II UK 99/09
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
Wyrok z dnia 5 listopada 2009 r.
II UK 99/09
Osoba zwykle zatrudniona na terytorium dwóch lub więcej Państw
Członkowskich w rozumieniu art. 14 ust. 2 lit. b pkt (ii) rozporządzenia Rady
(EWG) Nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów
zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących
działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających
się we Wspólnocie (Dz.U.UE Polskie wydanie specjalne Tom 01, Rozdział 05, s.
35 ze zm.) to osoba, która w tym samym czasie w wielu Państwach Członkow-
skich pracuje dla jednego pracodawcy, prowadzącego działalność w kilku Pań-
stwach Członkowskich.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Zbigniew Korzeniowski
(sprawozdawca), Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 5 listopada
2009 r. sprawy z wniosku Sylwestera G. i Zbigniewa R. przeciwko Zakładowi Ubez-
pieczeń Społecznych-Oddziałowi w Z.G. z udziałem zainteresowanego R.P. Sp. z
o.o. z siedzibą w N.S. o podleganie ubezpieczeniu społecznemu, na skutek skargi
kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 28
października 2008 r. [...]
I. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w stosunku do wnioskodawcy Sylwestra G. i
zmienił punkt I wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Zielonej Górze z 29 lutego 2008 r. [...] i oddalił odwołanie wnioskodawcy,
II. zasądził od wnioskodawcy Sylwestra G. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddział w Z.G. 120 zł (sto dwadzieścia) tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego,
III. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w stosunku do wnioskodawcy Zbigniewa R. i
w tym zakresie sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Poznaniu do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Z.G. decyzjami z 14 lutego 2007
r. stwierdził, że Sylwester G. i Zbigniew R., pracownicy firmy R.P. Spółki z o.o. w N.S.
wykonywali pracę wyłącznie w Niemczech i nie podlegali z tego tytułu ubezpiecze-
niom społecznym w Polsce. Podlegali zatem ubezpieczeniu społecznemu w Niem-
czech zgodnie z art. 13 ust. 2 lit. a rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14
czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do
pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do
członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz.U.UE.L.71.149.2 ze
zm., dalej powoływanego jako „rozporządzenie").
Odwołujący się Sylwester G. i Zbigniew R. oraz ich pracodawca - wskazana
spółka - jako zainteresowany w sprawie zarzucali, że właściwe jest polskie ubezpie-
czenie społeczne na podstawie art. 14 ust. 2 lit. b pkt ii rozporządzenia.
W odpowiedzi na odwołania pozwany organ ubezpieczeń społecznych podał,
że odwołujący się zostali delegowani przez spółkę (pracodawcę) do Niemiec celem
wykonywania pracy na rzecz jej kontrahenta firmy R. GmbH & Co.KG. Do odwołują-
cych się nie ma zastosowania art. 14 ust. 2 lit. b pkt ii rozporządzenia, gdyż dotyczy
sytuacji, gdy pracownik zwykle wykonuje pracę na terytorium przynajmniej dwóch
państw członkowskich i chodzi tu o częstotliwość pracy w ciągu jednego miesiąca.
Ponadto działalność w Polsce stanowiła jedynie ułamek działalności zainteresowanej
Spółki. Spółka ta w Polsce ma tylko dwóch pracowników administracyjnych a pra-
cownicy delegowani do Niemiec, gdy nie świadczą tam pracy, to nie wykonują jej
również w Polsce. W 2004 r. zainteresowana Spółka wykonała w Polsce 3 zlecenia
(wartości 3.660 zł) i 8 zleceń w 2005 r. (wartości 26.872 zł), a w 2006 r. nie wykonała
w kraju żadnego zlecenia. Obroty spółki w Polsce w 2004 i 2005 r. były znikome i
stąd nie spełniała warunków wynikających z decyzji nr 181 z 13 grudnia 2000 r. Ko-
misji Administracyjnej Wspólnot Europejskich do spraw zabezpieczenia społecznego
pracowników - migrantów (2001/891/WE).
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze
uwzględnił odwołania i zmienił decyzje pozwanego. Orzekł, iż odwołujący się podle-
gali ubezpieczeniom społecznym w Polsce - Sylwester G. w okresie od 12 lipca do
19 sierpnia 2005 r. na podstawie art. 14 ust. 1 lit. a rozporządzenia a Zbigniew R. w
okresie od 26 lipca 2004 r. na podstawie art. 14 ust. 2 lit. b pkt ii rozporządzenia. Sąd
3
Okręgowy ustalił, że firma R.P. Spółka z o.o. w N.S. jest spółką polsko-niemiecką.
Zajmuje się głównie montażem i naprawą taśm, ciągów produkcyjnych w wielkich
zakładach pracy. W Polsce zatrudnia przede wszystkim Polaków i najczęściej, z racji
ilości pozyskiwanych kontrahentów, pracownicy pracują w Niemczech. Firma czyni
usilne starania, aby pozyskiwać inne rynki i jej pracownicy coraz częściej wykonywali
prace w Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii czy też Austrii. Zgodnie z umowami o pracę
miejscem ich pracy są kraje Unii Europejskiej. Odwołujący się Sylwester G. będąc
zatrudniony przez zainteresowaną firmę wykonywał pracę w Niemczech od 12 lipca
do 19 sierpnia 2005 r. Natomiast odwołujący się Zbigniew R., jako ślusarz-monter w
tej firmie wykonywał pracę od 26 lipca 2004 r. do chwili obecnej w różnych krajach
Europy (Anglii, Australli, Niemczech, Francji, Luksemburgu).
Praktycznie nie było prac ani też zauważalnego obrotu firmy na terenie Polski. Pra-
cownicy przebywając kilka dni w Polsce byli gotowi w każdej chwili udać się do
wskazanego przez pracodawcę miejsca pracy w Europie. Mimo częstych i długo-
trwałych wyjazdów obaj odwołujący się są ściśle związani z Polską (tu mieszkają ich
rodziny, tutaj odpoczywają i najczęściej się leczą). Wcześniejsze próby ubezpiecze-
nia pracowników w Polsce po krótkim okresie takiego ubezpieczenia okazały się
bezowocne. Firmie i pracownikom zależy na takim ubezpieczeniu, choć obecnie
pracownicy są ubezpieczeni najczęściej w Niemczech. W ocenie prawnej Sąd Okrę-
gowy przyjął, że zainteresowana firma była podmiotem zwykle zatrudniającym obu
ubezpieczonych oraz że świadczyli oni na jej rzecz pracę na terenie innych krajów
Wspólnot Europejskich. Odwołujący się Sylwester G. pracował w Niemczech od 12
lipca do 19 sierpnia 2005 r. a Zbigniew R. we Francji, Luksemburgu, Belgii, Austrii i
Anglii w różnych okresach od 26 lipca 2004 r. „do dnia dzisiejszego". Żaden z odwo-
łujących się nie zamieszkuje na terytorium Państwa Członkowskiego, gdzie wykonuje
pracę. W stosunku do Zbigniewa R. ma zastosowanie art. 14 ust. 2 lit. b pkt ii rozpo-
rządzenia, skoro wykonuje pracę na terytorium kilku państw, w których nie zamiesz-
kuje. Podleganie polskiemu ubezpieczeniu społecznemu łączy się z siedzibą praco-
dawcy (spółki) w Polsce. Z kolei zastosowanie art. 14 ust. 1 lit. a rozporządzenia do
Sylwestra G. wynika z faktu skierowania go do pracy w Niemczech, przy czym okres
pracy nie przekroczył dwunastu miesięcy i odwołujący się nie został skierowany w
miejsce innego pracownika.
W apelacji pozwany organ ubezpieczeń społecznych zarzucił, że Sylwester G.
nie wykonywał pracy w Polsce lecz tylko w Niemczech, stąd nie mógł podlegać pol-
4
skim ubezpieczeniom społecznym jak pracownik delegowany (art. 14 ust. 1 lit. a roz-
porządzenia). Natomiast do Zbigniewa R. nie miał zastosowania art. 14 ust. 2 lit. b
pkt ii rozporządzenia, gdyż w kolejnych miesiącach pracował w różnych krajach,
głównie w Niemczech, a w innych krajach tylko w niektórych miesiącach i w znacz-
nych odstępach czasu, przepis ten dotyczy zaś nie przejściowego czy incydentalne-
go ale równoczesnego (zwykłego) zatrudnienia w kilku krajach. Sąd pominął również
decyzję nr 181 Komisji Administracyjnej do spraw zabezpieczenia społecznego pra-
cowników - migrantów.
Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyrokiem z 28 października 2008 r. oddalił apela-
cję pozwanego. Przyjął, że Sąd pierwszej instancji poczynił prawidłowe ustalenia
faktyczne i dokonał prawidłowej oceny prawnej. Nie zgodził się z zarzutem apelacji
pozwanego, by wiążące dla Sądu były wytyczne zawarte w decyzji Komisji Admini-
stracyjnej. W polskim porządku konstytucyjnym (art. 87 ust. 1 i art. 91 ust. 1 Konsty-
tucji RP) źródłem prawa bezpośrednio obowiązującego nie jest decyzja, o jakiej
mowa w apelacji. Zainteresowana Spółka ma siedzibę w Polsce, tu podpisuje więk-
szość umów z klientami i tu rekrutuje wysyłanych pracowników. Żaden z zarzutów
apelacji nie mógł prowadzić do zmiany czy uchylenia wyroku pierwszej instancji (art.
385 k.p.c.).
Skarga kasacyjna zarzuciła naruszenie prawa materialnego poprzez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie: 1) art. 13 ust. 2 lit. a, art. 14 ust. 1 lit. a i ust. 2
lit. b pkt ii rozporządzenia, poprzez przyjęcie, że odwołujący się podlegali polskiemu
ustawodawstwu w zakresie ubezpieczeń społecznych - Sylwester G. na podstawie
art. 14 ust. 1 lit. a a Zbigniew R. na podstawie art. 14 ust. 2 lit. b pkt ii rozporządze-
nia, pomimo że nie były spełnione warunki stosowania tych przepisów określone de-
cyzją Nr 181 Komisji Administracyjnej Wspólnot Europejskich do spraw zabezpie-
czenia społecznego pracowników - migrantów z 13 grudnia 2000 r. dotyczącej inter-
pretacji art. 14 ust. 1, art. 14a ust. 1 oraz art. 14b ust. 1 i 2 rozporządzenia. Skarżący
wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego roz-
poznania lub o uchylenie również wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze i prze-
kazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie
wyroków i orzeczenie co do istoty poprzez oddalenie odwołań. Skarżący wniósł też o
zasądzenie kosztów postępowania za wszystkie instancje.
Zainteresowana spółka wniosła o oddalenie skargi i zasądzenie kosztów.
5
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty skargi kasacyjnej uzasadniają uchylenie zaskarżonego wyroku i prze-
kazanie sprawy do ponownego rozpoznania w odniesieniu do Zbigniewa R. i orze-
czenie reformatoryjne w odniesieniu do Sylwestra G. przez uchylenie obu wyroków i
oddalenie jego odwołania od decyzji pozwanego organu ubezpieczeń społecznych.
1. Generalnie, gdyby aprobować wykładnię i stosowanie prawa, na których
oparto zaskarżone rozstrzygnięcie, to mogłoby się jawić nieuzasadnione przekona-
nie, iż polscy pracownicy zatrudniani przez firmę (spółkę) z siedzibą w Polsce zaw-
sze będą podlegać polskim ubezpieczeniom społecznym, bowiem wysłany przez nią
do pracy w innym państwie członkowskim pracownik będzie delegowany w rozumie-
niu art. 14 ust. 1 lit. a rozporządzenia a wysłany do pracy w kilku innych państwach
członkowskich będzie zwykle zatrudniony na terytorium dwóch lub więcej Państw
Członkowskich w rozumieniu art. 14 ust. 2 lit. b pkt ii rozporządzenia. Pomija się w
ten sposób szereg dalszych warunków rozporządzenia, których naruszenie uzasad-
niało uwzględnienie wniosków skargi kasacyjnej. O ile wspólny kapitał i jego prze-
pływ w Państwach Członkowskich uzasadnia istnienie wspólnego w pewnym zakre-
sie prawa pracy, to jednak odrębne są systemy ubezpieczeń społecznych. Rozbież-
ności między prawem zatrudnienia pracownika (prawem pracy) w jednym państwie, a
stosowaniem do niego ubezpieczenia społecznego innego państwa unika się przez
przyjęcie ogólnej zasady, że do ubezpieczenia społecznego stosuje się ustawodaw-
stwo tego Państwa Członkowskiego, na którego terytorium dana osoba jest zatrud-
niona. Tylko w niektórych sytuacjach, w których stosowanie innych kryteriów jest
uzasadnione, możliwe jest odstąpienie od tej zasady ogólnej (zob. preambuła do
rozporządzenia).
2. Wpierw konieczne jest więc uchwycenie reguł wynikających z zasady ogól-
nej zawartej w art. 13 ust. 2 lit. a rozporządzenia, zgodnie z którą pracownik najemny
zatrudniony na terytorium jednego Państwa Członkowskiego podlega ustawodaw-
stwu tego państwa, nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium innego Państwa Człon-
kowskiego lub jeżeli przedsiębiorstwo lub pracodawca, który go zatrudnia ma swoją
zarejestrowaną siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności na terytorium innego
Państwa Członkowskiego. Norma ta wyraźnie (gramatycznie) stwierdza, że nie jest
niczym szczególnym podleganie pracownika ustawodawstwu państwa, w którym jest
zatrudniony, a nie ustawodawstwu innego państwa, w którym przedsiębiorstwo lub
6
pracodawca, który go zatrudnia ma zarejestrowaną siedzibę lub miejsce prowadze-
nia działalności. Takie jasne rozwiązanie prócz innych walorów eliminuje także kon-
flikty w ustalaniu właściwego ustawodawstwa związane z tzw. dumpingiem ekono-
micznym (socjalnym) wynikającym z mniejszych kosztów ubezpieczenia społecznego
w państwie siedziby pracodawcy niż w państwie miejsca wykonywania zatrudnienia.
Dla niniejszej sprawy ważniejsze jest jednak zwrócenie uwagi, że skoro zasada
ogólna z art. 13 ust. 2 lit. a rozporządzenia wyraźnie określa ustawodawstwo pań-
stwa zatrudnienia, mimo że pracodawca ma siedzibę lub prowadzi działalność w
innym państwie, to wyjątek od tej zasady dotyczący pracowników delegowanych z
art. 14 ust. 1 lit. a nie może być aż tak pojemny (szeroki), iż nie będzie różnił się od
zasady ogólnej. Kryterium różniące w relacji zasady ogólnej i wyjątku, zawarte jest w
art. 14 ust. 1 lit. a, zgodnie z którym pracownik najemny zatrudniony na terytorium
Państwa Członkowskiego przez przedsiębiorstwo, w którym jest zwykle zatrudniony i
przez które został skierowany do wykonywania pracy na terytorium innego Państwa
Członkowskiego podlega nadal ustawodawstwu pierwszego Państwa Członkowskie-
go, pod warunkiem, że przewidziany okres wykonywania tej pracy nie przekracza
dwunastu miesięcy i że nie został on skierowany w miejsce innej osoby, której okres
skierowania upłynął. Chodzi więc o zwrócenie uwagi, że pracownik delegowany to
nie ten, który został zatrudniony przez przedsiębiorstwo mające siedzibę w jednym
państwie dla wykonania pracy w innym państwie członkowskim, gdyż to odpowiada
zasadzie ogólnej z art. 13 ust. 2 lit. a rozporządzenia, lecz pracownik „zwykle zatrud-
niony" przez to przedsiębiorstwo, przez które został skierowany do wykonywania
pracy na terytorium innego Państwa Członkowskiego (art. 14 ust. 1 lit. a).
3. Wynik wykładni wskazanej w pkt 2 nie pozwala przyjąć, że Stanisław G. był
zwykle zatrudniony przez zainteresowaną spółkę R.P. przed jego zatrudnieniem w
Niemczech. Sąd Najwyższy w rozpoznaniu skargi kasacyjnej jest związany ustale-
niami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 39813
§ 2
k.p.c.). Z ustaleń tych wynika, że Stanisław G. nie był wcześniej zatrudniony przez
zainteresowaną Spółkę. Nie uprawnia to do stwierdzenia, że był pracownikiem zwy-
kle zatrudnionym przez zainteresowaną Spółkę, co dopiero pozwalałoby rozważać
kwestię skierowania (delegowania) go przez pracodawcę do pracy na terytorium
innego państwa z zachowaniem polskiego ubezpieczenia społecznego na podstawie
art. 14 ust. 1 lit. a rozporządzenia.
7
4. Skarżący miałby rację, że w dalszej ocenie sytuacji z pkt 3 nie bez znacze-
nia byłyby wytyczne wynikające z decyzji nr 181 Komisji Administracyjnej Wspólnot
Europejskich do Spraw Zabezpieczenia Społecznego Pracowników - Migrantów z 13
grudnia 2000 r., dotyczące interpretacji art. 14 ust. 1, art. 14a ust. 1 oraz art. 14b ust.
1 i 2 rozporządzenia. Choć z jednej strony stwierdza się, że zaprezentowana w nich
wykładnia nie jest wiążąca (wyroki ETS z 5 grudnia 1967 r. Nr 19/67 w sprawie Be-
stuur der sociale Verzekeringsbank c. Van der Vecht i z 14 maja 1981 r. Nr 98/80 w
sprawie Giuseppe Romano przeciwko Institut national d'assurance maladie - inva-
lidit’e), to z drugiej interpretacja rozporządzenia przez tę Komisję akceptowana jest w
praktyce, co również wynika z orzecznictwa ETS (zob. wyrok ETS z 26 stycznia 2006
r., C-2/05 w sprawie Rijksdienst voor Sociale Zekerheid przeciwko Herbosch Kiere
czy z 10 lutego 2000 r., sygn. akt. C-202/97 - Fitzwilliam; także T. Bińczycka-Majew-
ska, Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego w Unii Europejskiej Kra-
ków 1999 r., s. 487 i nast.). Komisja ta działa wszak na podstawie upoważnienia za-
wartego bezpośrednio w rozporządzeniu (art. 80, 81). Zadania Komisji dotyczą mię-
dzy innymi wykładni przepisów rozporządzenia, podejmowanej jednomyślnie i podle-
gającej ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich.
5. Przepis art. 14 ust. 1 lit. a rozporządzenia nie obowiązuje w stosunku do
pracowników zatrudnionych w przedsiębiorstwie z siedzibą w Państwie Członkow-
skim, którzy w ramach tego zatrudnienia wykonują pracę na terytorium innego Pań-
stwa Członkowskiego, w którym przedsiębiorstwo to prowadzi całkowitą działalność
(sprawa Plum - wyrok ETS z 9 listopada 2000 r., C-404/98, ECR 2000/11A/I-09397).
Oceniono również, iż przedsiębiorstwo pracy czasowej tylko wtedy spełnia warunki
wysłania w rozumieniu art. 14 ust. 1 lit. a rozporządzenia, gdy wykonuje swoją
działalność (polegającą na wysyłaniu) w przeważającej mierze na terytorium państwa
wysyłającego (sprawa Fitzwilliam - wyrok ETS z 10 lutego 2000 r., C-202/97, ECR
2000/2/I-00883). Jeżeli celem przedsiębiorstwa nie jest wykonywanie prac, tylko za-
trudnianie pracowników w celu ich odpłatnego wypożyczania innym przedsiębior-
stwom, to wypożyczanie pracowników nie może być traktowane na równi z wysyła-
niem pracowników za granicę (sprawa Sarl Manpower przeciwko Caisse Promaire d'
Assurace Maladie, wyrok ETS z 17 grudnia 1970, sygn. 35/70, ECR 1970/2/01251).
W tej sprawie zainteresowany pracodawca (Spółka) nie wskazywał, iżby zajmował
się pośrednictwem w zatrudnieniu, lecz tylko, że nie był wykluczony zamiar kolejnego
zatrudnienia Sylwestra G. za granicą po zatrudnieniu w Niemczech, dlatego do jego
8
ubezpieczenia miał zastosowanie art. 14 ust. 2 lit. b pkt ii rozporządzenia, podobnie
jak do zatrudnienia Zbigniewa R.
6. W odniesieniu do Zbigniewa R. stan faktyczny nie był ustalony w stopniu
wystarczającym (koniecznym), który pozwalałby na zastosowanie prawa materialne-
go i rozstrzygnięcie sprawy. Podstawa prawna ubezpieczenia społecznego podawa-
na przez strony nie wiąże sądu. Odwołujący się Zbigniew R. i zainteresowana Spółka
podstawy tej zgodnie upatrują w art. 14 ust. 2 lit. b pkt ii rozporządzenia, co też za-
aprobowały oba Sądy. Rzecz jednak w tym, że na podstawie ustalonego stanu fak-
tycznego nie można ocenić czy ten przepis rozporządzenia mógł być zastosowany.
Zasada związania Sądu Najwyższego ustaleniami stanu faktycznego z art. 39813
§ 2
k.p.c. nie jest bezwzględną, gdyż warunkiem sprawowania wymiaru sprawiedliwości
(art. 177 Konstytucji) jest takie uprzednie ustalenie stanu faktycznego, który pozwoli
rozstrzygnąć sprawę merytorycznie. Niewątpliwie w centrum zainteresowania było tu
pojęcie „osoby zwykle zatrudnionej na terytorium dwóch lub więcej Państwa Człon-
kowskich". Pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyraźnie twierdził w postę-
powaniu, że nie chodzi tu o przejściowe czy incydentalne zatrudnienie kolejno na
terytorium co najmniej dwóch państw, lecz o równoczesne zatrudnienie w określo-
nym przedziale czasowym (miesiąca). Takiego reżimu nie przyjmowała natomiast
zainteresowana Spółka uważając zasadniczo, że hipoteza przepisu spełnia się rów-
nież gdy praca wykonywana była kolejno w różnych krajach. Z obu stron towarzy-
szyły temu twierdzenia o określonej wersji (sekwencji) pracy Zbigniewa R. w po-
szczególnych krajach. Rzecz jednak w tym, że Sąd Apelacyjny i Okręgowy nie usta-
liły precyzyjnie okresów pracy tego odwołującego się w aspekcie normy z art. 14 ust.
2. Nie dały też żadnej wykładni pojęcia osoby zwykle zatrudnionej na terytorium
dwóch lub więcej Państw Członkowskich, akceptując niejako zapatrywanie zaintere-
sowanej Spółki na wykładnię tego przepisu.
7. Odkodowanie pojęcia „osoby zwykle zatrudnionej na terytorium dwóch lub
więcej Państw Członkowskich" jest możliwe przy uwzględnieniu różnicy wynikającej z
norm ust. 1 i 2 art. 14 rozporządzenia. O ile w ust. 1 ustanawia się wyjątek od zasady
miejsca zatrudnienia, to w art. 14 ust. 2 zawarte zostały normy kolizyjne, ponieważ
zastosowanie zasady miejsca zatrudnienia i podlegania jednemu ustawodawstwu w
związku z wykonywaniem zatrudnienia w różnych państwach u wielu, bądź jednego
pracodawcy wywołuje określone trudności z ustaleniem ustawodawstwa właściwego,
ponieważ tylko na podstawie art. 13 ust. 1 i ust. 2 lit. a nie byłoby wiadomo, które
9
ustawodawstwo należy ostatecznie wybrać. Taki jest też cel normy kolizyjnej z art. 14
ust. 2 lit. b pkt ii rozporządzenia. Wynika z niej, że dotyczy sytuacji osoby zatrudnio-
nej przez jednego pracodawcę, który prowadzi działalność na terytorium więcej niż
jednego państwa członkowskiego i w tych państwach wykonywana jest praca, przy
czym warunkiem koniecznym jest, aby miejsce zamieszkania pracownika „nie pokry-
wało" się z miejscem wykonywania przez niego pracy. Przyjmuje się, że art. 14 ust. 2
rozporządzenia dotyczy zatrudnienia (działalności) związanej z wielokrotnymi krót-
koterminowymi pobytami w kilku państwach członkowskich (por. T. Major: Ubezpie-
czenia społeczne migrujących pracowników oraz osób prowadzących działalność
gospodarczą, Warszawa 2004 r., s. 183). Są to przypadki znacznie odbiegające od
„zwykłego skierowania", tym bardziej, że na podstawie typowego łącznika miejsca
wykonywania pracy nie sposób wówczas określić ustawodawstwa właściwego w da-
nym czasie bądź też jego jednoznaczne ustalenie napotyka na trudności. W pojęciu
osoby zwykle zatrudnionej na terytorium dwóch lub więcej Państw Członkowskich w
rozumieniu art. 14 ust. 2 lit. b pkt ii rozporządzenia chodziłoby o osobę, która w tym
samym czasie w wielu Państwach Członkowskich pracuje dla jednego pracodawcy,
prowadzącego działalność w kilku Państwach Członkowskich. Znaczenie więc miało-
by wykonywanie pracy w różnych państwach w tym samym czasie (a zatem jedno-
cześnie). Gdyby przyjąć przeciwnie, że zakresem regulacji objęte są przypadki wy-
konywania pracy w wielu Pastwach Członkowskich w następujących po sobie okre-
sach, to norma ta byłaby zbędna z punktu widzenia możliwości zastosowania reguły
podstawowej z art. 13. Nie ma w tym względzie orzecznictwa ETS, jednak wskazane
rozumienie art. 14 ust. 2 lit. b pkt ii wynika z reguł wykładni i znajduje potwierdzenie
w doktrynie.
8. Z braku wystarczających (koniecznych) ustaleń stanu faktycznego i wobec
prezentowanej wykładni art. 14 ust. 2 lit. b pkt ii rozporządzenia, zastosowanie tego
przepisu do Zbigniewa R. było co najmniej przedwczesne, o ile w ogóle uzasadnione.
Zaskarżony wyrok w odniesieniu do niego podlegał zatem uchyleniu i sprawa została
przekazana do ponownego rozpoznania, stosownie do art. 39815
k.p.c. W odniesieniu
do Sylwestra G. podstawa naruszenia prawa materialnego była oczywiście uzasad-
niona, dlatego uwzględniono wniosek skargi o orzeczenie co do istoty sprawy, sto-
sownie do art. 39816
k.p.c.
10
9. O kosztach sprawy Sylwestra G. na rzecz skarżącego orzeczono tylko za
postępowanie kasacyjne, gdyż skarżący w pierwszej i w drugiej instancji nie zgłaszał
żądania kosztów zastępstwa prawnego.
========================================
II UK 99/09
Osoba zwykle zatrudniona na terytorium dwóch lub więcej Państw
Członkowskich w rozumieniu art. 14 ust. 2 lit. b pkt (ii) rozporządzenia Rady
(EWG) Nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów
zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących
działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających
się we Wspólnocie (Dz.U.UE Polskie wydanie specjalne Tom 01, Rozdział 05, s.
35 ze zm.) to osoba, która w tym samym czasie w wielu Państwach Członkow-
skich pracuje dla jednego pracodawcy, prowadzącego działalność w kilku Pań-
stwach Członkowskich.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Zbigniew Korzeniowski
(sprawozdawca), Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 5 listopada
2009 r. sprawy z wniosku Sylwestera G. i Zbigniewa R. przeciwko Zakładowi Ubez-
pieczeń Społecznych-Oddziałowi w Z.G. z udziałem zainteresowanego R.P. Sp. z
o.o. z siedzibą w N.S. o podleganie ubezpieczeniu społecznemu, na skutek skargi
kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 28
października 2008 r. [...]
I. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w stosunku do wnioskodawcy Sylwestra G. i
zmienił punkt I wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Zielonej Górze z 29 lutego 2008 r. [...] i oddalił odwołanie wnioskodawcy,
II. zasądził od wnioskodawcy Sylwestra G. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddział w Z.G. 120 zł (sto dwadzieścia) tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego,
III. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w stosunku do wnioskodawcy Zbigniewa R. i
w tym zakresie sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Poznaniu do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Z.G. decyzjami z 14 lutego 2007
r. stwierdził, że Sylwester G. i Zbigniew R., pracownicy firmy R.P. Spółki z o.o. w N.S.
wykonywali pracę wyłącznie w Niemczech i nie podlegali z tego tytułu ubezpiecze-
niom społecznym w Polsce. Podlegali zatem ubezpieczeniu społecznemu w Niem-
czech zgodnie z art. 13 ust. 2 lit. a rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14
czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do
pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do
członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz.U.UE.L.71.149.2 ze
zm., dalej powoływanego jako „rozporządzenie").
Odwołujący się Sylwester G. i Zbigniew R. oraz ich pracodawca - wskazana
spółka - jako zainteresowany w sprawie zarzucali, że właściwe jest polskie ubezpie-
czenie społeczne na podstawie art. 14 ust. 2 lit. b pkt ii rozporządzenia.
W odpowiedzi na odwołania pozwany organ ubezpieczeń społecznych podał,
że odwołujący się zostali delegowani przez spółkę (pracodawcę) do Niemiec celem
wykonywania pracy na rzecz jej kontrahenta firmy R. GmbH & Co.KG. Do odwołują-
cych się nie ma zastosowania art. 14 ust. 2 lit. b pkt ii rozporządzenia, gdyż dotyczy
sytuacji, gdy pracownik zwykle wykonuje pracę na terytorium przynajmniej dwóch
państw członkowskich i chodzi tu o częstotliwość pracy w ciągu jednego miesiąca.
Ponadto działalność w Polsce stanowiła jedynie ułamek działalności zainteresowanej
Spółki. Spółka ta w Polsce ma tylko dwóch pracowników administracyjnych a pra-
cownicy delegowani do Niemiec, gdy nie świadczą tam pracy, to nie wykonują jej
również w Polsce. W 2004 r. zainteresowana Spółka wykonała w Polsce 3 zlecenia
(wartości 3.660 zł) i 8 zleceń w 2005 r. (wartości 26.872 zł), a w 2006 r. nie wykonała
w kraju żadnego zlecenia. Obroty spółki w Polsce w 2004 i 2005 r. były znikome i
stąd nie spełniała warunków wynikających z decyzji nr 181 z 13 grudnia 2000 r. Ko-
misji Administracyjnej Wspólnot Europejskich do spraw zabezpieczenia społecznego
pracowników - migrantów (2001/891/WE).
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze
uwzględnił odwołania i zmienił decyzje pozwanego. Orzekł, iż odwołujący się podle-
gali ubezpieczeniom społecznym w Polsce - Sylwester G. w okresie od 12 lipca do
19 sierpnia 2005 r. na podstawie art. 14 ust. 1 lit. a rozporządzenia a Zbigniew R. w
okresie od 26 lipca 2004 r. na podstawie art. 14 ust. 2 lit. b pkt ii rozporządzenia. Sąd
3
Okręgowy ustalił, że firma R.P. Spółka z o.o. w N.S. jest spółką polsko-niemiecką.
Zajmuje się głównie montażem i naprawą taśm, ciągów produkcyjnych w wielkich
zakładach pracy. W Polsce zatrudnia przede wszystkim Polaków i najczęściej, z racji
ilości pozyskiwanych kontrahentów, pracownicy pracują w Niemczech. Firma czyni
usilne starania, aby pozyskiwać inne rynki i jej pracownicy coraz częściej wykonywali
prace w Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii czy też Austrii. Zgodnie z umowami o pracę
miejscem ich pracy są kraje Unii Europejskiej. Odwołujący się Sylwester G. będąc
zatrudniony przez zainteresowaną firmę wykonywał pracę w Niemczech od 12 lipca
do 19 sierpnia 2005 r. Natomiast odwołujący się Zbigniew R., jako ślusarz-monter w
tej firmie wykonywał pracę od 26 lipca 2004 r. do chwili obecnej w różnych krajach
Europy (Anglii, Australli
Praktycznie nie było prac ani też zauważalnego obrotu firmy na terenie Polski. Pra-
cownicy przebywając kilka dni w Polsce byli gotowi w każdej chwili udać się do
wskazanego przez pracodawcę miejsca pracy w Europie. Mimo częstych i długo-
trwałych wyjazdów obaj odwołujący się są ściśle związani z Polską (tu mieszkają ich
rodziny, tutaj odpoczywają i najczęściej się leczą). Wcześniejsze próby ubezpiecze-
nia pracowników w Polsce po krótkim okresie takiego ubezpieczenia okazały się
bezowocne. Firmie i pracownikom zależy na takim ubezpieczeniu, choć obecnie
pracownicy są ubezpieczeni najczęściej w Niemczech. W ocenie prawnej Sąd Okrę-
gowy przyjął, że zainteresowana firma była podmiotem zwykle zatrudniającym obu
ubezpieczonych oraz że świadczyli oni na jej rzecz pracę na terenie innych krajów
Wspólnot Europejskich. Odwołujący się Sylwester G. pracował w Niemczech od 12
lipca do 19 sierpnia 2005 r. a Zbigniew R. we Francji, Luksemburgu, Belgii, Austrii i
Anglii w różnych okresach od 26 lipca 2004 r. „do dnia dzisiejszego". Żaden z odwo-
łujących się nie zamieszkuje na terytorium Państwa Członkowskiego, gdzie wykonuje
pracę. W stosunku do Zbigniewa R. ma zastosowanie art. 14 ust. 2 lit. b pkt ii rozpo-
rządzenia, skoro wykonuje pracę na terytorium kilku państw, w których nie zamiesz-
kuje. Podleganie polskiemu ubezpieczeniu społecznemu łączy się z siedzibą praco-
dawcy (spółki) w Polsce. Z kolei zastosowanie art. 14 ust. 1 lit. a rozporządzenia do
Sylwestra G. wynika z faktu skierowania go do pracy w Niemczech, przy czym okres
pracy nie przekroczył dwunastu miesięcy i odwołujący się nie został skierowany w
miejsce innego pracownika.
W apelacji pozwany organ ubezpieczeń społecznych zarzucił, że Sylwester G.
nie wykonywał pracy w Polsce lecz tylko w Niemczech, stąd nie mógł podlegać pol-
4
skim ubezpieczeniom społecznym jak pracownik delegowany (art. 14 ust. 1 lit. a roz-
porządzenia). Natomiast do Zbigniewa R. nie miał zastosowania art. 14 ust. 2 lit. b
pkt ii rozporządzenia, gdyż w kolejnych miesiącach pracował w różnych krajach,
głównie w Niemczech, a w innych krajach tylko w niektórych miesiącach i w znacz-
nych odstępach czasu, przepis ten dotyczy zaś nie przejściowego czy incydentalne-
go ale równoczesnego (zwykłego) zatrudnienia w kilku krajach. Sąd pominął również
decyzję nr 181 Komisji Administracyjnej do spraw zabezpieczenia społecznego pra-
cowników - migrantów.
Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyrokiem z 28 października 2008 r. oddalił apela-
cję pozwanego. Przyjął, że Sąd pierwszej instancji poczynił prawidłowe ustalenia
faktyczne i dokonał prawidłowej oceny prawnej. Nie zgodził się z zarzutem apelacji
pozwanego, by wiążące dla Sądu były wytyczne zawarte w decyzji Komisji Admini-
stracyjnej. W polskim porządku konstytucyjnym (art. 87 ust. 1 i art. 91 ust. 1 Konsty-
tucji RP) źródłem prawa bezpośrednio obowiązującego nie jest decyzja, o jakiej
mowa w apelacji. Zainteresowana Spółka ma siedzibę w Polsce, tu podpisuje więk-
szość umów z klientami i tu rekrutuje wysyłanych pracowników. Żaden z zarzutów
apelacji nie mógł prowadzić do zmiany czy uchylenia wyroku pierwszej instancji (art.
385 k.p.c.).
Skarga kasacyjna zarzuciła naruszenie prawa materialnego poprzez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie: 1) art. 13 ust. 2 lit. a, art. 14 ust. 1 lit. a i ust. 2
lit. b pkt ii rozporządzenia, poprzez przyjęcie, że odwołujący się podlegali polskiemu
ustawodawstwu w zakresie ubezpieczeń społecznych - Sylwester G. na podstawie
art. 14 ust. 1 lit. a a Zbigniew R. na podstawie art. 14 ust. 2 lit. b pkt ii rozporządze-
nia, pomimo że nie były spełnione warunki stosowania tych przepisów określone de-
cyzją Nr 181 Komisji Administracyjnej Wspólnot Europejskich do spraw zabezpie-
czenia społecznego pracowników - migrantów z 13 grudnia 2000 r. dotyczącej inter-
pretacji art. 14 ust. 1, art. 14a ust. 1 oraz art. 14b ust. 1 i 2 rozporządzenia. Skarżący
wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego roz-
poznania lub o uchylenie również wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze i prze-
kazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie
wyroków i orzeczenie co do istoty poprzez oddalenie odwołań. Skarżący wniósł też o
zasądzenie kosztów postępowania za wszystkie instancje.
Zainteresowana spółka wniosła o oddalenie skargi i zasądzenie kosztów.
5
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty skargi kasacyjnej uzasadniają uchylenie zaskarżonego wyroku i prze-
kazanie sprawy do ponownego rozpoznania w odniesieniu do Zbigniewa R. i orze-
czenie reformatoryjne w odniesieniu do Sylwestra G. przez uchylenie obu wyroków i
oddalenie jego odwołania od decyzji pozwanego organu ubezpieczeń społecznych.
1. Generalnie, gdyby aprobować wykładnię i stosowanie prawa, na których
oparto zaskarżone rozstrzygnięcie, to mogłoby się jawić nieuzasadnione przekona-
nie, iż polscy pracownicy zatrudniani przez firmę (spółkę) z siedzibą w Polsce zaw-
sze będą podlegać polskim ubezpieczeniom społecznym, bowiem wysłany przez nią
do pracy w innym państwie członkowskim pracownik będzie delegowany w rozumie-
niu art. 14 ust. 1 lit. a rozporządzenia a wysłany do pracy w kilku innych państwach
członkowskich będzie zwykle zatrudniony na terytorium dwóch lub więcej Państw
Członkowskich w rozumieniu art. 14 ust. 2 lit. b pkt ii rozporządzenia. Pomija się w
ten sposób szereg dalszych warunków rozporządzenia, których naruszenie uzasad-
niało uwzględnienie wniosków skargi kasacyjnej. O ile wspólny kapitał i jego prze-
pływ w Państwach Członkowskich uzasadnia istnienie wspólnego w pewnym zakre-
sie prawa pracy, to jednak odrębne są systemy ubezpieczeń społecznych. Rozbież-
ności między prawem zatrudnienia pracownika (prawem pracy) w jednym państwie, a
stosowaniem do niego ubezpieczenia społecznego innego państwa unika się przez
przyjęcie ogólnej zasady, że do ubezpieczenia społecznego stosuje się ustawodaw-
stwo tego Państwa Członkowskiego, na którego terytorium dana osoba jest zatrud-
niona. Tylko w niektórych sytuacjach, w których stosowanie innych kryteriów jest
uzasadnione, możliwe jest odstąpienie od tej zasady ogólnej (zob. preambuła do
rozporządzenia).
2. Wpierw konieczne jest więc uchwycenie reguł wynikających z zasady ogól-
nej zawartej w art. 13 ust. 2 lit. a rozporządzenia, zgodnie z którą pracownik najemny
zatrudniony na terytorium jednego Państwa Członkowskiego podlega ustawodaw-
stwu tego państwa, nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium innego Państwa Człon-
kowskiego lub jeżeli przedsiębiorstwo lub pracodawca, który go zatrudnia ma swoją
zarejestrowaną siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności na terytorium innego
Państwa Członkowskiego. Norma ta wyraźnie (gramatycznie) stwierdza, że nie jest
niczym szczególnym podleganie pracownika ustawodawstwu państwa, w którym jest
zatrudniony, a nie ustawodawstwu innego państwa, w którym przedsiębiorstwo lub
6
pracodawca, który go zatrudnia ma zarejestrowaną siedzibę lub miejsce prowadze-
nia działalności. Takie jasne rozwiązanie prócz innych walorów eliminuje także kon-
flikty w ustalaniu właściwego ustawodawstwa związane z tzw. dumpingiem ekono-
micznym (socjalnym) wynikającym z mniejszych kosztów ubezpieczenia społecznego
w państwie siedziby pracodawcy niż w państwie miejsca wykonywania zatrudnienia.
Dla niniejszej sprawy ważniejsze jest jednak zwrócenie uwagi, że skoro zasada
ogólna z art. 13 ust. 2 lit. a rozporządzenia wyraźnie określa ustawodawstwo pań-
stwa zatrudnienia, mimo że pracodawca ma siedzibę lub prowadzi działalność w
innym państwie, to wyjątek od tej zasady dotyczący pracowników delegowanych z
art. 14 ust. 1 lit. a nie może być aż tak pojemny (szeroki), iż nie będzie różnił się od
zasady ogólnej. Kryterium różniące w relacji zasady ogólnej i wyjątku, zawarte jest w
art. 14 ust. 1 lit. a, zgodnie z którym pracownik najemny zatrudniony na terytorium
Państwa Członkowskiego przez przedsiębiorstwo, w którym jest zwykle zatrudniony i
przez które został skierowany do wykonywania pracy na terytorium innego Państwa
Członkowskiego podlega nadal ustawodawstwu pierwszego Państwa Członkowskie-
go, pod warunkiem, że przewidziany okres wykonywania tej pracy nie przekracza
dwunastu miesięcy i że nie został on skierowany w miejsce innej osoby, której okres
skierowania upłynął. Chodzi więc o zwrócenie uwagi, że pracownik delegowany to
nie ten, który został zatrudniony przez przedsiębiorstwo mające siedzibę w jednym
państwie dla wykonania pracy w innym państwie członkowskim, gdyż to odpowiada
zasadzie ogólnej z art. 13 ust. 2 lit. a rozporządzenia, lecz pracownik „zwykle zatrud-
niony" przez to przedsiębiorstwo, przez które został skierowany do wykonywania
pracy na terytorium innego Państwa Członkowskiego (art. 14 ust. 1 lit. a).
3. Wynik wykładni wskazanej w pkt 2 nie pozwala przyjąć, że Stanisław G. był
zwykle zatrudniony przez zainteresowaną spółkę R.P. przed jego zatrudnieniem w
Niemczech. Sąd Najwyższy w rozpoznaniu skargi kasacyjnej jest związany ustale-
niami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 39813
§ 2
k.p.c.). Z ustaleń tych wynika, że Stanisław G. nie był wcześniej zatrudniony przez
zainteresowaną Spółkę. Nie uprawnia to do stwierdzenia, że był pracownikiem zwy-
kle zatrudnionym przez zainteresowaną Spółkę, co dopiero pozwalałoby rozważać
kwestię skierowania (delegowania) go przez pracodawcę do pracy na terytorium
innego państwa z zachowaniem polskiego ubezpieczenia społecznego na podstawie
art. 14 ust. 1 lit. a rozporządzenia.
7
4. Skarżący miałby rację, że w dalszej ocenie sytuacji z pkt 3 nie bez znacze-
nia byłyby wytyczne wynikające z decyzji nr 181 Komisji Administracyjnej Wspólnot
Europejskich do Spraw Zabezpieczenia Społecznego Pracowników - Migrantów z 13
grudnia 2000 r., dotyczące interpretacji art. 14 ust. 1, art. 14a ust. 1 oraz art. 14b ust.
1 i 2 rozporządzenia. Choć z jednej strony stwierdza się, że zaprezentowana w nich
wykładnia nie jest wiążąca (wyroki ETS z 5 grudnia 1967 r. Nr 19/67 w sprawie Be-
stuur der sociale Verzekeringsbank c. Van der Vecht i z 14 maja 1981 r. Nr 98/80 w
sprawie Giuseppe Romano przeciwko Institut national d'assurance maladie - inva-
lidit’e), to z drugiej interpretacja rozporządzenia przez tę Komisję akceptowana jest w
praktyce, co również wynika z orzecznictwa ETS (zob. wyrok ETS z 26 stycznia 2006
r., C-2/05 w sprawie Rijksdienst voor Sociale Zekerheid przeciwko Herbosch Kiere
czy z 10 lutego 2000 r., sygn. akt. C-202/97 - Fitzwilliam; także T. Bińczycka-Majew-
ska, Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego w Unii Europejskiej Kra-
ków 1999 r., s. 487 i nast.). Komisja ta działa wszak na podstawie upoważnienia za-
wartego bezpośrednio w rozporządzeniu (art. 80, 81). Zadania Komisji dotyczą mię-
dzy innymi wykładni przepisów rozporządzenia, podejmowanej jednomyślnie i podle-
gającej ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich.
5. Przepis art. 14 ust. 1 lit. a rozporządzenia nie obowiązuje w stosunku do
pracowników zatrudnionych w przedsiębiorstwie z siedzibą w Państwie Członkow-
skim, którzy w ramach tego zatrudnienia wykonują pracę na terytorium innego Pań-
stwa Członkowskiego, w którym przedsiębiorstwo to prowadzi całkowitą działalność
(sprawa Plum - wyrok ETS z 9 listopada 2000 r., C-404/98, ECR 2000/11A/I-09397).
Oceniono również, iż przedsiębiorstwo pracy czasowej tylko wtedy spełnia warunki
wysłania w rozumieniu art. 14 ust. 1 lit. a rozporządzenia, gdy wykonuje swoją
działalność (polegającą na wysyłaniu) w przeważającej mierze na terytorium państwa
wysyłającego (sprawa Fitzwilliam - wyrok ETS z 10 lutego 2000 r., C-202/97, ECR
2000/2/I-00883). Jeżeli celem przedsiębiorstwa nie jest wykonywanie prac, tylko za-
trudnianie pracowników w celu ich odpłatnego wypożyczania innym przedsiębior-
stwom, to wypożyczanie pracowników nie może być traktowane na równi z wysyła-
niem pracowników za granicę (sprawa Sarl Manpower przeciwko Caisse Promaire d'
Assurace Maladie, wyrok ETS z 17 grudnia 1970, sygn. 35/70, ECR 1970/2/01251).
W tej sprawie zainteresowany pracodawca (Spółka) nie wskazywał, iżby zajmował
się pośrednictwem w zatrudnieniu, lecz tylko, że nie był wykluczony zamiar kolejnego
zatrudnienia Sylwestra G. za granicą po zatrudnieniu w Niemczech, dlatego do jego
8
ubezpieczenia miał zastosowanie art. 14 ust. 2 lit. b pkt ii rozporządzenia, podobnie
jak do zatrudnienia Zbigniewa R.
6. W odniesieniu do Zbigniewa R. stan faktyczny nie był ustalony w stopniu
wystarczającym (koniecznym), który pozwalałby na zastosowanie prawa materialne-
go i rozstrzygnięcie sprawy. Podstawa prawna ubezpieczenia społecznego podawa-
na przez strony nie wiąże sądu. Odwołujący się Zbigniew R. i zainteresowana Spółka
podstawy tej zgodnie upatrują w art. 14 ust. 2 lit. b pkt ii rozporządzenia, co też za-
aprobowały oba Sądy. Rzecz jednak w tym, że na podstawie ustalonego stanu fak-
tycznego nie można ocenić czy ten przepis rozporządzenia mógł być zastosowany.
Zasada związania Sądu Najwyższego ustaleniami stanu faktycznego z art. 39813
§ 2
k.p.c. nie jest bezwzględną, gdyż warunkiem sprawowania wymiaru sprawiedliwości
(art. 177 Konstytucji) jest takie uprzednie ustalenie stanu faktycznego, który pozwoli
rozstrzygnąć sprawę merytorycznie. Niewątpliwie w centrum zainteresowania było tu
pojęcie „osoby zwykle zatrudnionej na terytorium dwóch lub więcej Państwa Człon-
kowskich". Pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyraźnie twierdził w postę-
powaniu, że nie chodzi tu o przejściowe czy incydentalne zatrudnienie kolejno na
terytorium co najmniej dwóch państw, lecz o równoczesne zatrudnienie w określo-
nym przedziale czasowym (miesiąca). Takiego reżimu nie przyjmowała natomiast
zainteresowana Spółka uważając zasadniczo, że hipoteza przepisu spełnia się rów-
nież gdy praca wykonywana była kolejno w różnych krajach. Z obu stron towarzy-
szyły temu twierdzenia o określonej wersji (sekwencji) pracy Zbigniewa R. w po-
szczególnych krajach. Rzecz jednak w tym, że Sąd Apelacyjny i Okręgowy nie usta-
liły precyzyjnie okresów pracy tego odwołującego się w aspekcie normy z art. 14 ust.
2. Nie dały też żadnej wykładni pojęcia osoby zwykle zatrudnionej na terytorium
dwóch lub więcej Państw Członkowskich, akceptując niejako zapatrywanie zaintere-
sowanej Spółki na wykładnię tego przepisu.
7. Odkodowanie pojęcia „osoby zwykle zatrudnionej na terytorium dwóch lub
więcej Państw Członkowskich" jest możliwe przy uwzględnieniu różnicy wynikającej z
norm ust. 1 i 2 art. 14 rozporządzenia. O ile w ust. 1 ustanawia się wyjątek od zasady
miejsca zatrudnienia, to w art. 14 ust. 2 zawarte zostały normy kolizyjne, ponieważ
zastosowanie zasady miejsca zatrudnienia i podlegania jednemu ustawodawstwu w
związku z wykonywaniem zatrudnienia w różnych państwach u wielu, bądź jednego
pracodawcy wywołuje określone trudności z ustaleniem ustawodawstwa właściwego,
ponieważ tylko na podstawie art. 13 ust. 1 i ust. 2 lit. a nie byłoby wiadomo, które
9
ustawodawstwo należy ostatecznie wybrać. Taki jest też cel normy kolizyjnej z art. 14
ust. 2 lit. b pkt ii rozporządzenia. Wynika z niej, że dotyczy sytuacji osoby zatrudnio-
nej przez jednego pracodawcę, który prowadzi działalność na terytorium więcej niż
jednego państwa członkowskiego i w tych państwach wykonywana jest praca, przy
czym warunkiem koniecznym jest, aby miejsce zamieszkania pracownika „nie pokry-
wało" się z miejscem wykonywania przez niego pracy. Przyjmuje się, że art. 14 ust. 2
rozporządzenia dotyczy zatrudnienia (działalności) związanej z wielokrotnymi krót-
koterminowymi pobytami w kilku państwach członkowskich (por. T. Major: Ubezpie-
czenia społeczne migrujących pracowników oraz osób prowadzących działalność
gospodarczą, Warszawa 2004 r., s. 183). Są to przypadki znacznie odbiegające od
„zwykłego skierowania", tym bardziej, że na podstawie typowego łącznika miejsca
wykonywania pracy nie sposób wówczas określić ustawodawstwa właściwego w da-
nym czasie bądź też jego jednoznaczne ustalenie napotyka na trudności. W pojęciu
osoby zwykle zatrudnionej na terytorium dwóch lub więcej Państw Członkowskich w
rozumieniu art. 14 ust. 2 lit. b pkt ii rozporządzenia chodziłoby o osobę, która w tym
samym czasie w wielu Państwach Członkowskich pracuje dla jednego pracodawcy,
prowadzącego działalność w kilku Państwach Członkowskich. Znaczenie więc miało-
by wykonywanie pracy w różnych państwach w tym samym czasie (a zatem jedno-
cześnie). Gdyby przyjąć przeciwnie, że zakresem regulacji objęte są przypadki wy-
konywania pracy w wielu Pastwach Członkowskich w następujących po sobie okre-
sach, to norma ta byłaby zbędna z punktu widzenia możliwości zastosowania reguły
podstawowej z art. 13. Nie ma w tym względzie orzecznictwa ETS, jednak wskazane
rozumienie art. 14 ust. 2 lit. b pkt ii wynika z reguł wykładni i znajduje potwierdzenie
w doktrynie.
8. Z braku wystarczających (koniecznych) ustaleń stanu faktycznego i wobec
prezentowanej wykładni art. 14 ust. 2 lit. b pkt ii rozporządzenia, zastosowanie tego
przepisu do Zbigniewa R. było co najmniej przedwczesne, o ile w ogóle uzasadnione.
Zaskarżony wyrok w odniesieniu do niego podlegał zatem uchyleniu i sprawa została
przekazana do ponownego rozpoznania, stosownie do art. 39815
k.p.c. W odniesieniu
do Sylwestra G. podstawa naruszenia prawa materialnego była oczywiście uzasad-
niona, dlatego uwzględniono wniosek skargi o orzeczenie co do istoty sprawy, sto-
sownie do art. 39816
k.p.c.
10
9. O kosztach sprawy Sylwestra G. na rzecz skarżącego orzeczono tylko za
postępowanie kasacyjne, gdyż skarżący w pierwszej i w drugiej instancji nie zgłaszał
żądania kosztów zastępstwa prawnego.
========================================