Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 310/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. M., E. O., T. Z. i T. B.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej „S.(…)” w G.
o stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwał,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 8 stycznia 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 stycznia 2009 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powodowie wnieśli powództwo o stwierdzenie nieważności lub ustalenie
nieistnienia albo o uchylenie dwóch uchwał, podjętych dnia 15 maja 2008 r. przez
zebranie przedstawicieli Spółdzielni Mieszkaniowej „S.(…)” w G., w sprawach
zatwierdzenia rocznego sprawozdania zarządu i sprawozdania finansowego
spółdzielni za rok 2007 oraz udzielenia absolutorium członkom zarządu.
Wyrokiem z dnia 10 października 2008 r. Sąd Okręgowy w G. uchylił
rzeczone uchwały, oddalił powództwo w przedmiocie stwierdzenia ich nieważności
i orzekł o kosztach postępowania.
Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 28 listopada 2007 r. w G. odbyło się
nadzwyczajne zebranie przedstawicieli, na którym jednogłośnie podjęto uchwałę
w sprawie niedokonywania zmian statutu Spółdzielni. Sąd Okręgowy w G.
wyrokiem z dnia 27 lutego 2008 r. uchylił tę uchwałę jako podjętą w celu
pokrzywdzenia członków. Spółdzielnia nie dokonała zmian w statucie stosownie do
wymagań ustawy z dnia 14 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 125, poz. 873;
dalej: zm. u.s.m.). Postanowieniem z dnia 12 marca 2008 r. Sąd Rejonowy w G., na
podstawie art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze
Sądowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 ze zm.; dalej: ustawa o KRS) w
związku z art. 9 ust. 1 zm. u.s.m., zobowiązał Spółdzielnię do złożenia wniosku o
zmianę wpisu w Rejestrze w sprawie zmiany statutu w terminie 7 dni pod rygorem
nałożenia grzywny. Spółdzielnia nie złożyła takiego wniosku. W dniu 15 maja 2008
r. zebranie przedstawicieli podjęło uchwałę zatwierdzającą roczne sprawozdanie
zarządu i sprawozdanie finansowe Spółdzielni za rok 2007 oraz uchwałę
udzielającą absolutorium członkom zarządu.
Zdaniem Sądu Okręgowego, bez znaczenia pozostaje fakt, że do Trybunału
Konstytucyjnego zgłoszono wnioski o zbadanie zgodności kilku przepisów zm.
u.s.m. z Konstytucją RP, bowiem do chwili rozstrzygnięcia sprawy ewentualnej
niezgodności z Konstytucją RP zaskarżonych przepisów zachowują one moc
obowiązującą i powinny być stosowane. Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska
3
pozwanej, że termin wskazany w art. 9 ust. 1 zm. u.s.m. ma charakter wyłącznie
instrukcyjny ze względu na to, iż nie zawiera sankcji. Zdaniem Sądu Okręgowego,
zebranie przedstawicieli Spółdzielni, która nie wywiązała się z obowiązku zmiany
statutu, podjęło w dniu 15 maja 2008 r. uchwały z obejściem art. 9 zm. u.s.m. oraz
w celu pokrzywdzenia członków. Uchwały te zostały bowiem podjęte przez zebranie
przedstawicieli, a nie, jak tego wymaga art. 83
ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia
2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze
zm.; dalej: u.s.m.), przez walne zgromadzenie. Tym samym od dnia 1 stycznia
2008 r. istniał w Spółdzielni organ nieprzewidziany w przepisach prawa, który nie
był władny podejmować żadnych uchwał, zaś podjęte przezeń uchwały są na
podstawie art. 58 k.c. bezwzględnie nieważne jako sprzeczne z prawem. Konieczne
więc było uchylenie na podstawie art. 42 § 3 ustawy z dnia 16 września 1982 r. -
Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.; dalej: pr. spółdz.)
w związku z art. 83
ust. 1 u.s.m. i art. 9 ust. 1 zm. u.s.m. uchwał Zebrania
Przedstawicieli Spółdzielni podjętych dnia 15 maja 2008 r. Sąd Okręgowy,
oddalając powództwo o stwierdzenie nieważności uchwał, uznał, że powodowie nie
mieli interesu prawnego w rozumieniu 189 k.p.c.
Spółdzielnia wniosła apelację od wyroku Sądu Okręgowego.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 27 stycznia 2009 r. oddalił apelację i orzekł
o kosztach postępowania apelacyjnego.
Sąd Apelacyjny uznał, że podjęcie przez zebranie przedstawicieli dwóch
uchwał w dniu 15 maja 2008 r. było działaniem sprzecznym z bezwzględnie
obowiązującymi przepisami art. 83
u.s.m. w związku z art. 9 zm. u.s.m.
Stwierdzenie nieważności rzeczonych uchwał (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 42 §
2 pr. spółdz.) należało uznać, zdaniem Sądu Apelacyjnego, za żądanie
uzasadnione, które powinno być uwzględnione przez Sąd Okręgowy. Jednakże
pozbawienie członków Spółdzielni możliwości prawa osobistego głosowania na
walnym zgromadzeniu, z uwagi na jego zastąpienie zebraniem przedstawicieli,
sprawiło, że uchwały podjęte w tym trybie są nie tylko nieważne, ale i krzywdzące
dla członków Spółdzielni. Podejmowanie zaś uchwał przez zebranie przedstawicieli
zamiast walnego zgromadzenia stanowi także działanie sprzeczne z dobrymi
obyczajami i godzi w interesy Spółdzielni. Sąd Apelacyjny podzielił też pogląd Sądu
4
Okręgowego, że, zgodnie z art. 9 ust. 1 zm. u.s.m., od dnia 1 stycznia 2008 r.
zebranie przedstawicieli nie może być uznane za organ Spółdzielni uprawniony do
podejmowania uchwał, które są zastrzeżone dla walnego zgromadzenia.
Spółdzielnia w skardze kasacyjnej zarzuciła naruszenie przepisów prawa
materialnego, mianowicie art. 42 § 2 i 3 pr. spółdz., art. 9 ust. 1 i 2 zm. u.s.m. oraz
art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 9 ust. 1 i 2 zm. u.s.m., a także przepisów
postępowania, mianowicie art. 328 § 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 83
ust. 1 zdanie pierwsze u.s.m., dodanym przez art. 1 pkt 9
zm. u.s.m., walne zgromadzenie spółdzielni mieszkaniowej nie może być
zastąpione przez zebranie przedstawicieli, jednakże, jeżeli statut tak stanowi, w
wypadku gdy liczba członków spółdzielni przekroczy 500, walne zgromadzenie
może być podzielone na części. Celem tego przepisu jest zniesienie w
spółdzielniach mieszkaniowych możliwości zastąpienia walnego zgromadzenia
przez zebranie przedstawicieli, jeżeli zostanie przekroczona liczba członków w
określona w statucie (art. 37 § 1 pr. spółdz.), a w konsekwencji również likwidacja w
tych spółdzielniach zebrań grup członkowskich (art. 35 § 1 pkt 4 i art. 59 pr.
spółdz.). Kwestie intertemporalne zostały uregulowane w przepisach art. 9 zm.
u.s.m. W ust. 1 tego artykułu nałożono na spółdzielnię obowiązek dokonania
zmiany statutu nie później niż do dnia 30 listopada 2007 r. oraz jej zgłoszenia do
Krajowego Rejestru Sądowego w ciągu 30 dni od dnia podjęcia uchwały o zmianie
statutu, nie później niż do dnia 30 grudnia 2007 r. Według ust. 2, do czasu
zarejestrowania zmiany statutu pozostają w mocy postanowienia dotychczasowego
statutu regulujące funkcjonowanie zebrania przedstawicieli. Nie można się zgodzić
ze Spółdzielnią, że naruszenie tych obowiązków nie powoduje zastosowania żadnej
sankcji. Sankcje takie zostały przewidziane w ustawie, ale są inne od tych, których
dotyczą wyroki Sądów obu instancji.
Sankcje związane z naruszeniem przez spółdzielnię obowiązków
wskazanych w art. 9 ust. 1 zm. u.s.m. zostały określone przede wszystkim w
ustawie o KRS. Stosownie do art. 24 ust. 1 tej ustawy, sąd rejestrowy wzywa
zarząd spółdzielni (zob. art. 12a § 2 pr. spółdz.) do złożenia wniosku o wpis do
Rejestru, wyznaczając dodatkowy siedmiodniowy termin, pod rygorem
5
zastosowania grzywny przewidzianej w przepisach Kodeksu postępowania
cywilnego o egzekucji świadczeń niepieniężnych, a w razie niewykonania
obowiązków w tym terminie, sąd rejestrowy nakłada na zarząd spółdzielni grzywnę.
Sąd rejestrowy może ponawiać grzywnę (art. 24 ust. 2 ustawy o KRS). Jeżeli
zastosowanie tych środków nie spowoduje złożenia wniosku o wpis zmiany statutu,
a w Rejestrze jest zamieszczony wpis niezgodny z rzeczywistym stanem rzeczy,
sąd rejestrowy wykreśla ten wpis z urzędu (art. 24 ust. 3 ustawy o KRS).
W okolicznościach niniejszej sprawy przepis ten nie może być zastosowany,
ponieważ statut spółdzielni nie jest przedmiotem odrębnego wpisu, ale jest
dołączany do wniosku o wpis spółdzielni do Rejestru oraz do wniosku dotyczącego
zmiany statutu (art. 9 ust. 3 i 4 ustawy o KRS). Nie wchodzi też w rachubę
dokonanie przez sąd rejestrowy wpisu z urzędu (art. 24 ust. 4 ustawy o KRS),
ponieważ zebranie przedstawicieli pozwanej Spółdzielni odmówiło dokonania
zmiany statutu. Sąd rejestrowy może natomiast ustanowić dla spółdzielni kuratora
na okres nieprzekraczający roku, z możliwością przedłużenia na dalszy okres
nieprzekraczający sześciu miesięcy, jeżeli czynności kuratora nie mogły zostać
zakończone przed upływem okresu, na który został ustanowiony (art. 26 ust. 1
ustawy o KRS). Kurator jest w takim wypadku obowiązany do niezwłocznego
przeprowadzenia czynności wymaganych do wyboru władz spółdzielni (art. 28
ustawy o KRS) oraz może podjąć czynności zmierzające do likwidacji spółdzielni,
jeżeli nie dojdzie do wyboru władz w terminie trzech miesięcy od dnia ustanowienia
kuratora albo wybrane władze nie wykonują obowiązków, o których mowa w art. 24
ust. 1 (art. 29 ust. 1 ustawy o KRS). Może w związku z tym w szczególności
wystąpić do związku rewizyjnego, w którym spółdzielnia jest zrzeszona (art. 114 § 1
pr. spółdz.), albo do Krajowej Rady Spółdzielczej w stosunku do spółdzielni
niezrzeszonej (art. 114 § 1 w związku z art. 259 § 3 pr. spółdz.), z wnioskiem o
podjęcie uchwały o postawieniu spółdzielni w stan likwidacji. Jeżeli jednak nie
dojdzie do postawienia spółdzielni w stan likwidacji, kurator nie może wystąpić do
sądu rejestrowego o rozwiązanie spółdzielni oraz ustanowienie likwidatora na
podstawie art. 29 ust. 2 ustawy o KRS, ponieważ przepis ten ma zastosowanie w
zasadzie do spółek kapitałowych (art. 21 k.s.h.; do handlowych spółek osobowych
6
odnosi się natomiast art. 25 ustawy o KRS), a poza tym przepisy prawa
spółdzielczego nie przewidują instytucji rozwiązania spółdzielni.
Naruszenie przez spółdzielnię mieszkaniową obowiązku określonego w art.
9 ust. 1 zm. u.s.m. może więc stanowić przyczynę postawienia jej w stan likwidacji.
Z przepisu tego ani z art. 83
ust. 1 u.s.m. nie wynika natomiast, wbrew stanowisku
Sądu Apelacyjnego, że z dniem 1 stycznia 2008 r. zebranie przedstawicieli
pozwanej Spółdzielni przestało istnieć jako jej organ. Takie stanowisko pozostaje w
wyraźnej sprzeczności z art. 9 ust. 2 zm. u.s.m. Lege non distinguente przepis ten
dotyczy zarówno sytuacji, gdy po dniu 1 stycznia 2008 r. trwało postępowanie przed
sądem rejestrowym, jak też sytuacji, która miała miejsce w stanie faktycznym
niniejszej sprawy i polegała na podjęciu przez zebranie przedstawicieli uchwały
odmawiającej zmiany statutu.
Sąd Apelacyjny okazał się zresztą niekonsekwentny w swoim twierdzeniu,
gdyby bowiem zebranie przedstawicieli nie istniało jako organ pozwanej
Spółdzielni, to nie mogłoby podejmować żadnych uchwał, zatem uchwały z dnia 15
maja 2008 r. byłyby nieistniejące, a nie bezwzględnie (art. 42 § 2 pr. spółdz.) albo
względnie (art. 42 § 3 pr. spółdz.) nieważne. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, w
niniejszej sprawie powinno być uwzględnione powództwo o stwierdzenie
nieważności rzeczonych uchwał. Jako podstawę nieważności Sąd Apelacyjny
wskazał na art. 83
u.s.m. i art. 9 zm. u.s.m. w związku z art. 58 § 1 k.c. i art. 42 § 2
pr. spółdz. Nie wyjaśnił jednak, dlaczego podjęcie przez zebranie przedstawicieli
pozwanej Spółdzielni w sprawach zatwierdzenia rocznego sprawozdania zarządu i
sprawozdania finansowego spółdzielni za rok 2007 oraz udzielenia absolutorium
członkom zarządu miałoby naruszać bezwzględnie obowiązujące przepisy art. 83
u.s.m. i art. 9 zm. u.s.m. Niezależnie od tego nietrafne było wskazanie art. 58 § 1
k.c. jako podstawy rzekomej nieważności uchwał. Stosowanie tego przepisu do
uchwał walnego zgromadzenia (zebrania przedstawicieli) spółdzielni zostało
bowiem w zasadzie wyłączone przez art. 42 § 2 pr. spółdz. jako lex specialis, który
przewiduje bezwzględną nieważność uchwały sprzecznej z ustawą. Hipotezą art.
42 § 2 pr. spółdz. nie jest jednak objęta sytuacja, gdy uchwała walnego
zgromadzenia (zebrania przedstawicieli) została podjęta w celu obejścia ustawy. W
takim wypadku uchwała jest bezwzględnie nieważna na podstawie art. 58 § 1 k.c.
7
W niniejszej sprawie rozważana sytuacja jednakże nie wystąpiła, nie można
bowiem – inaczej, niż przyjął Sąd Okręgowy – zasadnie twierdzić, że zebranie
przedstawicieli Spółdzielni, która nie wywiązała się z obowiązku zmiany statutu,
podjęło w dniu 15 maja 2008 r. uchwały z obejściem art. 9 zm. u.s.m.
Skoro w niniejszej sprawie nie było podstaw do przyjęcia, że uchwały
zebrania przedstawicieli Spółdzielni z dnia 15 maja 2008 r. były nieistniejące albo
bezwzględnie nieważne, należało rozważyć, czy uchwały te podlegały uchyleniu
jako względnie nieważne (unieważnialne) na podstawie art. 42 § 3 pr. spółdz.
Rozważania Sądu Apelacyjnego w tej kwestii są zdecydowanie niewystarczające.
Nie można się zgodzić z twierdzeniem, że pokrzywdzenie członków polegało na
tym, iż pozbawiono ich możliwości prawa osobistego głosowania na walnym
zgromadzeniu. Sąd Apelacyjny nie wyjaśnił bowiem, na czym miałaby polegać
ewentualna krzywda członków związana z podjęciem przez zebranie
przedstawicieli uchwał w sprawach zatwierdzenia rocznego sprawozdania zarządu i
sprawozdania finansowego spółdzielni za rok 2007 oraz udzielenia absolutorium
członkom zarządu. Bez żadnego zaś uzasadnienia Sąd Apelacyjny przyjął, że
podjęcie tych uchwał jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i godzi w interesy
Spółdzielni.
Zarzuty naruszenia prawa materialnego okazały się zatem zasadne. Nie
można natomiast podzielić poglądu skarżącej Spółdzielni, że doszło też do
naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. Zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może stanowić
usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej tylko wtedy, gdy uzasadnienie
zaskarżonego wyroku nie zawiera wszystkich koniecznych elementów bądź
zawiera tak oczywiste braki, które uniemożliwiają kontrolę kasacyjną (por. np.
orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 1998 r., III CKN 792/98, OSNC
1999, nr 4, poz. 83, oraz z dnia 8 października 1997 r., I CKN 312/97, z dnia 19
lutego 2002 r., IV CKN 718/00, z dnia 18 marca 2003 r., IV CKN 11862/00, z dnia
20 lutego 2003 r., I CKN 65/01, z dnia 22 maja 2003 r., II CKN 121/01, z dnia 9
marca 2006 r., I CSK 147/2005). Takich zaś zarzutów z pewnością nie można
postawić zaskarżonemu wyrokowi Sądu Apelacyjnego.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł jak w sentencji.