Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 14 stycznia 2010 r.
III PZP 4/09
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Korzeniowski, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 stycznia 2010 r.
sprawy z powództwa Beaty K. przeciwko Zespołowi Placówek Opiekuńczo-Wycho-
wawczych „P.D.” w L. o wynagrodzenie, na skutek zagadnienia prawnego przedsta-
wionego przez Sądu Okręgowy-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie
postanowieniem z dnia 10 listopada 2009 r. [...]
„Czy wychowawcy zatrudnionemu w placówce opiekuńczo - wychowawczej
oskarżonemu o popełnienie przestępstwa z użyciem przemocy i zawieszonemu z
mocy prawa w pełnieniu obowiązków służbowych na czas trwania postępowania na
podstawie art. 87a ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jed-
nolity Dz.U z 2008 r. nr 115 , poz. 728 ze zm. ) przysługuje wynagrodzenie w okresie
zawieszenia ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Wychowawca zatrudniony w placówce opiekuńczo - wychowawczej,
podlegający ustawie z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządo-
wych (Dz.U. Nr 223, poz. 1458), na mocy art. 35 ust. 2 tej ustawy ma od dnia 1
stycznia 2009 r. prawo do połowy wynagrodzenia w okresie zawieszenia w peł-
nieniu obowiązków służbowych na podstawie art. 87a ustawy z dnia 12 marca
2004 r. o pomocy społecznej (jednolity tekst: Dz.U. z 2009r. Nr 175, poz. 1362 ze
zm.).
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione w sentencji uchwały zagadnienie prawne powstało w sprawie z
powództwa Beaty K. przeciwko Zespołowi Placówek Opiekuńczo - Wychowawczych
2
„P.D.” w L. o wynagrodzenie za pracę, przy rozpoznawaniu apelacji powódki od wy-
roku Sądu Rejonowego w Lublinie z dnia 4 maja 2009 r. [...] oddalającego powódz-
two. Sąd Rejonowy ustalił, że przeciwko powódce dnia 30 września 2008 r. został
wniesiony akt oskarżenia o popełnienie przestępstwa z art. 217 § 1 k.k. (naruszenie
nietykalności cielesnej). Dnia 3 października 2008 r. powódka została zawieszona z
mocy prawa w pełnieniu obowiązków służbowych na czas trwania postępowania kar-
nego i z tej przyczyny wstrzymano jej wypłatę wynagrodzenia. Podstawą zawiesze-
nia był art. 87a ustawy z dnia 2 marca 2004 r. o pomocy społecznej (obecnie jedno-
lity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 ze zm.) stanowiący, że wychowawca za-
trudniony w placówce opiekuńczo - wychowawczej oskarżony o popełnienie
przestępstwa z użyciem przemocy, w tym przemocy w rodzinie, zostaje z mocy
prawa zawieszony w pełnieniu obowiązków służbowych na czas trwania postępowa-
nia. Oddalając powództwo Sąd Rejonowy podniósł, że prawo do wynagrodzenia
przysługuje za pracę wykonaną, a za czas jej niewykonywania powstaje ono tylko
wtedy, gdy przepis szczególny tak stanowi (art. 80 k.p.), co nie zachodzi w tej spra-
wie.
Rozważając podstawę prawną prawa powódki do wynagrodzenia mimo nie-
wykonywania pracy, Sąd Okręgowy dostrzegł możliwość zastosowania art. 81 § 1
k.p. Przepis ten przyznaje prawo do znacznej części wynagrodzenia pracownikowi za
czas niewykonywnia pracy, „jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód
z przyczyn dotyczących pracodawcy”. Zdaniem Sądu Okręgowego powódka zacho-
wała gotowość do wykonywania pracy, natomiast wątpliwości dotyczą spełnienia się
drugiej przesłanki przewidzianej w tym przepisie, to jest doznania przeszkód ze
strony pracodawcy. Zawieszenie w wykonywaniu obowiązków nastąpiło bowiem z
mocy prawa, co wskazuje na brak po stronie pracodawcy przeszkód w wykonywaniu
pracy przez powódkę. Zawieszenie nastąpiło wprawdzie z mocy prawa, ale przepis
art. 87a ustawy o pomocy społecznej realizuje interes pracodawcy i jedynie zastę-
puje go w podjęciu decyzji o zawieszeniu, co przemawia za rozszerzającą wykładnią
przepisu art. 81 § 1 k.p.
Zawieszenie w pełnieniu obowiązków służbowych pozbawia pracownika środ-
ków utrzymania oraz - z uwagi na brak świadectwa pracy - uniemożliwia podjęcie
nowego zatrudnienia. Sąd Okręgowy podniósł także, iż nie można ocenić, czy zanie-
chanie uregulowania kwestii płacowych było działaniem celowym, mając przy tym na
uwadze brak regulacji dotyczącej wynagrodzenia w przypadku uniewinnienia wycho-
3
wawcy zawieszonego w pełnieniu obowiązków służbowych. Zwrócono uwagę na
inne regulacje wprowadzające zawieszenie w obowiązkach służbowych. W analo-
gicznej sytuacji Karta Nauczyciela w art. 84 przewiduje jedynie możliwość ogranicze-
nia wysokości wynagrodzenia i to najwyżej do jego połowy. Tytułem przykładu wska-
zano również na art. 35 ust. 2 ustawy z 2008 r. o pracownikach samorządowych
przewidujący zawieszenie w czynnościach w przypadku tymczasowego aresztowania
oraz wypłatę połowy wynagrodzenia. Wobec stosowania aresztu tymczasowego w
zasadzie co do cięższych przestępstw, sytuacja wychowawcy zawieszonego na
podstawie art. 87a ustawy o pomocy społecznej jest gorsza bez względu na wagę
zarzucanego mu czynu od sytuacji pracownika tymczasowo aresztowanego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Przepis art. 87a ustawy o pomocy społecznej, który stanowi, że wychowaw-
ca zatrudniony w placówce opiekuńczo - wychowawczej oskarżony o popełnienie
przestępstwa z użyciem przemocy, w tym przemocy w rodzinie, zostaje z mocy
prawa zawieszony w pełnieniu obowiązków służbowych na czas trwania postępowa-
nia, został wprowadzony do tej ustawy przez ustawę z dnia 29 lipca 2005 r. o prze-
ciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. Nr 180, poz. 1493). Pozostałe skutki tego
zawieszenia w odniesieniu do stosunku pracy - poza czasowym zniesieniem prawa i
obowiązku wykonywania pracy - określone są na podstawie przepisów prawa pracy.
2. Powódka jest pracownikiem placówki opiekuńczo - wychowawczej. Ustawa
o pomocy społecznej przewiduje w art. 80a ust. 1 dwie kategorie podmiotów mogą-
cych prowadzić takie placówki 1. powiat i samorząd województwa; 2. kościół kato-
licki, inne kościoły, związki wyznaniowe oraz organizacje społeczne, fundacje i sto-
warzyszenia. Pracodawcą powódki jest placówka opiekuńczo - wychowawcza pro-
wadzona przez jednostkę samorządową, a zatem na mocy art. 123 ustawy o pomocy
społecznej jej prawa i obowiązki regulują przepisy o pracownikach samorządowych
(powódka nie była zatrudniona na podstawie Karty Nauczyciela). Stosunek pracy
powódki podlega więc w pierwszej kolejności przepisom o pracownikach samorzą-
dowych, a w sprawach nieuregulowanych - przepisom prawa pracy powszechnie
obowiązującym, w szczególności Kodeksowi pracy.
3. W okresie, którego dotyczy rozpoznawane zagadnienie prawne, obowiązy-
wały dwie ustawy o pracownikach samorządowych. Do końca grudnia 2008 r., obo-
4
wiązywała ustawa 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 ze zm.), a od początku 2009 r. ustawa z dnia 21
listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 223, poz. 1458).
4. W okresie do dnia 31 grudnia 2008 r. wychowawca, który został zawieszony
w wykonywaniu obowiązków służbowych na podstawie art. 87a ustawy o pomocy
społecznej, nie nabywał prawa do wynagrodzenia w okresie zawieszenia. Brak było
bowiem przepisu, który by mu to prawo przyznawał.
Sugestie Sąd Okręgowego dotyczące stosowania rozszerzającej wykładni art.
81 § 1 k.p. są nieuzasadnione. Przepis ten przyznaje pracownikowi prawo do części
wynagrodzenia w razie łącznego spełnienia dwóch przesłanek: gotowości pracowni-
ka do wykonywania pracy oraz przeszkód w jej wykonywaniu leżących po stronie
pracodawcy. Żadnej z nich nie spełnia pracownik zawieszony na podstawie art. 87a
ustawy w wykonywaniu obowiązków służbowych. Wbrew twierdzeniu Sądu Okręgo-
wego, nie wykazuje on gotowości do wykonywania pracy w rozumieniu art. 81 § 1
k.p. mimo, że w potocznym rozumieniu tego określenia może on wyrazić chęć jej
podjęcia. Gotowość do wykonywania pracy w rozumieniu art. 81 § 1 k.p. obejmuje
tylko takie sytuacje, w których praca może być wykonywana na żądanie pracodawcy,
a w razie zawieszenia w wykonywaniu obowiązków, będącego środkiem zabezpie-
czającym w ujęciu prawa karnego, pracodawca jest obowiązany do niedopuszczenia
pracownika do wykonywania pracy. Nie jest także spełniona druga przesłanka z art.
81 § 1 k.p., gdyż przyczyna niewykonywania pracy nie leży po stronie pracodawcy,
lecz raczej po stronie pracownika. Z tych uwag wynika, że Sąd Najwyższy podziela
pogląd wyrażony w wyroku z dnia 16 sierpnia 2005 r., I PK 32/05 (OSNP 2006 nr 11-
12, poz. 184), wydany w czasie obowiązywania ustawy o pracownikach samorządo-
wych z 1990 r. Według tezy tego wyroku, pracownikowi samorządowemu zatrudnio-
nemu na podstawie wyboru nie przysługuje wynagrodzenie za czas niewykonywania
pracy (art. 81 § 1 w związku z art. 80 k.p.) za okres odsunięcia od świadczenia pracy,
wskutek postanowienia prokuratora o zastosowaniu środka zapobiegawczego w po-
staci zawieszenia w czynnościach służbowych (art. 276 k.p.k.).
5. Obowiązująca od dnia 1 stycznia 2009 r. nowa ustawa o pracownikach sa-
morządowych wprowadziła nieznaną jej poprzedniczce szczególną regulację sytuacji
prawnej pracownika tymczasowo aresztowanego. Poprzednio stosowało się do niego
przepis art. 66 k.p. przewidujący wygaśnięcie stosunku pracy z upływem trzech mie-
sięcy aresztu tymczasowego i nie było przepisu przewidującego prawo do wynagro-
5
dzenia w tym okresie. Przepis art. 35 nowej ustawy stanowi, że: stosunek pracy pra-
cownika samorządowego tymczasowo aresztowanego ulega zawieszeniu z mocy
prawa (ust. 1); w okresie zawieszenia pracownik samorządowy otrzymuje wynagro-
dzenie w wysokości połowy wynagrodzenia przysługującego mu do dnia tymczaso-
wego aresztowania (ust. 2); w przypadku umorzenia postępowania karnego albo wy-
dania wyroku uniewinniającego pracownikowi samorządowemu należy wypłacić
pozostałą część wynagrodzenia; nie dotyczy to warunkowego umorzenia postępo-
wania karnego (ust. 3). Nowa ustawa nie zawiera przepisów regulujących sytuację
pracownika, wobec którego zastosowane są inne środki zabezpieczające polegające
na zawieszeniu stosunku pracy lub zawieszeniu obowiązku wykonywania pracy.
Powstaje więc zagadnienie, czy w razie zawieszenia w wykonywaniu obowiązków z
mocy prawa na podstawie art. 87a ustawy o pomocy społecznej należy stosować
przepisy Kodeksu pracy, czy odpowiednio stosować przepisy art. 35 ustawy o pra-
cownikach samorządowych z 2008 r. Sąd Najwyższy opowiada się za drugą z tych
możliwości.
Za tym poglądem przemawia przede wszystkim podobieństwo obu sytuacji. W
obu przypadkach zawieszenie dotyczy obowiązku wykonywania pracy i stanowi śro-
dek zabezpieczający stosowany w razie znacznego prawdopodobieństwa popełnie-
nia przestępstwa. Zdarzenia wywołujące takie same skutki powinny pociągać za
sobą takie same konsekwencje prawne. Nadto należy podnieść, że jeżeli pracownik,
wobec którego zastosowano surowszy środek zapobiegawczy (areszt tymczasowy)
zachowuje prawo do wynagrodzenia, to tym bardziej prawo to powinien zachować
pracownik, wobec którego ma zastosowanie środek łagodniejszy (zawieszenie w
pełnieniu obowiązków służbowych).
Zdaniem Sądu Najwyższego art. 35 ustawy o pracownikach samorządowych z
2008 r. zawiera całościową regulację z zakresu prawa pracy dotyczącą aresztu tym-
czasowego. Nie ma więc podstaw do stosowania, na mocy art. 43 ust. 1 tej ustawy,
przepisu art. 66 § 1 k.p. przewidującego wygaśnięcie stosunku pracy z upływem 3
miesięcy tymczasowego aresztowania. Przepis art. 35 ust. 1 tej ustawy określa bo-
wiem samodzielnie wpływ aresztu tymczasowego na obowiązek wykonywania pracy
- powoduje jego zawieszenie - i czyni to w sposób częściowo odmienny niż art. 66 §
1 k.p., który określa okres tymczasowego aresztowania jako usprawiedliwioną nie-
obecność pracownika w pracy. Nadto art. 35 ust. 1 umieszczony jest w rozdziale za-
tytułowanym „obowiązki pracownika samorządowego”, z czego można wnosić, że nie
6
dotyczy on ustania stosunku pracy. Odpowiednie stosowanie art. 35 ustawy o pra-
cownikach samorządowych z 2008 r. do wychowawcy zawieszonego w pełnieniu
obowiązków służbowych oznacza, że ma on - w przypadku zawieszenia zastosowa-
nego lub trwającego poczynając od dnia 1 stycznia 2009 r. - prawo do połowy wyna-
grodzenia do zakończenia postępowania wszczętego aktem oskarżenia, który był
podstawą zawieszenia. Jego prawo do pozostałej części wynagrodzenia zależy od
wyniku postępowania karnego (art. 35 ust. 3 ustawy o pracownikach samorządo-
wych).
Z tych względów podjęto uchwałę jak w sentencji.
========================================