w dniu 11 grudnia 2004 r. umowy
o świadczenie usług nadzoru powód zobowiązał się do przewodniczenia radzie
nadzorczej oraz organizowania i kierowania jej pracą, a także do osobistego
pełnienia czynności nadzorczych polegających na nadzorze nad projektem strategii
ekspansji produktowej i geograficznej, projektem rozwoju kwalifikacji kadry
3
kierowniczej, w tym członków zarządu oraz przygotowaniem spółki do debiutu
giełdowego.
Umowa została zawarta na czas określony do 30 września 2006 r. Strony
ustaliły wysokość wynagrodzenia w wysokości równowartości w walucie polskiej
kwoty 10 000 euro brutto. Niezależnie od tego, spółka zobowiązała się do zwrotu
powodowi uzasadnionych, odpowiednio udokumentowanych wydatków, w tym
ryczałtu za używanie własnego samochodu w kwocie 740 euro netto miesięcznie.
Strony ustaliły, iż w wypadku wypowiedzenia umowy przez zleceniobiorcę
z powodu umyślnego naruszenia przez spółkę któregokolwiek z postanowień
umowy, powodowi należna będzie rekompensata w kwocie stanowiącej iloczyn
liczby pełnych miesięcy pozostałych do dnia 30 września 2006 r. i kwoty
stanowiącej równowartość w złotych polskich 10 000 euro powiększona
o proporcjonalną część kwoty 10 000 euro za ewentualną część miesiąca, przy
przyjęciu, że miesiąc liczy 30 dni, chyba że skutki naruszenia zostałyby usunięte
przez spółkę w terminie 30 dni od wezwania przez powoda.
Aneksem z dnia 16 marca 2005 r. strony przedłużyły okres obowiązywania
umowy do dnia 31 sierpnia 2007 r. jednocześnie modyfikując opisane
postanowienia o wysokości ewentualnej rekompensaty w ten sposób, że liczbę
pełnych miesięcy od dnia wypowiedzenia umowy odniosły do daty 31 sierpnia
2007 r.
Od dnia 8 stycznia 2007 r. „O.” S.A. zaprzestała wypłacania powodowi
wynagrodzenia i ryczałtu. W dniu 19 lutego 2007 r. powód odwołany został ze
stanowiska przewodniczącego rady nadzorczej, umowa o świadczenie usług
nadzorczych nie została jednak wypowiedziana. Wobec tego, że kierowane do
spółki wezwania powoda o wypłatę wynagrodzenia za styczeń i luty 2007 r. okazały
się bezskuteczne, powód wypowiedział umowę z dnia 11 grudnia 2004 r.
W dniu 23 maja 2008 r. nastąpiło połączenie „O.” S.A. z „C.” S.A. w trybie
art. 492 § 1 pkt 1 k.s.h.
Sąd Okręgowy stwierdził, że powoda łączyły z poprzedniczką prawną strony
pozwanej dwa odrębne stosunki prawne, tj. więź o charakterze korporacyjnym oraz
odpłatny stosunek cywilnoprawny, który należało kwalifikować jako umowę
o świadczenie usług w rozumieniu art. 750 k.c. W zakresie drugiego stosunku
4
powód zobowiązał się nie tylko do przewodniczenia radzie nadzorczej, ale również
podjął się sprawowania określonych w umowie czynności nadzorczych. Tym
samym, stosowanie art. 386 § 2 w zw. z art. 370 k.s.h., odwołanie powoda z funkcji
przewodniczącego rady nadzorczej, nie zniweczyło automatycznie stosunku
zobowiązaniowego wynikającego z umowy z dnia 11 grudnia 2004 r.
Sąd wskazał, że bezpośrednią przyczyną wstrzymania wypłaty
wynagrodzenia powodowi nie była negatywna ocena jego pracy, ale
zakwestionowanie ważności umowy o świadczenie usług nadzorczych. W ocenie
Sądu Okręgowego, nie było jednak podstaw do kwestionowania ważności umowy
z 11 grudnia 2004 r., ani tym bardziej uchwały nr 6 Nadzwyczajnego Walnego
Zgromadzenia Akcjonariuszy z 10 grudnia 2004 r.
W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że tytułem zaległego wynagrodzenia
i ryczałtu za miesiące styczeń i luty 2007 r. powodowi należy się kwota 84 303,63
zł stanowiąca równowartość kwoty 21 480 euro, a tytułem należnej powodowi
rekompensaty za umyślne naruszenie istotnych postanowień umowy z dnia
11 grudnia 2004 r. przejawiające się w bezpodstawnej odmowie wypłaty
wynagrodzenia kwota 163 808,74 zł stanowiąca równowartość 42 333, 31 euro.
Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia oraz wnioski Sądu pierwszej instancji i
wyrokiem z dnia 15 października 2008 r. oddalił apelację strony pozwanej.
Od wyroku Sądu Apelacyjnego pozwana złożył skargę kasacyjną opartą na
obu podstawach wymienionych w art. 398³ § 1 k.p.c.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej skarżąca zarzuciła:
- naruszenie art. 385 § 1 w zw. z art. 390 § 1, 2 i 3 w zw. z art. 392 § 1 i 3 k.s.h.
w zw. z § 20 ust. 2 statutu „O.” S.A. w brzmieniu obowiązującym na dzień 10
grudnia 2004 r. w zw. z art. 398³ § 1 pkt 1 k.p.c. poprzez ich błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie polegające na mylnym uznaniu, iż odwołanemu
członkowi rady nadzorczej należą się od spółki świadczenia z tytułu umowy o
świadczenie usług nadzoru;
- naruszenie art. 390 § 1, 2, 3 w zw. z art. 392 § 1 i 3 k.s.h. w zw. z § 20 ust. 2
statutu „O.” S.A. w brzmieniu obowiązującym na dzień 10 grudnia 2004 r. w zw.
z art. 398³ § 1 pkt 1 k.p.c. poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie polegające na uznaniu, iż członkowi rady nadzorczej
5
delegowanemu do samodzielnego pełnienia określonych czynności
nadzorczych (art. 390 § 1 k.s.h.) walne zgromadzenie akcjonariuszy może
przyznać osobne wynagrodzenie na podstawie art. 390 § 3 k.s.h;
- naruszenie art. 390 § 1, 2, 3 w zw. z art. 392 § 1 i 3 k.s.h. w zw. z § 20 ust. 2
statutu „O.” S.A. w brzmieniu obowiązującym na dzień 10 grudnia 2004 r. w zw.
z art. 393 w zw. z art. 425 § 4 w zw. z art. 2 k.s.h. w zw. z art. 58 § 1 k.c. w zw. z
art. 398³ § 1 pkt 1 k.p.c. poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie, w tym w postaci ich niezastosowania w sprawie – polegające na
mylnym uznaniu, że uchwały walnego zgromadzenia „O.” S.A. nr 6 (ust. 2 lit. B)
z dnia 10 grudnia 2004 r. i nr 27 (§ 5 ust. 2) z dnia 15 marca 2005 r., w których
walne zgromadzenie akcjonariuszy przyznało powodowi na podstawie art. 390 §
3 k.s.h. osobne wynagrodzenie za samodzielne pełnienie czynności
nadzorczych są ważne;
- naruszenie art. 390 § 1, 2, 3 w zw. z art. 392 § 1 i 3 k.s.h. w zw. z § 20 ust. 2
statutu „O.” S.A. w brzmieniu obowiązującym na dzień 10 grudnia 2004 r. w zw.
z art. 421 § 1 i 2 w zw. z art. 393 w zw. z art. 386 § 2 w zw. z art. 370 § 1 zd.
pierwsze w zw. z art. 2 k.s.h. w zw. z art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 92 § 3 ustawy z
dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (Dz. U. 2002, nr 42, poz. 369 j.t.) w
zw. z art. 73 § 2 k.c. w zw. z art. 398³ § 1 pkt 1 k.p.c. poprzez ich błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie w tym, w postaci ich niezastosowania
w sprawie – polegające na uznaniu, że z członkiem rady nadzorczej
delegowanym do samodzielnego pełnienia określonych czynności nadzorczych
w trybie art. 390 § 1 k.s.h., zarząd spółki akcyjnej może w sposób ważny
zawrzeć umowę cywilnoprawną, w ramach której za pełnienie wyżej
wymienionych ustawowych funkcji nadzorczych, delegowany członek rady
będzie otrzymywał wynagrodzenie, a nadto, iż umowa taka może trwać pomimo
ustania członkostwa tego członka w radzie;
- naruszenie art. 390 § 1, 2, 3 w zw. z art. 392 § 1 i 3 k.s.h. w zw. z § 20 ust. 2
statutu „O.” S.A. w brzmieniu obowiązującym na dzień 10 grudnia 2004 r. w zw.
z art. 421 § 1 i 2 w zw. z art. 393 w zw. z art. 386 § 2 w zw. z art. 370 § 1 zd.
pierwsze w zw. z art. 2 k.s.h. w zw. z art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 92 § 3 ustawy z
dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (Dz. U. 2002, nr 42, poz. 369 j.t.) w
6
zw. z art. 73 § 2 w zw. z art. 78 § 1 k.c. w zw. z art. 245 w zw. z art. 244 § 1 i 2
w zw. z art. 398³ § 1 pkt 1 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie w sprawie i
błędną wykładnię polegającą na uznaniu, iż oświadczenie woli walnego
zgromadzenia akcjonariuszy, które musi mieć formę uchwały może zostać
zawarte w załączniku do uchwały tego zgromadzenia zawartej w formie aktu
notarialnego oraz błędne uznanie, że prócz listy obecności akcjonariuszy
(art. 421 § 2 k.s.h. zd. drugie) do protokołu zawierającego uchwały walnego
zgromadzenia można dołączyć inne załączniki;
- naruszenie art. 375¹ w zw. z art. 382 § 1, 3, 4, art. 385 § 1, 2, 3, art. 390 § 1, 2
i 3 w zw. z art. 2 k.s.h. w zw. z art. 5 k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. w zw. z art.
398³ § 1 pkt 1 k.p.c. poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie
polegające na uznaniu, iż walne zgromadzenie akcjonariuszy „O.” S.A.
w uchwale nr 6 z dnia 10 grudnia 2004 r. i uchwale nr 27 (§5 ust. 2) z dnia
15 marca 2005 r. mogło w sposób ważny zobowiązać zarząd spółki do
zawarcia i przedłużenia z powodem umowy o świadczenie usług nadzoru;
- naruszenie art. 5 k.c. w zw. z art. 353¹ k.c. w zw. z art. 2 w zw. z art. 385 § 1
w zw. z art. 392 § 1 i 3 k.s.h. w zw. z art. 398³ § 1 pkt 1 k.p.c. poprzez ich
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, iż umowa
o świadczenie usług nadzoru z 11 grudnia 2004 r. zawarta z powodem może
być podstawą dochodzenia przez niego roszczeń, które powstały po odwołaniu
go z funkcji członka rady nadzorczej;
- naruszenie art. 353¹ w zw. z art. 58 § 1 w zw. z art. 5 k.c. w zw. z art. 2 w zw.
z art. 390 § 1, 2 i 3 w zw. z art. 392 § 1 i 3 k.s.h. w zw. z § 20 ust. 2 statutu „O.”
S.A. w brzmieniu obowiązującym na dzień 10 grudnia 2004 r. w zw. z art. 382 §
1, 3, 4 w zw. z art. 385 § 1 w zw. z art. 375¹ k.s.h. w zw. z art. 398³ § 1 pkt 1
k.p.c. poprze ich błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że członek rady
nadzorczej spółki akcyjnej może w sposób ważny zawrzeć umowę ze spółką, w
ramach której będzie on wykonywać czynności członka rady nadzorczej, w tym
przewodniczącego rady, będzie otrzymywać wynagrodzenie na podstawie
art.390 § 3 k.s.h., które będzie mu przysługiwać także po odwołaniu go ze
składu rady oraz która to umowa może zostać rozwiązana w każdym czasie
7
przez zarząd, a także przez uznanie, że umowa taka nie sprzeciwia się
właściwości tego stosunku, ustawie i zasadom współżycia społecznego;
- naruszenie art. 387 § 1, i 2 w zw. z art. 2 k.s.h. w zw. z art. 58 § 1 w zw. z art.
410 § 1 i 2 w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 398³ § 1 pkt 1 k.p.c. poprzez ich
niezastosowanie w sprawie polegające na uznaniu, iż członek rady nadzorczej
może podlegać zarządowi spółki akcyjnej w ramach zawarte umowy
o świadczenie usług nadzoru i że zawarta umowa jest ważną podstawą
dochodzenia roszczeń przez byłego członka rady nadzorczej;
- naruszenie art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 2 w zw. z art. 390 § 1, 2 i 3 w zw. z art.
391 § 1 i 3 w zw. z § 20 ust. 2 statutu „O.” S.A. w brzmieniu obowiązującym na
dzień 10 grudnia 2004 r., art. 421 § 1 i 2 w zw. z art. 92 § 3 ustawy z dnia 14
lutego 1991 r. Prawo o notariacie (Dz. U. 2002, nr 42, poz. 369 j.t.) w z. z art.
398³ § 1 pkt 1 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie w sprawie, poprzez uznanie,
iż uchwała walnego zgromadzenia akcjonariuszy „O.” S.A. nr 6 (ust. 2 lit. B) z 10
grudnia 2004 r. w sposób sprawdzalny, konkretny, precyzyjny i umożliwiający
jego weryfikację określa wysokość wynagrodzenia powoda na podstawie 390 §
3k.s.h.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej skarżąca zarzuciła:
- naruszenie art. 233 § 1 w zw. z art. 227 w zw. z art. 382 w zw. z art. 391 § 1
w zw. z art. 398³ § 1 pkt 1 k.p.c. poprzez niezgodność i sprzeczność istotnych
ustaleń Sądu Apelacyjnego z treścią zebranego w sprawie materiału
dowodowego oraz brak wszechstronnego rozważenia zebranego materiału
dowodowego, pominięcie wielu istotnych dowodów, fragmentaryczne
rozważenie oraz dowolną ocenę zebranego materiału dowodowego;
- naruszenie art. 227 w zw. z art. 382 w zw. z art. 391 § 1 w zw. z art. 398³ § 1 pkt
1 k.p.c. polegające na nieprzeprowadzeniu przez Sąd pierwszej instancji
postępowania dowodowego w zakresie dowodów z dokumentów
zawnioskowanych przez obie strony, co spowodowało nieustalenie faktów, które
Sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, a tym samym
ograniczenie postępowania dowodowego do dowodu z zeznań świadków
i przesłuchania stron z ograniczeniem do przesłuchania powoda i naruszenie
art. 233 § 1 k.p.c. oraz 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 382 z zw. z art. 391 § 1 w zw.
8
z art. 398³ § 1 pkt 1 k.p.c. polegające na pominięciu dowodów z dokumentów
urzędowych i prywatnych, których Sąd nie zebrał, a co za tym idzie
niewyjaśnienie wszystkich istotnych okoliczności faktycznych.
W konkluzji skarżąca wniosła o uchylnie w całości zaskarżonego wyroku
Sądu Apelacyjnego i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania, ewentualnie o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku
i poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego w P. i przekazanie sprawy
Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie
wyroków Sądu drugiej i pierwszej instancji i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez
oddalenie powództwa i rozstrzygnięcie o kosztach postępowań.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Problem, jaki pojawił się w rozpoznawanej sprawie dotyczy sposobu
określenia wynagrodzenia członka rady nadzorczej w spółce akcyjnej,
delegowanego do samodzielnego pełnienia czynności nadzorczych.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego uznawano, że określone w art. 390 § 3 k.s.h.
osobne wynagrodzenie za wykonywanie czynności nadzorczych przysługiwać
może jedynie takiemu członkowi rady nadzorczej, który został delegowany do
stałego, indywidualnego pełnienia czynności nadzorczych na podstawie art. 390 § 2
k.s.h, zatem tylko w sytuacji, w której rada nadzorcza została wybrana w drodze
głosowania oddzielnymi grupami. Wskazywano, że przepis art. 390 § 3 k.s.h.
wyraźnie nawiązuje do treści poprzedzającego paragrafu, ponadto tylko art. 390 § 2
k.s.h. może być podstawą delegowania do stałego indywidualnego wykonywania
czynności nadzorczych, podkreślano również potrzebę ochrony słabszych
akcjonariuszy, którzy utworzyli grupę i doprowadzili do wybrania członka rady
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r., IV CK 218/02, Pr.
Bankowe 2004, nr 9, poz. 22; z dnia 9 lutego 2005 r., Glosa 2008, nr 1, poz. 10;
z dnia 7 lutego 2006 r., niepubl.). Pogląd ten może budzić wątpliwości, bowiem
istnieją podstawy do uznania, że osobne wynagrodzenia, o jakim mowa w § 3
powoływanego przepisu odnosi się do obu grup członków rady nadzorczej, a więc
również do takich, których źródłem delegacji uchwała rady nadzorczej (art. 390 § 1
k.s.h.). Skoro bowiem przyznanie osobnego wynagrodzenia uregulowane zostało
w osobnej jednostce redakcyjnej, jednostka ta może być odnoszona zarówno do §
9
2 jak i § 1 przepisu. W literaturze przedmiotu kwestia ta także nie jest rozumiana
jednolicie. Bardziej szczegółowe rozważanie tej kwestii w okolicznościach sprawy
nie jest jednak konieczne. Skarżąca w skardze kasacyjnej co prawda bardzo
obszernie przedstawiła argumentację na rzecz stanowiska, zgodnie z którym
osobne wynagrodzenie na podstawie art. 390 § 3 k.s.h. przysługuje jedynie wtedy,
gdy rada nadzorcza została wybrana w głosowaniu grupami i grupa delegowała
członka do stałego, indywidualnego pełnienia czynności nadzorczych, a więc
w sytuacji określonej w § 2 tego przepisu, jednak w istocie polemika w tym
przedmiocie jest zbędna, bowiem Sąd Apelacyjny innego stanowiska w tej kwestii
nie zajął. W ocenie tego Sądu bowiem, powód, który nie został wybrany do rady
nadzorczej w głosowaniu grupami, nie mógł otrzymać osobnego wynagrodzenia na
podstawie art. 390 § 3 k.s.h., mógł natomiast uzyskać wynagrodzenie na podstawie
art. 392 § 1 k.s.h. i takie wynagrodzenie zostało mu przyznane na podstawie
kwestionowanej w sprawie uchwały nr 6. Skarżąca w istocie nie kwestionowała
tego stwierdzenia, natomiast zarzucała, że uchwała była nieważna, ponieważ
oświadczenie woli Walnego Zgromadzenia nie może być zamieszczone
w załączniku do uchwały, a ponadto Walne Zgromadzenie nie może ważnie
zobowiązywać zarządu spółki do zawarcia umowy, nie może bowiem wydawać
zarządowi wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki.
Odnosząc się do powyższych zarzutów należy zwrócić uwagę na
następujące kwestie. Zgodnie z art. 392 § 1 k.s.h., członkom rady nadzorczej może
zostać przyznane wynagrodzenie, które określa statut lub uchwała walnego
zgromadzenia. Statut pozwanej spółki przewiduje w tym zakresie kompetencję
walnego zgromadzenia. W doktrynie podkreśla się, że uchwała walnego
zgromadzenia powinna określać nie tylko sam fakt przyznania wynagrodzenia, lecz
także kwotowo jego wysokość. Za dopuszczalne uznaje się jednak odwołanie
w uchwale do określonych, możliwych do zweryfikowania wskaźników,
pozwalających na precyzyjne ustalenie jego wysokości, jak np. do średniego
wynagrodzenia w danej spółce, bądź do wielkości określonej w komunikacie
głównego Urzędu Statystycznego. Z dokonanych w sprawie ustaleń wynika, że
uchwała nr 6 określiła, że wynagrodzenie powoda ustalane być miało w kwotach
wynikających z projektu umowy o świadczenie usług nadzoru i projektu umowy
10
o zakazie konkurencji. Treść tych projektów nie została wciągnięta do protokołu
walnego zgromadzenia zawierającego uchwałę. Projekty te stanowiły, jak ustalono
w sprawie, załącznik do protokołu. W ocenie Sądów obu instancji było to
wystarczające do uznania, że wynagrodzenie powoda zostało w uchwale walnego
zgromadzenia określone precyzyjnie. Należy jednak podzielić zarzuty skarżącej
kwestionujące trafność tej oceny. Nie ulega wątpliwości, że uchwała nr 6
odwoływała się do projektu umowy, sporządzonego w formie pisemnej, jednak
stanowiącego tylko niepodpisany przez nikogo wydruk komputerowy. Druga
uchwała walnego zgromadzenia, określająca wyższe wynagrodzenie, odwoływała
się już nie do projektu, lecz do zawartej z powodem umowy. Treść tej umowy
w części dotyczącej wynagrodzenia również nie została wciągnięta do protokołu.
Jednak także ta umowa została uznana przez oba Sądy za załącznik, stanowiący
integralną część uchwały.
Powstaje w tej sytuacji pytanie, czy załącznik stanowi integralną część
protokołu, a zatem, czy uchwała, która w części dotyczącej wysokości
wynagrodzenia członka rady nadzorczej delegowanego do samodzielnego
pełnienia czynności nadzorczych odwołuje się do załącznika (w tym do dokumentu
niepodpisanego, który nie może być nawet uznany za dokument prywatny
w rozumieniu art. 245 k.p.c.) może być uznana za spełniająca warunki określone
w art. 392 § 1 k.s.h. Kwestia ta została wyjaśniona w wyroku Sądu Najwyższego
z dnia 26 września 2008 r., V CSK 91/08 (Palestra 2008, nr 11-12, poz. 309),
w którym wskazano, że uchwała walnego zgromadzenia wspólników nie może być
zamieszczona w załączniku do protokołu sporządzonego przez notariusza (art. 421
§ 1 k.s.h.), ponieważ załącznik nie stanowi integralnej części protokołu. Sąd
Najwyższy w obecnym składzie podziela powołany w tym orzeczeniu argument, że
w ustawie - Prawo o notariacie pojęcia aktu notarialnego, obejmującego czynność
notarialną i załącznika do aktu są znaczeniowo różne. Protokół walnego
zgromadzenia stanowi niewątpliwie dokument, sporządzony w formie aktu
notarialnego. Wymagania formalne odnoszą się do protokołu, ustawa nie
przewiduje natomiast żadnych wymagań, odnoszących się do załącznika. Z art. 412
§ 1 k.s.h. wyraźnie wynika, że uchwały powinny zostać umieszczone w protokole
spisanym przez notariusza, nie zaś w załączniku. Skoro załącznik ponadto nie
11
może być uznany za integralną część protokołu, nie ma podstaw do przyjęcia, że
wynagrodzenie powoda za pełnienie czynności nadzorczych zostało określone
w uchwale. Jeżeli zatem wymogiem wynikającym z art. 392 § 1 zd. drugie k.s.h.
jest określenie wynagrodzenia w uchwale, pozostawienie tej kwestii załącznikowi,
który nie stanowi integralnej części protokołu, sprawia, że uchwała w tym
przedmiocie jest nieważna. W konsekwencji uprawniony jest wniosek, że walne
zgromadzenie nie określiło wynagrodzenia powoda w sposób dopuszczony
w ustawie.
Wymaga wyjaśnienia, czy w sytuacji, w której uchwała walnego
zgromadzenia w przedmiocie określenia wynagrodzenia jest nieważna,
wynagrodzenie to może być ustalone w cywilnoprawnej umowie zawartej przez
spółkę reprezentowaną przez zarząd z członkiem rady nadzorczej delegowanym do
samodzielnego pełnienia czynności nadzorczych.
Biorąc pod uwagę fakt, że kwestia ta została ściśle uregulowana w art. 390
§ 3 k.s.h,. zgodnie z którym wysokość wynagrodzenia ustala walne zgromadzenie
(może powierzyć to uprawnienie tylko radzie nadzorczej) i w art. 392 § 1 k.s.h.,
zgodnie z którym określenie wynagrodzenia należy do materii statutowej, a jeśli
statut tak stanowi – zastrzeżone jest dla kompetencji walnego zgromadzenia,
nie można uznać, by w tym przedmiocie dopuszczalne było zawarcie umowy.
Umowa określająca wynagrodzenie członka rady nadzorczej jest zatem nieważna.
W konkluzji należy uznać, że podstawą roszczenia o zasądzenie wynagrodzenia
za czynności członka rady nadzorczej spółki akcyjnej, delegowanego do
samodzielnego pełnienia czynności nadzorczych, jest - o ile statut nie stanowi
inaczej - uchwała walnego zgromadzenia, określająca wysokość tego
wynagrodzenia.
Także inne argumenty przemawiają przeciwko możliwości uznania takiej
umowy za ważną. Nie można co prawda wykluczyć, co do zasady, zatrudnienia
w spółce członka rady nadzorczej i związania takiego zatrudnienia z dodatkowym
wynagrodzeniem, bowiem możliwość taka wynika wprost z art. 386 § 2 w związku
z art. 370 k.s.h. Zakaz łączenia określonych stanowisk z funkcją członka rady
nadzorczej przewiduje art. 387 § 1 k.h., inne zatem stanowiska może piastować.
Z § 2 tego przepisu wynika jednak także, że § 1 stosuje się również do innych
12
osób, które podlegają bezpośrednio członkowi zarządu albo likwidatorowi. Umowa
o świadczenie usług nadzoru, na którą powoływał się powód, przewidywała m.in.
przewodniczenie radzie nadzorczej i kierowanie jej pracą oraz osobiste pełnienie
czynności nadzorczych, określała wysokość wynagrodzenia, przewidywała także
wypadki, w jakich mogło nastąpić jej wypowiedzenie przez zarząd. W określonym
zatem zakresie powód – przewodniczący rady nadzorczej, podlegał zarządowi
spółki, skoro to zarząd przyznawał wynagrodzenie i mógł powoda odwołać. Istotą
nadzoru jest uprawnienie do podejmowania decyzji wiążących kontrolowanego (art.
382 – 384 k.s.h.). Jeżeli jednak kontrolowany może decydować o wypowiedzeniu
umowy w stosunku do przewodniczącego organu kontrolującego, to dochodzi do
zamazania ról i kompetencji organu kontrolującego oraz organu kontrolowanego.
Umowa dopuszczająca taką możliwość musi być uznana za sprzeczną z istotą
zobowiązania, co skutkuje jej nieważnością w świetle art. 3531
k.c.
Niezależnie od powyższego, należy podzielić zarzut skarżącej, że walne
zgromadzenie pozwanej spółki narzuciło zarządowi obowiązek zawarcia umowy
o świadczenie usług nadzoru z powodem, zobowiązując zarząd do określenia
w umowie i wypłacania wynagrodzenia w wysokości ustalonej przez walne
zgromadzenie, tym samym naruszając określony w art. 3751
k.s.h. zakaz
wydawania wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki.
Z tych wszystkich względów orzeczono jak w sentencji, na podstawie art.
39815
k.p.c.