II CSK 550/09
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:10-03-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II CSK 550/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 grudnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa M.K., K.K. i A.K. - następców prawnych H.K.
przeciwko A.N.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 3 grudnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej powodów
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 7 grudnia 2006 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 7 grudnia 2006 r. oddalił apelację powodów
H.K. i M.K. od wyroku Sądu Okręgowego w K., którym oddalono żądanie powodów
zasądzenia od pozwanego A. N. 184 000 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne
korzystanie z nieruchomości stanowiącej ich własność. Sąd Apelacyjny podzielił
stanowisko Sądu pierwszej instancji, że strony łączyła umowa użyczenia zawarta w
sposób ustny bądź dorozumiany. Poza tym stwierdził, że gdyby nawet przyjąć, iż
pozwany korzystał z nieruchomości bezumownie, to skoro powodowie akceptowali
jego obecność na nieruchomości i sposób korzystania z niej, a także nie żądali od
niego czynszu, to był on posiadaczem zależnym w dobrej wierze, a co za tym idzie,
nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy.
Skarga kasacyjna powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego - oparta na obu
przesłankach z art. 3983
k.p.c. - zawiera zarzut naruszenia art. 49, 223, 224, 328
§ 2 k.p.c., art. 230 w zw. z art. 224 i 225 k.c., art. 710 k.c., a także art. 45
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 6 Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada
1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, z 1995 r. Nr 36, poz. 175, 176 i 177,
z 1998 r. Nr 147, poz. 962 oraz z 2003 r. Nr 42, poz. 364), i zmierza do uchylenia
tego wyroku oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżący naruszenia art. 49 k.p.c., 45 Konstytucji i art. 6 Konwencji upatrują
w tym, że sędzia Sądu pierwszej instancji orzekał także w innej sprawie stron,
w której obecnie dochodzona wierzytelność objęta była zarzutem potrącenia.
Jeśli według skarżących zachodziły z tej przyczyny przesłanki do wyłączenia
sędziego na podstawie art. 49 k.p.c., to po oddaleniu wniosku o wyłączenie
sędziego należało wnieść zażalenie (394 § 1 pkt. 10 k.p.c.). Oddalenie zażalenia
mogłoby stanowić podstawę zarzutu kasacyjnego. Tylko przy zachowaniu takich
wymogów konstruowania podstawy skargi kasacyjnej naruszenia przepisów
postępowania istnieje możliwość objęcia kontrolą kasacyjną uchybień popełnionych
w postępowaniu pierwszoinstancyjnym. Z tej to przyczyny, że w skardze kasacyjnej
3
brak jest w zakresie omawianym zarzutów naruszenia przepisów przez Sąd
Apelacyjny, zarzut naruszenia art. 49 k.p.c., art. 45 Konstytucji RP i art. 6
Konwencji nie podlegał uwzględnieniu.
Istota zarzutów skargi kasacyjnej opartych na podstawie pierwszej z art.
3983
k.p.c. sprowadza się do twierdzenia, że Sąd Apelacyjny błędnie przyjął,
iż strony wiązała umowa użyczenia nieruchomości, czym naruszył art. 710 k.c.
Rację mają skarżący, że to, iż udostępnili pozwanemu nieruchomość i nie
domagali się od niego na bieżąco czynszu, nie daje jeszcze dostatecznej podstawy
do przyjęcia, że zawarli z nim umowę użyczenia.
Umowa użyczenia, motywowana jest najczęściej bezinteresownością
i chęcią przyjścia z pomocą osobom bliskim, ma na celu przysporzenie przez
użyczającego korzyści biorącemu, który bezpłatnie może korzystać z rzeczy
użyczającego. Nie jest to umowa wzajemna: świadczeniu użyczającego nie
odpowiada świadczenie biorącego, bowiem nie jest on zobowiązany do żadnych
świadczeń. Jest to umowa jednostronnie zobowiązująca, w której biorący korzysta
z rzeczy cudzej w sposób określony przez użyczającego. Oznacza to, że aby
w sprawie przyjąć, iż z mocy umowy użyczenia przysługuje pozwanemu prawo
użyczenia nieruchomości skarżących niezbędne jest ustalenie zobowiązania się
ich do dania jemu tej nieruchomości w bezpłatne użytkowanie. Inaczej ujmując,
ustalenie, że skarżący oświadczyli wolę zaciągnięcia zobowiązania polegającego
na daniu pozwanemu tej nieruchomości w bezpłatne użytkowanie.
Oczywiście, zgodnie z art. 60 k.c., z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie
przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona
przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób
dostateczny. Ażeby jednak oznaczone zachowanie się uznać za oświadczenie woli
(czynność prawną), musi ono w świetle dyrektyw wykładni oświadczeń woli
wynikających z art. 65 k.c. wskazywać na zamiar wywołania określonych skutków
prawnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2006 r., V CSK 70/06,
OSNC 2007, nr 4, poz. 59).
Sąd Apelacyjny natomiast nie poczynił stanowczych ustaleń w jakiej formie
strony zawarły umowę użyczenia nieruchomości. Przyjął bowiem, że strony tę
umowę zawarły w formie ustnej, a przynajmniej w sposób konkludentny. Inaczej,
4
że skarżący słowami oświadczyli wolą zaciągnięcia zobowiązania polegającego na
daniu w bezpłatne użytkowanie, bądź też uczynili to w sposób konkludentny.
Niewątpliwe zaś czym innym jest wyrażenie oświadczenia słowami, a czym innym
w sposób konkludentny.
Ponieważ zaskarżony wyrok pozbawiony jest wskazanego stanowczego
ustalenia, przeto w tej sytuacji nie sposób zweryfikować poprawności stanowiska
Sądu odwoławczego o wiążącej strony umowie użyczenia, a to przesądza
o zasadności zgłoszonego w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia art. 710 k.c.
Na koniec, Sąd Apelacyjny założył, że pozwany był posiadaczem zależnym
w dobrej wierze, jako że powodowie akceptowali jego obecność na nieruchomości
i sposób korzystania z niej, a także nie żądali od niego czynszu. Odnosząc się do
tego stanowiska trzeba stwierdzić, że dobra wiara pozwanego wchodziłaby
w rachubę jedynie wówczas, gdyby pozwany mógł w sposób uzasadniony
rozumieć, że udostępnienie nieruchomości i ewentualne późniejsze „milczenie”
powodów są sposobem zawarcia umowy użyczenia.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku.
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 grudnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa M.K., K.K. i A.K. - następców prawnych H.K.
przeciwko A.N.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 3 grudnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej powodów
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 7 grudnia 2006 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 7 grudnia 2006 r. oddalił apelację powodów
H.K. i M.K. od wyroku Sądu Okręgowego w K., którym oddalono żądanie powodów
zasądzenia od pozwanego A. N. 184 000 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne
korzystanie z nieruchomości stanowiącej ich własność. Sąd Apelacyjny podzielił
stanowisko Sądu pierwszej instancji, że strony łączyła umowa użyczenia zawarta w
sposób ustny bądź dorozumiany. Poza tym stwierdził, że gdyby nawet przyjąć, iż
pozwany korzystał z nieruchomości bezumownie, to skoro powodowie akceptowali
jego obecność na nieruchomości i sposób korzystania z niej, a także nie żądali od
niego czynszu, to był on posiadaczem zależnym w dobrej wierze, a co za tym idzie,
nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy.
Skarga kasacyjna powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego - oparta na obu
przesłankach z art. 3983
k.p.c. - zawiera zarzut naruszenia art. 49, 223, 224, 328
§ 2 k.p.c., art. 230 w zw. z art. 224 i 225 k.c., art. 710 k.c., a także art. 45
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 6 Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada
1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, z 1995 r. Nr 36, poz. 175, 176 i 177,
z 1998 r. Nr 147, poz. 962 oraz z 2003 r. Nr 42, poz. 364), i zmierza do uchylenia
tego wyroku oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżący naruszenia art. 49 k.p.c., 45 Konstytucji i art. 6 Konwencji upatrują
w tym, że sędzia Sądu pierwszej instancji orzekał także w innej sprawie stron,
w której obecnie dochodzona wierzytelność objęta była zarzutem potrącenia.
Jeśli według skarżących zachodziły z tej przyczyny przesłanki do wyłączenia
sędziego na podstawie art. 49 k.p.c., to po oddaleniu wniosku o wyłączenie
sędziego należało wnieść zażalenie (394 § 1 pkt. 10 k.p.c.). Oddalenie zażalenia
mogłoby stanowić podstawę zarzutu kasacyjnego. Tylko przy zachowaniu takich
wymogów konstruowania podstawy skargi kasacyjnej naruszenia przepisów
postępowania istnieje możliwość objęcia kontrolą kasacyjną uchybień popełnionych
w postępowaniu pierwszoinstancyjnym. Z tej to przyczyny, że w skardze kasacyjnej
3
brak jest w zakresie omawianym zarzutów naruszenia przepisów przez Sąd
Apelacyjny, zarzut naruszenia art. 49 k.p.c., art. 45 Konstytucji RP i art. 6
Konwencji nie podlegał uwzględnieniu.
Istota zarzutów skargi kasacyjnej opartych na podstawie pierwszej z art.
3983
k.p.c. sprowadza się do twierdzenia, że Sąd Apelacyjny błędnie przyjął,
iż strony wiązała umowa użyczenia nieruchomości, czym naruszył art. 710 k.c.
Rację mają skarżący, że to, iż udostępnili pozwanemu nieruchomość i nie
domagali się od niego na bieżąco czynszu, nie daje jeszcze dostatecznej podstawy
do przyjęcia, że zawarli z nim umowę użyczenia.
Umowa użyczenia, motywowana jest najczęściej bezinteresownością
i chęcią przyjścia z pomocą osobom bliskim, ma na celu przysporzenie przez
użyczającego korzyści biorącemu, który bezpłatnie może korzystać z rzeczy
użyczającego. Nie jest to umowa wzajemna: świadczeniu użyczającego nie
odpowiada świadczenie biorącego, bowiem nie jest on zobowiązany do żadnych
świadczeń. Jest to umowa jednostronnie zobowiązująca, w której biorący korzysta
z rzeczy cudzej w sposób określony przez użyczającego. Oznacza to, że aby
w sprawie przyjąć, iż z mocy umowy użyczenia przysługuje pozwanemu prawo
użyczenia nieruchomości skarżących niezbędne jest ustalenie zobowiązania się
ich do dania jemu tej nieruchomości w bezpłatne użytkowanie. Inaczej ujmując,
ustalenie, że skarżący oświadczyli wolę zaciągnięcia zobowiązania polegającego
na daniu pozwanemu tej nieruchomości w bezpłatne użytkowanie.
Oczywiście, zgodnie z art. 60 k.c., z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie
przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona
przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób
dostateczny. Ażeby jednak oznaczone zachowanie się uznać za oświadczenie woli
(czynność prawną), musi ono w świetle dyrektyw wykładni oświadczeń woli
wynikających z art. 65 k.c. wskazywać na zamiar wywołania określonych skutków
prawnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2006 r., V CSK 70/06,
OSNC 2007, nr 4, poz. 59).
Sąd Apelacyjny natomiast nie poczynił stanowczych ustaleń w jakiej formie
strony zawarły umowę użyczenia nieruchomości. Przyjął bowiem, że strony tę
umowę zawarły w formie ustnej, a przynajmniej w sposób konkludentny. Inaczej,
4
że skarżący słowami oświadczyli wolą zaciągnięcia zobowiązania polegającego na
daniu w bezpłatne użytkowanie, bądź też uczynili to w sposób konkludentny.
Niewątpliwe zaś czym innym jest wyrażenie oświadczenia słowami, a czym innym
w sposób konkludentny.
Ponieważ zaskarżony wyrok pozbawiony jest wskazanego stanowczego
ustalenia, przeto w tej sytuacji nie sposób zweryfikować poprawności stanowiska
Sądu odwoławczego o wiążącej strony umowie użyczenia, a to przesądza
o zasadności zgłoszonego w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia art. 710 k.c.
Na koniec, Sąd Apelacyjny założył, że pozwany był posiadaczem zależnym
w dobrej wierze, jako że powodowie akceptowali jego obecność na nieruchomości
i sposób korzystania z niej, a także nie żądali od niego czynszu. Odnosząc się do
tego stanowiska trzeba stwierdzić, że dobra wiara pozwanego wchodziłaby
w rachubę jedynie wówczas, gdyby pozwany mógł w sposób uzasadniony
rozumieć, że udostępnienie nieruchomości i ewentualne późniejsze „milczenie”
powodów są sposobem zawarcia umowy użyczenia.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku.