Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 56/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 listopada 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. K. i E. K.
przeciwko T. C. i L. K.
o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną ewentualnie
o ustalenie nieważności umowy,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 20 listopada 2009 r.,
na posiedzeniu niejawnym
skargi kasacyjnej pozwanego T. C.
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 28 października 2008 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Powodowie - małżonkowie E. i M. K. w powództwie skierowanym przeciwko
pozwanym T. C. i L. K., domagali się uznania za bezskuteczną w stosunku do
powodów umowy sprzedaży gospodarstwa rolnego za kwotę 90 000 zł, zawartej
pomiędzy pozwanymi w dniu 24 marca 2006 r. Zgłosili także żądanie ewentualne
- ustalenia nieważności tej umowy, jako sprzecznej z ustawą oraz z zasadami
współżycia społecznego.
Wyrokiem z dnia 12 maja 2008 r. (zaocznym w stosunku do pozwanego L. K.)
Sąd Okręgowy w K. oddalił powództwo w oparciu o następujące ustalenia:
Powodowie są rodzicami pozwanego L. K., którego w 1994 r. obdarowali
spornym gospodarstwem rolnym. Z uwagi na okazywanie przez niego rażącej
niewdzięczności odwołali uczynioną darowiznę i wystąpili na drogę sądową
z powództwem o zobowiązanie syna do złożenia oświadczenia woli o powrotnym
przeniesieniu własności gospodarstwa na ich rzecz. Powództwo to Sąd Okręgowy
w K. uwzględnił wyrokiem z dnia 28 kwietnia 2005 r., który uprawomocnił się 16 marca
2006 r. Powodowie wyznaczyli synowi termin do złożenia oświadczenia woli przed
notariuszem na dzień 18 września 2006 r., a kiedy pozwany nie stawił się - kolejny
termin na 6 listopada 2006 r. Tego dnia powodowie dowiedzieli się, że pozwany L. K.
już 24 marca 2006 r. sprzedał gospodarstwo za 90 000 zł drugiemu pozwanemu – T.
C. Powodowie od 2004 r. nie utrzymywali kontaktu z synem, a pozwanego T. C. po raz
pierwszy zobaczyli na rozprawie. Wcześniej nabywca nie kontaktował się z nimi,
mimo że mieszkają oni w budynku położonym na terenie gospodarstwa,
realizując przysługujące im prawo nieodpłatnego dożywotniego zamieszkiwania.
Nabywca nie objął także gospodarstwa w posiadanie.
Ostrzeżenia o obowiązku złożenia oświadczenia woli przez L. K. zostały
wpisane w księgach wieczystych nieruchomości stanowiących gospodarstwo dopiero
na podstawie wniosków złożonych po zawarciu przez pozwanych umowy sprzedaży.
Sąd Okręgowy uznał, że nie zachodziły wymagane w art. 59 k.c. przesłanki do
uznania umowy za bezskuteczną, ponieważ była ona odpłatna, a kupujący nie wiedział
o roszczeniu powodów. Nie dopatrzył się także przyczyn do ustalenia jej nieważności
na podstawie art. 58 § 2 k.c. Ocenił, że pozwany T. C. dochował wymaganej
3
staranności i chroni go rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, a umowa zawarta
została w przepisanej formie.
Powodowie wnieśli apelację od niekorzystnego dla nich wyroku w części
oddalającej żądanie ewentualne. Sąd Apelacyjny wyrokiem z 28 października
2008 r. uwzględnił apelację i zmienił wyrok Sądu Okręgowego ustalając
nieważność kwestionowanej umowy sprzedaży i orzekając o kosztach procesu.
Sąd odwoławczy przyjął za podstawę rozstrzygnięcia stan faktyczny
ustalony przez Sąd I instancji. Uzupełnił go jedynie poprzez skonkretyzowanie
uprawnień powodów do darowanego gospodarstwa. Wyjaśnił, że powodom
przysługiwało ustanowione 3 stycznia 1994 r. przez pozwanego L. K. „prawo
dożywotniego nieodpłatnego zamieszkiwania w budynku mieszkalnym oraz prawo
korzystania z pomieszczeń w budynkach gospodarczych", stanowiące służebność
osobistą.
Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że wyrok zobowiązujący syna powodów do
złożenia oświadczenia woli o przeniesienia na powodów własności gospodarstwa,
wydany w uwzględnieniu ich żądania, z mocy art. 64 k.c. zastąpił to oświadczenie
i z chwilą uprawomocnienia, co miało miejsce na osiem dni przed zawarciem umowy
sprzedaży, własność nieruchomości przeszła z powrotem na powodów.
Spowodowało to istotne zmiany w zakresie służebności osobistej przysługującej
powodom, która z tą chwilą wygasła na podstawie art. 247 k.c.
Zachowanie pozwanego L. K., który nie respektował wyroku zobowiązującego
go do złożenia oświadczenia woli, mimo że był nim związany, zgodnie z treścią art.
365 § 1 k.p.c., Sąd Apelacyjny uznał za sprzeczne z art. 64 k.c. oraz art. 365 § 1 k.p.c.
i mające na celu obejście ustawy. W konsekwencji stwierdził, że umowa sprzedaży
była nieważna na podstawie art. 58 § 1 k.c., niezależnie od świadomości
nabywcy, stanowiła bowiem czynność której skutki, objęte zamiarem stron, naruszają
zakazy lub nakazy ustawowe.
Wariantowo Sąd II instancji rozważył przyczynę nieważności czynności
prawnej przewidzianą w art. 58 § 2 k.c. Wskazał, że umowa zawarta przez
pozwanych narusza zasady współżycia społecznego nakazujące przestrzeganie
porządku prawnego, respektowanie prawomocnych wyroków sądowych, a w sferze
4
ludzkiej uchybia zasadzie niepozbawiania mieszkania i majątku nieruchomego osób
starszych, będących już bez praktycznych szans na ponowne dorabianie się.
Sąd zwrócił uwagę, że krzywdzącego dla powodów skutku umowy nie podważają
deklaracje pozwanego T. C., że będzie respektował ich uprawnienia do
zamieszkiwania na nieruchomości, skoro przysługująca im służebność osobista
wygasła. Jednocześnie Sąd zaznaczył, że w wypadku bezwzględniej nieważności
umowy pozwany nabywca nie może skutecznie powoływać się na art. 5 ustawy z dnia
6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r., Nr
124, poz. 1361 ze zm., dalej powoływanej jako „u.k.w.h.”).
Pozwany zaskarżył w całości wyrok Sądu Apelacyjnego skargą kasacyjną,
opartą na obydwu podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c.
W ramach podstawy naruszenia prawa materialnego zarzucił:
- niezastosowanie art. 155 § 1 k.c.;
- błędną wykładnie art. 58 § 1 k.c., polegającą na uznaniu, że przepis ten
samodzielnie określa wypadki nieważności czynności prawnej;
- błędną wykładnię art. 58 § 2 k.c. poprzez przyjęcie, że czynność zgodna
z prawem narusza zasady współżycia społecznego, a przy tym
niesprecyzowanie tych zasad;
- niezastosowanie art. 59 k.c.;
- błędną wykładnię art. 64 k.c. poprzez uznanie, że prawomocne orzeczenie
sądu nakładające obowiązek zwrotu darowizny skutkuje nieważnością
czynności prawnej pomiędzy pozwanymi;
- niewłaściwe zastosowanie art. 247 k.c. przez stwierdzenie, że w wypadku
oddalenia powództwa w niniejszej sprawie wygasła służąca powodom
służebność mieszkania.
Z kolei podstawa naruszenia prawa procesowego, mającego istotny
wpływ na wynik sprawy obejmuje zarzuty uchybienia:
- art. 1047 k.p.c. przez przyjęcie tego przepisu za podstawę wyroku
w stosunku do pozwanego;
5
- art. 328 § 2 k.p.c. przez niewyjaśnienie w uzasadnieniu wyroku na czym
polega sprzeczność z prawem i z zasadami współżycia społecznego
umowy sprzedaży;
- art. 365 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, iż dla pozwanego T. C. jest
wiążące prawomocne orzeczenie sądu wydane w sporze pomiędzy
powodami a pozwanym L. K.
We wnioskach skarżący domaga się zmiany zaskarżonego wyroku
w całości i oddalenia apelacji powodów od wyroku Sądu Okręgowego w K.;
ewentualnie uchylenia tego orzeczenia w całości i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania przez Sąd Apelacyjny, a także zasądzenia od
powodów solidarnie na rzecz pozwanego kosztów postępowania według norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności rozważenia wymagają zarzuty wskazujące na
uchybienia procesowe Sądu II instancji, które – według skarżącego – miały
istotny wpływ na treść wydanego orzeczenia.
Zarzut naruszenia art. 1047 k.p.c. poprzez jego niezasadne zastosowanie
w stosunku do skarżącego jest nietrafny, bowiem Sąd Apelacyjny nie stwierdził, aby
T. C. był zobowiązany prawomocnym orzeczeniem do złożenia jakiegokolwiek
oświadczenia. Sąd ten brał pod uwagę powołany przepis jedynie przy ocenie
skutków orzeczenia zapadłego w procesie pomiędzy powodami a pozwanym L. K.
Skarżący, mimo że sam powołuje w uzasadnieniu skargi kasacyjnej fakt
zobowiązania pozwanego L. K. prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w K.
do złożenia oświadczenia woli o powrotnym przeniesieniu na powodów własności
gospodarstwa rolnego, jednocześnie zaprzecza, aby orzeczenie to wywarło skutki
przewidziane w art. 1047 k.p.c., co jest sprzeczne zarówno z treścią tego przepisu,
jak i stanowiącego jego materialnoprawną podstawę art. 64 k.c. Artykuł 64 k.c.
ustanawia zasadę, że prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek
danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to
oświadczenie. Zastąpienie oświadczenia jest prawnym skutkiem prawomocnego
stwierdzenia obowiązku jego złożenia (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7
6
stycznia 1967 r., III CZP 32/66, OSNC 1968/12/199 -mającą moc zasady prawnej).
Stanowisko Sądu Apelacyjnego, który taki pogląd prezentował, było zatem
prawidłowe.
Nie doszło także do naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. Pomijając już niepełną
podstawę zarzutu (która powinna obejmować także art. 391 § 1 k.p.c., jako
unormowanie umożliwiające stosowanie art. 328 § 2 k.p.c. w postępowaniu
apelacyjnym), skarżący nie ma racji podnosząc, że Sąd odwoławczy nie
sprecyzował na czym polega sprzeczność umowy sprzedaży z prawem i zasadami
współżycia społecznego. Obydwie kwestie zostały wyjaśnione w uzasadnieniu
i prawidłowo odczytane przez skarżącego, o czym świadczą inne zarzuty
formułowane przez niego w skardze i treść uzasadnienia skargi kasacyjnej.
Sprzeczności z przepisami prawa Sąd II instancji dopatrzył się
w niepodporządkowaniu się przez pozwanego L. K. normom ustanowionym w art.
64 k.c. i art. 365 § 1 k.p.c., a naruszenia zasad współżycia społecznego – w
pogwałceniu zasady zobowiązującej do przestrzegania porządku prawnego,
respektowania prawomocnych wyroków sądowych i poszanowania praw osób
starszych, w szczególności niepozbawiania ich mieszkania i majątku
nieruchomego. Przesłanki i tok argumentacji Sądu Apelacyjnego zostały zatem
przedstawione w sposób umożliwiający merytoryczną kontrolę wydanego przez ten
Sąd orzeczenia, co przesądza o nietrafności omawianego zarzutu (por. np.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 1998 r., III CKN 792/98,
OSNC 1999/4/83, czy niepublikowany wyrok z dnia 9 marca 2006 r., I CSK 147/05).
Nie można zgodzić się także z zarzutem naruszenia art. 365 § 1 k.p.c.
poprzez stwierdzenie związania pozwanego T. C. wyrokiem zapadłym w procesie o
zobowiązanie pozwanego L. K. do złożenia oświadczenia woli o powrotnym
przeniesieniu własności gospodarstwa na powodów. Sąd Apelacyjny wypowiedział
się jedynie o związaniu tym orzeczeniem L. K., który był stroną postępowania, i do
którego przepis ten miał zastosowanie, natomiast nie wskazywał, aby z faktu
wydania tego wyroku wypływały jakiekolwiek obowiązki dla pozwanego T. C.
Przechodząc do rozważenia podstawy naruszenia prawa materialnego
należy przyznać rację autorowi kasacji, w zakresie zarzutu błędnej wykładni art. 58
7
§ 1 k.c., polegającej na przyjęciu, że czynność prawna jest sprzeczna z prawem lub
podjęta w celu obejścia prawa wówczas, kiedy dokonana została z pogwałceniem
przepisów nie odnoszących się do dopuszczalności lub określających istotę tej
czynności. Nie budzi wątpliwości, w świetle ustabilizowanych w tym zakresie
poglądów (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 1996 r., I CKN
27/96, OSNC 1997/4/43 i powołane w nim orzecznictwo, czy wyrok tego Sądu
z dnia 24 września 2003 r., III CKN 356/01, OSP 2004/10/122), że w polskim
systemie prawnym nie obowiązuje zakaz zbywania rzeczy cudzej, skoro liczne
przepisy przewidują i sankcjonują skutki takiej czynności (np. art. 169 § 1 k.c., art.
556 § 2 k.c., art. 1028 k.c. albo art. 5 u.k.w.h.). Sprzedaż rzeczy przez
niewłaściciela powoduje zbycie rzeczy obciążonej wadą prawną w rozumieniu art.
556 § 2 k.c. Istnienie wad sprzedanej rzeczy, nawet wówczas kiedy zostały
podstępnie zatajone, nie pociąga za sobą nieważności umowy, co wynika
z regulacji zawartej w przepisach o rękojmi.
W konsekwencji, skoro w świetle art. 58 § 1 k.c. nie powoduje nieważności
jako sprzeczna z prawem, sprzedaż rzeczy cudzej, nie może także uzasadniać
poglądu o sprzeczności z prawem lub o obejściu prawa jako celu umowy
nieprzestrzeganie przez sprzedawcę norm prawnych, które wskazywały na utratę
przez niego prawa własności przedmiotu sprzedaży. Tymczasem powoływane
przez Sąd Apelacyjny przepisy art. 64 k.c. (w zw. z pomocniczo podniesionym art.
1047 k.p.c.) oraz art. 365 § 1 k.p.c. stanowiły – w realiach niniejszej sprawy –
jedynie podstawy do stwierdzenia, że z chwilą uprawomocnienia się wyroku
zobowiązującego go do złożenia oświadczenia woli, pozwany L. K. przestał być
właścicielem gospodarstwa. Wprawdzie skarżący kwestionuje trafność
wywiedzenia z faktu wydania tego orzeczenia skutku w postaci zawarcia umowy
i utrzymuje, podnosząc naruszenie przez Sąd art. 155 § 1 k.c., że pozwany w chwili
dokonywania sprzedaży był nadal właścicielem nieruchomości, jednak jego poglądu
nie można zaaprobować. Powtórnie odwołując się do uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 7 stycznia 1967 r. (III CZP 32/66) podkreślić należy, że w wypadku, kiedy
sąd uwzględnia powództwo o stwierdzenie obowiązku zawarcia umowy całkowicie
zgodnie z żądaniem powoda, orzeczenie sądu stwierdza zawarcie tej umowy
i ją zastępuje. Jednak ten skutek orzeczenia zobowiązującego pozwanego L. K. do
8
złożenia oświadczenia woli nie uprawniał Sądu Apelacyjnego – co słusznie podniósł
skarżący – do przyjęcia nieważności umowy sprzedaży z przyczyn wskazanych w
art. 58 § 1 k.c.
Pozostałe zarzuty naruszenia prawa materialnego nie mogą już jednak
zostać uwzględnione. Skarżący podważa w nich zakres rozpoznania sprawy przez
Sąd II instancji, istnienie przesłanek i wystąpienie następstw, które Sąd Apelacyjny
uznał za źródło niezgodności zawartej przez pozwanych umowy sprzedaży
z zasadami współżycia społecznego, a także trafność ocen tego Sądu, że sporna
umowa narusza normy etyczne.
Rozważając kolejno stanowisko pozwanego należy zauważyć, że Sąd
Apelacyjny nie miał podstaw, aby rozstrzygać o żądaniu ustalenia bezskuteczności
umowy sprzedaży w oparciu o kryteria z art. 59 k.c., ponieważ powództwo w tym
zakresie zostało prawomocnie oddalone przez Sąd Okręgowy. Powodowie nie
zaskarżyli apelacją tej części orzeczenia, wobec czego problematyka zastosowania
art. 59 k.c. usuwała się spod kognicji Sądu II instancji.
Również zastrzeżenia podnoszone przez skarżącego przeciwko
zastosowaniu przez Sąd odwoławczy art. 247 k.c. trzeba odrzucić. Przepis
ten określa konsekwencje zlania się (confusio) w jednym ręku prawa własności
i ograniczonego prawa rzeczowego do tej samej rzeczy. Realizuje zasadę,
że uprawnienia składające się na treść prawa własności pochłaniają obciążające
rzecz ograniczone prawa rzeczowe, o ile przepis szczególny lub wzgląd na cele
realizowane przez określone prawo ograniczone nie wyłączają takiego skutku.
W rozpatrywanym wypadku nie zachodziła sytuacja uzasadniająca utrzymanie
służebności zastrzeżonej na rzecz powodów po odzyskaniu przez nich prawa
własności gospodarstwa rolnego. Dlatego służebność ta wygasła z chwilą
uprawomocnienia się wyroku zobowiązującego L. K. do złożenia oświadczenia woli.
Natomiast sposób rozstrzygnięcia sporu w niniejszej sprawie nie ma już żadnego
znaczenia dla bytu tej służebności, która nie istnieje od 16 marca 2006 r.
Jako ostatni należy omówić zarzut naruszenia art. 58 § 2 k.c., którego
krytyka zawarta w skardze kasacyjnej idzie w trzech, częściowo sprzecznych
ze sobą kierunkach. Po pierwsze skarżący podnosi, że nie zostały sprecyzowane
9
przez Sąd Apelacyjny zasady współżycia społecznego, które naruszała sporna
umowa. Po drugie - że nie istniała przyczyna, z którą Sąd Apelacyjny łączył
naruszenie zasad współżycia społecznego, ponieważ skarżący T. C. nabył
własność nieruchomości wraz z ciążącą na niej służebnością osobistą
przysługująca powodom. Po trzecie – odwołując się do poglądu wyrażonego
w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2002 r. (I CKN 902/99) podniósł,
że do stwierdzenia nieważności umowy z uwagi na niemożliwość zadośćuczynienia
roszczeniu osób trzecich konieczne byłoby ustalenie jego wiedzy o tym roszczeniu.
Tymczasem obydwa Sądy uznały, że T. C. nie wiedział o roszczeniu powodów, ani
o wyroku zobowiązującym pozwanego L. K. do złożenia oświadczenia woli.
Odnosząc się po kolei do argumentów skarżącego stwierdzić należy,
że pierwszy i drugi z nich pozostają w sprzeczności, skoro jednocześnie podnosi
on, że Sąd Apelacyjny nie sprecyzował naruszonych zasad współżycia
społecznego, oraz że Sąd II instancji przywołał taką przyczynę, lecz błędnie przyjął
jej istnienie. W rzeczywistości w uzasadnieniu, jak już była o tym mowa,
wymienione zostały zasady współżycia społecznego, które Sąd odwoławczy uznał
za naruszone zawarciem umowy przez pozwanych. Sąd sformułował je jako zasady
przestrzegania porządku prawnego, respektowania prawomocnych wyroków
sądowych i poszanowania praw osób starszych, w szczególności poprzez
niepozbawianie ich mieszkania i majątku nieruchomego. Dwie pierwsze zasady
realizowane i wymuszane są na gruncie przepisów prawa, dlatego ich wpływ na
ważność czynności prawnej musi być oceniany według kryteriów ustanowionych
w art. 58 § 1 k.c. Natomiast trzecia z powołanych zasad, odpowiadająca moralnym
normom solidaryzmu społecznego, zakładającym obowiązek uczciwego
postępowania w stosunku do innych osób i niepodejmowania działań
krzywdzących, szczególnie w stosunku do osób słabszych, w rozpatrywanej
sprawie oceniana musi być przy uwzględnieniu dodatkowych elementów. Do zasad
etycznych, które gwałciło zawarcie przez L. K. spornej umowy, dochodziły
uznawane w społeczeństwie powinności płynące z więzi rodzinnych,
w szczególności z obowiązku dbałości i udzielania przez dzieci pomocy starszym
rodzicom. Są to reguły funkcjonowania społeczeństwa o podstawowym znaczeniu.
Czynność prawna zdziałana przez syna, której skutkiem jest wyzucie rodziców
10
z przysługującego im prawa, podjęta w chwili, kiedy pozwany L. K. był świadom co
najmniej tego, że musi oddać rodzicom nieruchomość, już sama nosi w sobie
poważny ładunek naganności. Jednak obrazu, uzasadniającego przyjęcie skutku w
postaci nieważności umowy z powodu jej sprzeczności z powyższymi zasadami
współżycia społecznego, dopełnia podniesiony przez Sąd II instancji fakt, że
skutkiem przejścia własności nieruchomości na pozwanego T. C. byłaby utrata
przez powodów jakichkolwiek uprawnień do korzystania z nieruchomości.
Stanowisko skarżącego, że nabył nieruchomość wraz z obciążeniem i służebność
mieszkania nadal powodom przysługuje nie jest słuszne. W momencie zawierania
umowy sprzedaży pomiędzy pozwanymi służebność ta już wygasła. W wypadku
nabycia nieruchomości od osoby nieuprawnionej, a wpisanej do księgi wieczystej,
osłona przyznawana działającemu w dobrej wierze nabywcy zapewnia mu jedynie
skutki korzystne. Oznacza to, że jeżeli na nieruchomości w rzeczywistości nie
ciążyły wpisane do księgi wieczystej obciążenia – nabycie chronione przez rękojmię
ich nie reaktywuje, nawet jeśli nabywca był przekonany o ich istnieniu.
Wreszcie skarżący twierdzi, że stwierdzenie nieważności umowy na
podstawie art. 58 § 2 k.c. jest wyłączone, ponieważ nie wiedział o roszczeniu
powodów. W istocie pozwany – według ustaleń obydwu Sądów - nie miał wiedzy
o prawach powodów do nieruchomości. Jednak, wbrew jego stanowisku, nie jest to
przyczyna wyłączająca możliwości uznania umowy za nieważną.
Ocena sprzeczności czynności prawnej z zasadami współżycia społecznego polega
na badaniu, czy zasady te zostały naruszone przez treść lub cel (skutek) czynności.
Cel ten nie musi być wspólny i znany obydwu stronom tej czynności.
Sprzeczny z zasadami współżycia skutek musi natomiast być konieczną
konsekwencją dokonanej czynności. W orzeczeniu z dnia 12 lutego 2002 r.,
powoływanym w skardze kasacyjnej, Sąd Najwyższy nie uczynił wiedzy oby stron
umowy o roszczeniu osoby trzeciej niezbędną przesłanką stwierdzenia
sprzeczności umowy (zawartej w okolicznościach podobnych do występujących
w niniejszej sprawie) za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego. Stwierdził
jedynie, że wiedza taka nie jest wystarczającym uzasadnieniem przyjęcia
sprzeczności, bowiem muszą zostać wykazane inne okoliczności, które świadczyć
będą o sprzeczności czynności fraudacyjnej z zasadami współżycia społecznego.
11
W rozpatrywanej aktualnie sprawie takie elementy występują, wobec czego zarzut
naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 58 § 2 k.c. także nie okazał się uzasadniony.
Konsekwencją stwierdzenia niezgodności umowy sprzedaży z zasadami
współżycia społecznego była jej nieważność.
Z przytoczonych wyżej względów, zaskarżony wyrok odpowiadał prawu,
wobec czego skargę kasacyjną pozwanego T. C. należało oddalić na podstawie art.
39814
k.p.c.
Orzeczenie o kosztach procesu uzasadnia art. 39821
k.p.c. w zw. z art. 391 §
1 k.p.c., art. 98 § 1 i 3 k.p.c.
jz