Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 grudnia 2009 r., III CSK 110/09
Z chwilą wejścia w życie art. 491
ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o
spółdzielniach mieszkaniowych (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116
ze zm.) uchylony został art. 49 ust. 2 tej ustawy.
Sędzia SN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
Sędzia SN Mirosław Bączyk
Sędzia SN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Barbary K. i Stefana K. przeciwko
Spółdzielni Mieszkaniowej "P.C." w K. o zobowiązanie do zawarcia umowy, po
rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 10 grudnia 2009 r.
skargi kasacyjnej powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 13
listopada 2008 r.
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Krakowie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Barbara K. i Stefan K. domagali się zobowiązania Spółdzielni Mieszkaniowej
"P.C." w K. do zawarcia umowy o ustanowienie odrębnej własności lokalu
mieszkalnego nr 27 położonego przy ul. P. nr 34 w K. wraz z pomieszczeniami
przynależnymi.
Sąd Okręgowy w Krakowie wyrokiem z dnia 30 lipca 2008 r. oddalił
powództwo, ustalając, że powodowie dnia 11 kwietnia 2001 r. złożyli do Spółdzielni
wniosek o przeniesienie na nich własności lokalu, a następnie dnia 7 czerwca 2002
r. ponowili ten wniosek. Dnia 22 kwietnia 2004 r. między powodami a Spółdzielnią
została zawarta umowa o uzupełnienie wkładu budowlanego, a dnia 30 kwietnia
2004 r. przysługujące powodom spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu zostało
przekształcone w prawo własnościowe. W następnych latach powodowie czynili
starania o zawarcie z nimi umowy o ustanowienie odrębnej własności lokalu.
Sąd Okręgowy uznał, że nie zostały spełnione przesłanki określone w art. 491
ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (jedn. tekst:
Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm. – dalej: "u.s.m."). Budynek, w którym
znajduje się lokal, jest położony na działce zabudowanej budynkami mieszkalnymi,
Spółdzielni zaś nie przysługuje prawo własności gruntu pod tym budynkiem.
Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z dnia 13 listopada 2008 r. oddalił
apelację powodów, podkreślając, że pozwana nie wyjaśniła w sposób przekonujący,
iż zaniechanie wyodrębnienia lokali w budynku przy ul. P. nr 34 było
usprawiedliwione. W szczególności pozwana nie może bronić się zarzutem, że na
przeszkodzie podjęciu czynności mających na celu wyodrębnienie własności lokali
w budynku przy ul. P. nr 34 stoi nieuregulowany stan prawny nieruchomości
położonej pod tym budynkiem, dawniej położonym na działce ewidencyjnej, której
stan prawny był uregulowany w sposób pozwalający na wyodrębnianie lokali.
Pozwanej przysługuje prawo wieczystego użytkowania do tej części gruntu, które
jest ujawnione w księdze wieczystej. Spółdzielnia nie wyjaśniła, dlaczego nie
podjęła czynności wskazanych w art. 41 i 42 u.s.m., nie realizuje zatem w sposób
należyty i terminowy swoich obowiązków względem członków ubiegających się o
zawarcie umów o przeniesienie własności lokalu. Jednakże, w ocenie Sądu
Apelacyjnego, powodom nie przysługuje roszczenie wynikające z art. 491
u.s.m. W
chwili wniesienia pozwu obowiązywał i nadal obowiązuje art. 49 u.s.m., zgodnie z
którym członek spółdzielni może dochodzić praw przed sądem w trybie
nieprocesowym. Powodowie nie mogą natomiast żądać zobowiązania pozwanej do
złożenia oświadczenia woli, skoro nie zostały wykonane czynności przewidziane w
art. 41 i 42 u.s.m., a w szczególności nie weszła w życie uchwała zarządu w
sprawie określenia odrębnej własności lokalu. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, na
podstawie art. 491
u.s.m. można domagać się złożenia oświadczenia woli
przenoszącego własność lokalu tylko wtedy, gdy jego własność została już
wyodrębniona, a spółdzielnia dopuszcza się bezczynności z przystąpieniem do
zawarcia umowy.
W skardze kasacyjnej powodowie zarzucili naruszenie art. 491
u.s.m.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Artykuł 49 ust. 1 u.s.m. w pierwotnym brzmieniu stanowił, że jeżeli przed
upływem 12 miesięcy od dnia wejścia ustawy w życie spółdzielnia nie podjęła
czynności, o których mowa w art. 41 i 42 u.s.m. (związanych z połączeniem,
rozgraniczeniem albo podziałem nieruchomości lub z ewidencją gruntów i
budynków oraz czynności zmierzających do określenia przedmiotu odrębnej
własności lokali), a nie toczyło się postępowanie sądowe w trybie art. 43 ust. 5
u.s.m., tj. postępowanie o stwierdzenie nieważności uchwały zarządu spółdzielni
określającej przedmiot odrębnej własności lokali, sąd, na wniosek członka
spółdzielni mieszkaniowej, któremu, zgodnie z przepisami ustawy, przysługiwało, z
zastrzeżeniem art. 36 u.s.m., roszczenie o przeniesienie własności lokalu, orzekał o
ustanowieniu odrębnej własności lokalu mieszkalnego lub lokalu o innym
przeznaczeniu na zasadach określonych w art. 39-43 u.s.m. Artykuł 49 ust. 2 u.s.m.
przewidywał w tym zakresie tryb postępowania nieprocesowego o zniesienie
współwłasności nieruchomości. Nowelizacja art. 49 ust. 1 u.s.m., dokonana na
podstawie art. 8 pkt 4 ustawy z dnia 21 grudnia 2001 r. o zmianie m.in. ustawy o
spółdzielniach mieszkaniowych (Dz.U. Nr 154, poz. 1802), polegała na wydłużeniu
terminu 12 miesięcy do 24 miesięcy. Artykuł 49 u.s.m. został uchylony przez art. 1
pkt 40 ustawy z dnia 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 240, poz. 2058).
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 20 kwietnia 2005 r., K 42/02 (OTK-A
Zb.Urz. 2005, nr 4, poz. 38) stwierdził m.in., że art. 1 pkt 40 ustawy z dnia 21
grudnia 2001 r. jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 64 ust. 1 i 2 oraz jest zgodny z
art. 2 i art. 75 ust. 1 Konstytucji. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego ma w tej części
charakter „reanimacyjny”, stwierdzając bowiem niezgodność z Konstytucją przepisu
uchylającego, przywrócił w ten sposób ze skutkiem ex tunc moc obowiązującą
przepisu uchylonego.
Artykułem 1 pkt 38 ustawy z dnia 14 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o
spółdzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr
125, poz. 873) dodano art. 491
u.s.m. Zgodnie z tym przepisem, osoba, która na
podstawie ustawy może żądać ustanowienia prawa odrębnej własności lokalu, w
razie bezczynności spółdzielni może wystąpić do sądu z powództwem na podstawie
art. 64 k.c. w związku z art. 1047 § 1 k.p.c.
Wyjaśnienia wymaga stosunek art. 491
do art. 49 ust. 2 u.s.m. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego, art. 49 ust. 2 u.s.m., przewidujący tryb postępowania
nieprocesowego w sprawie o ustanowienie odrębnej własności lokalu, ma
zastosowanie w wypadku określonym w art. 49 ust. 1 u.s.m., a więc wtedy, gdy
spółdzielnia nie podejmie czynności, o których mowa w art. 41 i 42 u.s.m., a nie
toczy się postępowanie sądowe w trybie art. 43 ust. 5 u.s.m. W rozważanym
wypadku nie stosuje się art. 491
u.s.m., regulującego tylko taką sytuację, w której
odrębna własność lokalu już została wyodrębniona. Taka interpretacja jest
nietrafna.
Przepisy art. 49 ust. 2 i art. 491
u.s.m. regulują tę samą sytuację, w której
spółdzielnia, mimo obowiązku wynikającego z ustawy, nie dokonuje wyodrębnienia
własności lokalu. Przewidują one natomiast dwa różne tryby postępowania
cywilnego: nieprocesowy i procesowy. Tryb nieprocesowy został zastosowany
niewłaściwie, gdyż postępowanie o zniesienie współwłasności z natury rzeczy może
odnosić się wyłącznie do stosunków między współwłaścicielami, a nie do stosunku
między właścicielem i osobą, której przysługuje roszczenie o ustanowienie odrębnej
własności lokalu. Z tego względu należy podkreślić, że w art. 491
u.s.m. przyjęto
właściwy tryb procesu (art. 64 k.c. i art. 1047 § 1 k.p.c.), powstaje jednak pytanie,
dlaczego ustawodawca, dodając art. 491
u.s.m., nie uchylił jednocześnie art. 49 ust.
2 u.s.m.
Ustawodawca został związany precedensem konstytucyjnym wynikającym z
uznania przez Trybunał Konstytucyjny wcześniejszego uchylenia art. 49 u.s.m. za
niezgodne z Konstytucją, co było uzasadnione, gdyż – jak podkreślił Trybunał
Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 20 kwietnia 2005 r., K 42/02 –
uchylenie art. 49 u.s.m. przez ustawę z dnia 19 grudnia 2002 r. odbierało członkowi
spółdzielni instrument dochodzenia od spółdzielni realizacji obowiązku związanego
z ustanowieniem odrębnej własności lokalu. Wspomniane związanie w 2007 r. było
już wyłącznie formalne, ustawodawca bowiem stworzył inny instrument skutecznie
zapewniający realizację uprawnienia przysługującego członkowi spółdzielni.
De lege lata określenie wzajemnego stosunku art. 49 ust. 2 i art. 491
u.s.m.
jest problemem z zakresu wykładni prawa, którego rozstrzygniecie wymaga
zastosowania jednej z reguł kolizyjnych. Trzeba w związku z tym podkreślić, że oba
przepisy są hierarchicznie równe sobie, żaden z nich nie jest przepisem
szczególnym wobec drugiego, ponieważ ich zakresy pokrywają się, ale jeden z nich
jest wcześniejszy. W takim wypadku należy zastosować regułę kolizyjną lex
posterior derogat legi priori, zgodnie z którą, art. 491
jako lex posterior uchylił art. 49
ust. 2 u.s.m. W tej sytuacji należy przyjąć, że po wejściu w życie ustawy z dnia 14
czerwca 2007 r. członkowie spółdzielni i inne osoby uprawnione na podstawie
przepisów ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych mogą dochodzić roszczenia o
ustanowienie odrębnej własności lokalu wyłącznie w procesie, na podstawie art. 64
k.c. i art. 1047 § 1 k.p.c. w związku z art. 491
i art. 49 ust. 1 u.s.m. Bezczynność
spółdzielni, o której mowa w art. 491
u.s.m., oznacza sytuację, w której spółdzielnia
nie podejmuje czynności wymienionych w art. 41 i 42 u.s.m., a nie toczy się
postępowanie sądowe na podstawie art. 43 ust. 5 u.s.m. W takim wypadku sąd, na
żądanie osoby, której zgodnie z przepisami ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych przysługuje roszczenie o ustanowienie (przeniesienie) odrębnej
własności lokalu, orzeka, stosując m.in. art. 39-43 u.s.m.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
ust. 1
k.p.c. orzekł, jak w sentencji.