Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 211/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa H.(…) S.A. w M.(…)
przeciwko H.(…) KG w G.
o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 28 stycznia 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 31 lipca 2008 r., sygn. akt VI ACa (…),
1) oddala skargę kasacyjną,
2) zasądza od strony powodowej na rzecz strony pozwanej kwotę 5 400 zł
(pięć tysięcy czterysta) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
W pozwie z dnia 1 czerwca 2007 r. strona powodowa wnosiła o pozbawienie
wykonalności tytułu wykonawczego w postaci wyroku Sądu Arbitrażowego przy Krajowej
2
Izbie Gospodarczej z dnia 1 września 2006r. sygn. akt SA (…), któremu Sąd Okręgowy
w W. nadał postanowieniem z dnia 23 marca 2007 r. sygn. akt XX GCo (…) klauzulę
wykonalności na rzecz strony pozwanej. Jako podstawę żądania wskazała zapłacenie w
całości należności na rzecz poprzednika prawnego pozwanego – zbywcy wierzytelności.
Wyrokiem z dnia 29 października 2007 r. Sąd Okręgowy w W. uwzględnił
powództwo ustalając między innymi, że w dniu 1 września 2006 r. powstał zaskarżony
tytuł egzekucyjny przeciwko stronie powodowej w postaci wyroku Sądu Arbitrażowego
przy Krajowej Izbie Gospodarczej, któremu w dniu 26 października 2006 r. Sąd
Okręgowy w W. nadał klauzulę wykonalności na rzecz wskazanego w nim wierzyciela.
W wyniku egzekucji wszczętej przez tego wierzyciela komornik wyegzekwował
należność, o czym powiadomił strony w dniu 30 listopada 2006 r. W tym samym dniu
powód został powiadomiony o zbyciu wierzytelności na rzecz strony pozwanej. Na
wniosek pozwanego Sąd Okręgowy w W. postanowieniem z dnia 23 marca 2007 r.
nadał na jego rzecz klauzulę wykonalności wyrokowi Sądu Arbitrażowego przy Krajowej
Izbie Gospodarczej z dnia 1 września 2006 r. sygn. akt SA (…). Pozwany wszczął
przeciwko powodowi egzekucję na podstawie powyższego tytułu wykonawczego zaś
powód wniósł zażalenie na postanowienie z dnia 23 marca 2007 r. o nadaniu klauzuli
wykonalności zarzucając zapłatę należności i jednocześnie w dniu 1 czerwca 2007 r.
wytoczył niniejsze powództwo o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego. Do
chwili wydania wyroku przez Sąd pierwszej instancji nie zostało rozpoznane zażalenie
powoda na postanowienie z dnia 23 marca 2007 r. o nadaniu klauzuli wykonalności.
Sąd Okręgowy uznał powództwo o pozbawienie wykonalności tytułu
wykonawczego za uzasadnione z uwagi na to, że doszło do zaspokojenia całej
należności objętej tym tytułem na rzecz zbywcy wierzytelności, ze skutkiem dla jej
nabywcy.
W toku postępowania apelacyjnego wywołanego apelacją pozwanego, w dniu 20
grudnia 2007 r. Sąd Apelacyjny w postępowaniu klauzulowym uwzględnił zażalenie
powoda na postanowienie z dnia 23 marca 2007 r. o nadaniu klauzuli wykonalności na
rzecz pozwanego wyrokowi Sądu Arbitrażowego z dnia 1 września 2006 r., zmienił
zaskarżone postanowienie i oddalił wniosek pozwanego w tym przedmiocie wobec nie
wykazania w sposób określony w art. 788 k.p.c. przejścia na niego wierzytelności
stwierdzonej tym tytułem. Pozwany powiadamiając o tym fakcie Sąd Apelacyjny w
rozpoznawanej sprawie w piśmie procesowym z dnia 17 lipca 2008 r. (data wpływu 28
3
lipca 2008 r.) wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu pierwszej instancji i
umorzenie postępowania, bowiem wydanie wyroku stało się zbędne skoro brak tytułu
wykonawczego, którego pozbawienia wykonalności żąda powód. Na wypadek, gdyby
Sąd uznał, że nie ma podstaw do umorzenia postępowania wnosił o zmianę
zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie w obu przypadkach na
jego rzecz od powoda kosztów postępowania za obie instancję. Na rozprawie
apelacyjnej w dniu 31 lipca 2008 r. popierał to stanowisko natomiast pełnomocnik
powoda wnosił o oddalenie apelacji i oddalenie wniosków pozwanego zawartych w
piśmie procesowym z dnia 17 lipca 2008 r. oraz zasądzenie na rzecz powoda kosztów
postępowania apelacyjnego.
Wyrokiem z dnia 31 lipca 2008 r. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok i
oddalił powództwo oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 7 217 zł tytułem
zwrotu kosztów procesu za pierwszą instancję i kwotę 105 400 zł. tytułem kosztów
procesu za drugą instancję.
Sąd Apelacyjny wskazał, że zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c., wydając wyrok, bierze
za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, a zatem rozpoznając
apelację pozwanego musiał wziąć pod uwagę fakt, że postanowieniem Sądu
Apelacyjnego z dnia 20 grudnia 2007 r. oddalony został prawomocnie wniosek
pozwanego o nadanie na jego rzecz klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu –
wyrokowi Sądu Arbitrażowego z dnia 1 września 2006 r., a więc nie istnieje zaskarżony
przez powoda w rozpoznawanej sprawie tytuł wykonawczy. Powództwo o pozbawienie
wykonalności tytułu wykonawczego straciło rację bytu, bowiem odpadła podstawowa
przesłanka roszczenia, skoro przestał istnieć tytuł wykonawczy i nie istnieje już
podstawa prawna do egzekucji przeciwko powodowi na rzecz pozwanego zobowiązań
objętych tytułem egzekucyjnym zaskarżonym w niniejszym postępowaniu. Zgodnie
bowiem z art. 776 k.p.c., podstawą wszczęcia egzekucji jest określony tytuł egzekucyjny
zaopatrzony w klauzulę wykonalności i tylko taki konkretny tytuł wykonawczy może być
podstawą powództwa wytoczonego w oparciu o art. 840 § 1 k.p.c. W wyniku
postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 20 grudnia 2007 r., oddalającego wniosek
pozwanego o nadanie na jego rzecz klauzuli wykonalności wyrokowi Sądu
Arbitrażowego z dnia 1 września 2006 r., unicestwiony został zaskarżony przez powoda
tytuł wykonawczy, co prowadziło do oddalenia powództwa wprost, bez badania
zasadności jego podstaw i pozostałych zarzutów apelacji pozwanego. Oddalając
4
powództwo, Sąd Apelacyjny orzekł o kosztach postępowania zgodnie z art. 98 § 1 i 3
k.p.c. oraz art. 99 k.p.c.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach, powód w ramach zarzutów
procesowych wskazał na naruszenie art. 98 k.p.c. przez wadliwe uznanie powoda za
stronę przegrywającą proces albo, w przypadku uznania tego zarzutu za niezasadny,
naruszenie art. 102 k.p.c. przez jego niezastosowanie; naruszenie art. 840 § 1 pkt 2
k.p.c. w zw. z art. 795 § 1 k.p.c., art. 366 k.p.c. oraz art. 360 k.p.c. przez oddalenie
powództwa w wyniku bezpodstawnego przyjęcie, że oddalenie wniosku o nadanie
klauzuli wykonalności zaskarżonemu tytułowi egzekucyjnemu stanowi negatywną
przesłankę uwzględnienia powództwa opozycyjnego z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., mimo że
jest to powództwo skierowane przede wszystkim przeciwko samemu tytułowi
egzekucyjnemu a oddalenie go z powodu nie nadania klauzuli wykonalności tytułowi
egzekucyjnemu pozbawia dłużnika instrumentu merytorycznej obrony i wykluczy w
przyszłości podniesienie powództwa opozycyjnego przez powoda gdy zostanie
ponownie nadana klauzula wykonalności i wszczęta egzekucja mimo wyegzekwowania
już należności objętych tym tytułem; naruszenie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 795
§ 1 k.p.c., art. 355 k.p.c. oraz art. 386 § 1 i 3 k.p.c. przez wadliwe oddalenie powództwa
zamiast uchylenia zaskarżonego wyroku i umorzenia postępowania, skoro wydanie
wyroku stało się zbędne na skutek upadku zaskarżonego tytułu wykonawczego;
naruszenie art. 316 k.p.c. oraz art. 365 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c. przez bezpodstawne
uznanie, że nakaz oddalenia powództwa po unicestwieniu zaskarżonego tytułu
wykonawczego wynika z art. 316 k.p.c. i pominiecie, że postanowienie o oddaleniu
wniosku o nadanie klauzuli wykonalności zaskarżonemu tytułowi egzekucyjnemu ma
rozszerzoną skuteczność na podstawie art. 365 k.p.c. a wynik postępowania o
pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego jest niezależny od wyniku
postępowania o nadanie klauzuli wykonalności; naruszenie art. 233 k.p.c. w zw. z art.
328 par.2 i art. 391 k.p.c. przez oddalenie powództwa z przyczyn jedynie formalnych,
bez oceny merytorycznej jego zasadności.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej skarżący zarzucił naruszenie art. 509
k.c. w zw. z art. 512 k.c. przez ich niezastosowanie i pominięcie, że pierwotny zbywca
wierzytelności uchylił się od skutków prawnych oświadczenia woli o przelewie oraz że
wierzytelność została w całości wyegzekwowana przez komornika przed powzięciem
przez dłużnika wiadomości o cesji a także naruszenie art. 45 ust.1 w zw. z art. 8
5
Konstytucji oraz art. 6 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
przez obciążenie w całości kosztami procesu powoda i ograniczenie jego prawa do sądu
oraz sprawiedliwego rozłożenia kosztów procesu, mimo że był on stroną broniącą się
przed bezprawnym nadaniem klauzuli wykonalności i wygrał to postępowanie, a gdyby
nie zaskarżył postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności ryzykując egzekucję,
powództwo opozycyjne byłoby uwzględnione.
W oparciu o powyższe wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania ewentualnie orzeczenie co do istoty sprawy przez
uwzględnienie powództwa i zasądzenie w obu wypadkach kosztów postępowania
kasacyjnego jako części kosztów procesu.
Strona pozwana w odpowiedzi na skargę kasacyjną wnosiła o jej oddalenie
i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 776 k.p.c., podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy a tytułem
wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności, który musi
być załączony do wniosku o wszczęcie egzekucji (art. 797 § 1 k.p.c.). Tytułami
egzekucyjnymi są dokumenty wymienione w art. 777 k.p.c. w tym między innymi
orzeczenia sądu i wyroki sądu polubownego. Podstawą wszczęcia i prowadzenia
egzekucji jest więc orzeczenie sądu, także polubownego, stwierdzające obowiązek
określonego indywidualnie dłużnika wykonania określonego w tytule zobowiązania na
rzecz indywidualnie określonego wierzyciela, któremu to orzeczeniu została nadana
klauzula wykonalności. Jeżeli stwierdzony w tytule egzekucyjnym obowiązek lub
uprawnienie przeszły na inną osobę, sąd nada klauzulę wykonalności przeciwko lub na
rzecz tej osoby w warunkach określonych w art. 788 k.p.c. Nie stoi temu na
przeszkodzie uprzednie nadanie klauzuli wykonalności na rzecz lub przeciwko stronom
wymienionym w tytule egzekucyjnym. Po przejściu uprawnień lub obowiązków
stwierdzonych tytułem i nadaniu klauzuli wykonalności na rzecz lub przeciwko nabywcy,
powstaje nowy tytuł wykonawczy stanowiący podstawę egzekucji przeciwko lub na rzecz
nowych stron wymienionych w klauzuli wykonalności.
Na postanowienie sądu o nadaniu klauzuli wykonalności przysługuje zażalenie
(art. 795 k.p.c.), jednak podstawą wszczęcia egzekucji jest tytuł egzekucyjny po nadaniu
mu klauzuli wykonalności przez sąd pierwszej instancji. Innymi słowy egzekucja może
6
być wszczęta na podstawie „nieprawomocnego” tytułu wykonawczego. Dłużnik,
przeciwko któremu wszczęto egzekucję na podstawie takiego tytułu wykonawczego,
może zatem zaskarżyć postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności tytułowi
egzekucyjnemu. W postępowaniu zażaleniowym może zgłaszać jedynie zarzuty
formalne przeciwko nadaniu klauzuli wykonalności, nie może natomiast kwestionować
obowiązku określonego w tytule egzekucyjnym ani twierdzić, że obowiązek ten wygasł z
jakichkolwiek przyczyn. Nie może więc w postępowaniu klauzulowym powoływać się na
żadne okoliczności materialnoprawne dotyczące tytułu wykonawczego i stwierdzonego
w nim zobowiązania. Takie okoliczności może podnosić tylko w drodze powództwa
opozycyjnego przewidzianego w art. 840 § 1 k.p.c., którego przedmiotem jest określony
tytuł wykonawczy oraz określone podstawy materialnoprawne żądania, a więc
przyczyny, z powodu których ma nastąpić pozbawienie tytułu wykonawczego
wykonalności.
Powództwo przewidziane w art. 840 § 1 k.p.c. jest powództwem o pozbawienie
wykonalności tytułu wykonawczego, a nie powództwem o pozbawienie wykonalności
tytułu egzekucyjnego. A zatem jego przesłanką materialnoprawną jest istnienie tytułu
wykonawczego, a więc istnienie klauzuli wykonalności nadanej tytułowi egzekucyjnemu.
Jeżeli tytuł wykonawczy nie istnieje, powództwo o pozbawienie go wykonalności jest
oczywiście bezprzedmiotowe.
Z uwagi na to, że jak stwierdzono wyżej, podstawą egzekucji może być tytuł
wykonawczy jeszcze przed uprawomocnieniem się postanowienia sądu o nadaniu
klauzuli wykonalności, powództwo przeciwegzekucyjne może być wytoczone także
jeszcze przed prawomocnym zakończeniem postępowania klauzulowego. Dłużnik może
zarówno zaskarżyć postanowienie sądu pierwszej instancji o nadaniu klauzuli
wykonalności, jak i wytoczyć powództwo przeciwegzekucyjne jeszcze przed
rozpoznaniem jego zażalenia w postępowaniu klauzulowym. W obu postępowaniach
przysługują mu różne zarzuty i oba mogą toczyć się równolegle. Jednakże w takiej
sytuacji niewątpliwie wynik postępowania opozycyjnego zależy od wyniku postępowania
klauzulowego w tym znaczeniu, że uwzględnienie zażalenia dłużnika w postępowaniu
klauzulowym i oddalenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności w sposób oczywisty
wpływa na wynik postępowania opozycyjnego. Z chwilą prawomocnej odmowy nadania
klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, przestaje istnieć tytuł wykonawczy
zaskarżony w postępowaniu opozycyjnym a zatem odpada przesłanka
7
materialnoprawna powództwa opozycyjnego. Ponieważ – zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c. –
zasadność powództwa przeciwegzekucyjnego sąd ocenia według stanu rzeczy z chwili
orzekania (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 30 marca 1976 r. III CZP 18/76,
OSNCP 1976/9/195), musi uwzględnić przy wydawaniu końcowego orzeczenia
odpadniecie podstawowej przesłanki materialnoprawnej powództwa jaką jest istnienie
tytułu wykonawczego.
Wszystkie te okoliczności powinien wziąć pod uwagę dłużnik decydujący się na
równoległe prowadzenie obu postępowań: zażaleniowego w postępowaniu klauzulowym
i opozycyjnego. Szczególnie dłużnik reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika
musi zdawać sobie sprawę z tego, że jego wygrana w postępowaniu klauzulowym może
skutkować przegraną w postępowaniu opozycyjnym jeżeli w wyniku uwzględnienia jego
zażalenia na nadanie klauzuli wykonalności przestanie istnieć tytuł wykonawczy
stanowiący podstawę powództwa przeciwegzekucyjnego. Nie ma przeszkód by w razie
wytoczenia powództwa opozycyjnego przed rozpoznaniem jego zażalenia w
postępowaniu klauzulowym, dłużnik wniósł o zawieszenie postępowania opozycyjnego
do czasu rozstrzygnięcia postępowania klauzulowego (art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c.). Wniosek
taki powinien złożyć szczególnie w postępowaniu w sprawach gospodarczych, w których
sąd z reguły nie działa z urzędu.
Natomiast po prawomocnym oddaleniu wniosku o nadanie klauzuli wykonalności
powinien rozważyć, czy celowe jest popieranie nadal bezprzedmiotowego powództwa
opozycyjnego czy też korzystniejsze jest jego cofnięcie. Decyzja w tym przedmiocie
należy do powoda jako do osoby inicjującej proces, od której woli zależy także dalsze
jego prowadzenie, a niekiedy również wynik. Jeżeli bowiem nie cofnie w takiej sytuacji
powództwa, będzie je popierał i żądał merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, nie zajdą
przewidziane w art. 355 k.p.c. podstawy do wydania przez sąd postanowienia o
umorzeniu postępowania skoro niewątpliwie wydanie wyroku nie stało się
niedopuszczalne ani zbędne. Jak bowiem przyjmuje się w literaturze wydanie wyroku
staje się niedopuszczalne gdy w toku procesu zaistnieje przyczyna, która, gdyby istniała
od początku, prowadziłaby do odrzucenia pozwu. Natomiast wydanie wyroku staje się
zbędne, jeżeli powód ze skutkiem prawnym cofnął pozew, strony zawarły ugodę lub w
toku procesu doszło do zaspokojenia powoda przez pozwanego w wyniku uznania
zasadności żądania i spełnienia świadczenia. Nie można zatem uznać, że wydanie
wyroku stało się zbędne w sytuacji, gdy mimo odpadnięcia materialnoprawnej przesłanki
8
roszczenia powód popiera powództwo żądając merytorycznego rozstrzygnięcia
roszczenia, które nadal uważa za uzasadnione.
Niezależnie od tego trzeba też stwierdzić, że wbrew stanowisku skarżącego,
forma rozstrzygnięcia sądu w takiej sytuacji (umorzenie postępowania czy oddalenie
powództwa z powodu braku tytułu wykonawczego) nie ma znaczenia dla obrony
dłużnika w przyszłości, gdyby powstał nowy tytuł wykonawczy na podstawie tego
samego tytułu egzekucyjnego i na rzecz tego samego wierzyciela, co oczywiście jest
możliwe. Będzie to jednak inny, nowy tytuł wykonawczy, który może stanowić podstawę
nowego powództwa przeciwegzekucyjnego. Wobec braku tożsamości
zakwestionowanych tytułów wykonawczych nie ma w takiej sytuacji tożsamości
roszczenia a tym samym powagi rzeczy osądzonej.
Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy, trzeba uznać
za całkowicie bezzasadny kasacyjny zarzut naruszenia art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z
art. 316 § 1 k.p.c. Trafnie bowiem Sąd Apelacyjny stwierdził, że oddalenie wniosku o
nadanie klauzuli wykonalności spowodowało unicestwienie zaskarżonego tytułu
wykonawczego i odpadnięcie w toku procesu materialnoprawnej przesłanki powództwa
opozycyjnego, jaką jest istnienie zaskarżonego tytułu wykonawczego, co czyni to
powództwo bezprzedmiotowym. Skoro doszło do tego w postępowaniu apelacyjnym,
Sąd Apelacyjny miał obowiązek, zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c., wziąć pod uwagę tę
okoliczność przy wydawaniu orzeczenia. Z uwagi na jednoznaczne stanowisko
procesowe pełnomocnika powoda zajęte na rozprawie apelacyjnej, który nie tylko nie
cofnął powództwa, lecz nie wyrażał także zgody na uwzględnienie wniosku pozwanego
o uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji i umorzenie postępowania, żądając
oddalenia apelacji, a więc merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy – nie było podstaw z
art. 386 § 3 w zw. z art. 355 k.p.c. do uchylenia zaskarżonego wyroku i umorzenia
postępowania w sprawie, bowiem wydanie wyroku nie stało się niedopuszczalne ani
zbędne. Sąd Apelacyjny musiał w takiej sytuacji wydać orzeczenie merytoryczne.
Powód bowiem nadal uważał swoje roszczenie za uzasadnione i żądał jego
merytorycznego rozstrzygnięcia. Jego stanowisko w tym przedmiocie nie uległo zresztą
zmianie także w postępowaniu kasacyjnym, w którym wyraził pogląd, że przedmiotem
zaskarżenia na podstawie art. 840 § 1 k.p.c. jest w istocie tytuł egzekucyjny i
unicestwienie klauzuli wykonalności nie ma wpływu na rozstrzygnięcie tego powództwa.
9
W tej sytuacji Sąd Apelacyjny prawidłowo zastosował art. 368 § 1 k.p.c., uchylił
zaskarżony wyrok i oddalił powództwo.
Na marginesie tych rozważań trzeba też wskazać, że omawiane zarzuty
kasacyjne wzajemnie się wykluczają. Nie można bowiem jednocześnie twierdzić, że
unicestwienie w toku procesu opartego na art. 840 § 1 k.p.c. zaskarżonego tytułu
wykonawczego nie ma żadnego znaczenia dla merytorycznego rozstrzygnięcia
powództwa opozycyjnego oraz zarzucać Sądowi Apelacyjnemu, że bezpodstawnie
oddalił powództwo zamiast umorzyć postępowanie.
Rozstrzygnięcie to, wbrew zarzutom skargi kasacyjnej, nie narusza także art. 360,
art. 365 ani art. 366 k.p.c. Przeciwnie – Sąd Apelacyjny uwzględnił wiążące go
prawomocne orzeczenie Sądu wydane w postępowaniu klauzulowym, a jak wskazano
wyżej, forma jego rozstrzygnięcia nie ma znaczenia dla ewentualnego przyszłego
procesu opozycyjnego, którego przedmiotem byłby inny tytuł wykonawczy.
Bezzasadny jest również zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. (który przede
wszystkim jest niedopuszczalny w świetle art. 3983
§ 3 k.p.c.) oraz art. 328 § 2 k.p.c. w
zw. z art. 391 k.p.c. uzasadnione przez skarżącego tym, że o oddaleniu powództwa
„zadecydowała przesłanka stricte formalna” – oddalenie wniosku o nadanie klauzuli
wykonalności a Sąd Apelacyjny nie ocenił w ogóle zasadności powództwa. Wbrew
stanowisku skarżącego, istnienie lub brak tytułu wykonawczego jest przesłanką
materialnoprawną powództwa opozycyjnego. Brak tytułu wykonawczego jest
samodzielną i wystarczającą podstawą oddalenia tego powództwa, bez badania
istnienia przyczyn wskazanych jako jego podstawa. Z tych względów za
bezprzedmiotowe należało też uznać, oparte na pierwszej podstawie, zarzuty kasacyjne
naruszenia art. 509 w zw. z art. 512 k.c.
Nieskuteczne są także zarzuty naruszenia art. 98 i art. 102 k.p.c.; po pierwsze,
dlatego, że zgodnie z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. naruszenie przepisów postępowania
może stanowić skuteczną podstawę skargi kasacyjnej tylko wtedy, gdy uchybienie to
mogło mieć wpływ na wynika sprawy a rozstrzygnięcie o kosztach procesu nigdy nie
może mieć wpływu na wynik sprawy, gdyż zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c. to wynik sprawy
determinuje orzeczenie o kosztach procesu. Po wtóre, dlatego, że orzeczenie o
kosztach procesu zawarte w zaskarżonym wyroku jest prawidłowe. Sąd Apelacyjny
słusznie bowiem uznał powoda za stronę przegrywającą proces w rozumieniu art. 98
10
k.p.c. To powód podjął decyzję o wytoczeniu powództwa przeciwegzekucyjnego zanim
rozpoznane zostało jego zażalenie na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności,
choć, reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika, niewątpliwie wiedział, że w
razie uwzględnienia tego zażalenia w postępowaniu klauzulowym, postępowanie
opozycyjne stanie się bezprzedmiotowe a postępowanie egzekucyjne na jego wniosek
może zostać umorzone zgodnie z art. 825 pkt 2 k.p.c., który dotyczy także sytuacji, gdy
sąd drugiej instancji w wyniku zażalenia dłużnika uchylił nadaną przez sąd pierwszej
instancji klauzulę wykonalności i oddalił wniosek o jej nadanie. Powód nie wniósł także o
zawieszenie postępowania przez Sąd pierwszej instancji do czasu zakończenia
postępowania klauzulowego, w wyniku czego przeprowadzone zostało całe
postępowania przed tym sądem, co dla pozwanego wiązało się z koniecznością
podjęcia obrony i poniesienia kosztów z tym związanych, łącznie z kosztami
postępowania apelacyjnego, które także zostało przeprowadzone do końca, bowiem
powód nie powiadomił Sądu o zakończeniu postępowania klauzulowego ze skutkiem dla
niego korzystnym i nieistnieniu w związku z tym zaskarżonego tytułu wykonawczego, a
gdy informację o tym przekazał Sądowi Apelacyjnemu pozwany, powód nie tylko nie
cofnął powództwa, lecz nie wyraził także zgody na wniosek pozwanego o uchylenie
zaskarżonego wyroku i umorzenie postępowania, wnosząc o wydanie wyroku i
oddalenie apelacji. W wyniku tego doszło do wydania wyroku oddalającego powództwo,
a zatem nie ulega wątpliwości, że w świetle art. 98 § 1 k.p.c. powód przegrał proces i
powinien zwrócić pozwanemu poniesione przez niego koszty procesu. Dla tej oceny nie
ma żadnego znaczenia wskazana w skardze kasacyjnej okoliczność, że w istocie powód
wygrał sprawę, bowiem w wyniku wygrania postępowania klauzulowego doprowadził do
osiągnięcia rezultatu, do którego zmierzał wytaczając powództwo opozycyjne. Wygranie
postępowania klauzulowego determinowało rozstrzygnięcie o kosztach poniesionych w
tamtym postępowaniu, jest natomiast bez znaczenia dla oceny, która strona wygrała
proces opozycyjny.
Nie było także podstaw do zastosowania w sprawie art. 102 k.p.c. i nie obciążenia
powoda kosztami procesu. Przepis ten może mieć zastosowanie tylko w sytuacjach
wyjątkowych, co szczególnie odnosi się do postępowania w sprawach gospodarczych, w
których przedsiębiorcy reprezentowani są przez zawodowych pełnomocników zdolnych
racjonalnie ocenić korzyści i straty wynikające z podjęcia określonych decyzji
procesowych. Przykłady sytuacji, gdy przepis ten może mieć zastosowanie, które
11
wskazał powód w skardze kasacyjnej powołując stosowne orzeczenia Sądu
Najwyższego w żadnym zakresie nie przystają do realiów rozpoznawanej sprawy.
Niewątpliwie bowiem nie jest to sprawa o charakterze precedensowym (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 29 sierpnia 1973 r. I PR 188/73, niepubl.) ani sprawa, którą wywołał
lub przedłużył jej postępowanie swoim oczywiście niesumiennym lub niewłaściwym
postępowaniem pozwany (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 5 sierpnia 1981 r.
II CZ 98/81, OSNCP 1982/2-3/36 i z dnia 4 kwietnia 1975 r. I PR 4/75, OSNC
1976/2/35), gdyż jak wskazano wyżej to od powoda zależał wybór drogi powództwa
opozycyjnego przed rozpoznaniem jego zażalenia w postępowaniu klauzulowym oraz
tok całego dalszego postępowania. Nie jest to także sprawa, w której rozstrzygnięcie
sporu nastąpiło wyłącznie na podstawie wziętej przez Sąd pod uwagę z urzędu (por.
orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 3 maja 1966 r. II PR 115/66, OSPiKA 1967/1/8),
skoro to pozwany w postępowaniu apelacyjnym powołał się na nieistnienie
zaskarżonego tytułu wykonawczego w wyniku oddalenia wniosku o nadanie klauzuli
wykonalności. To w postępowaniu klauzulowym Sąd drugiej instancji z urzędu stwierdził,
że pozwany nie wykazał w sposób przewidziany w art. 788 k.p.c. przejścia na swoją
rzecz uprawnień z tytułu egzekucyjnego, gdyż powód w zażaleniu nie powołał takiego
zarzutu. Natomiast zawarte w skardze kasacyjnej twierdzenie, że pozwany w złej wierze
złożył wniosek o nadanie na swoją rzecz klauzuli wykonalności musi z oczywistych
względów pozostać poza oceną Sądu w rozpoznawanej sprawie podobnie jak sugestie
dotyczące ewentualnej odpowiedzialności Skarbu Państwa za nadanie przez sąd
pierwszej instancji klauzuli wykonalności na rzecz pozwanego w postępowaniu
klauzulowym.
Stwierdzić zatem należy, że nie było podstaw do zastosowania w rozpoznawanej
sprawie w stosunku do powoda przegrywającego proces art. 102 k.p.c.
Oczywiście bezzasadne są w tych okolicznościach także zarzuty naruszenia art.
45 ust.1 w zw. z art. 8 Konstytucji oraz art. 6 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności. Powód miał prawo i możliwość dokonania wyboru sposobu i
czasu podjęcia obrony przeciwegzekucyjnej. Reprezentowany przez zawodowego
pełnomocnika miał świadomość konsekwencji dokonanego wyboru oraz
podejmowanych lub zaniechanych czynności procesowych i mógł racjonalnie rozważyć
korzyści wytoczenia powództwa opozycyjnego przed zakończeniem postępowania
klauzulowego np. w postaci uzyskania w drodze zabezpieczenia zawieszenia
12
postępowania egzekucyjnego oraz straty wynikające z możliwości przegrania procesu
opozycyjnego w razie wygrania postępowania klauzulowego, także w zakresie
ewentualnego obciążenia kosztami procesu, którego być może mógłby uniknąć cofając
powództwo po uwzględnieniu jego zażalenia w postępowaniu klauzulowym. W żadnym
wypadku nie doszło zatem do ograniczenia jego prawa do sądu.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił
skargę kasacyjną i na podstawie art. 98 w zw. z art. 108 § 1 oraz art. 39821
w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. zasądził od powoda na rzecz pozwanego zwrot kosztów postępowania
kasacyjnego.