Pełny tekst orzeczenia

UCHWAŁA Z DNIA 24 LUTEGO 2010 R.
I KZP 29/09
Nie jest wymagane pozwolenie na posiadanie czarnego prochu, mo-
gącego być także częścią amunicji do broni palnej wytworzonej przed 1850
r., w odniesieniu do której, stosownie do art. 11 pkt 1 ustawy z dnia 21 ma-
ja 1999 r. o broni i amunicji (Dz. U. z 2004, Nr 52, poz. 525 ze zm.) nie jest
wymagane pozwolenie na posiadanie w rozumieniu art. 9 tejże ustawy.
Przewodniczący: sędzia SN J. Szewczyk.
Sędziowie SN: K. Cesarz, J. Sobczak (sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Krajowej: B. Mik.
Sąd Najwyższy, w sprawie Witolda Marka Kołodziejskiego, po rozpo-
znaniu przedstawionego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k., przez Sąd Okrę-
gowy w Olsztynie, postanowieniem z dnia 22 października 2009 r., zagad-
nienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:
„Czy wynikające z art. 11 pkt 1 ustawy o broni i amunicji zezwolenie
na posiadanie broni palnej wytworzonej przed rokiem 1850 lub replikę tej
broni bez pozwolenia jest równoznaczne z zezwoleniem na posiadanie bez
takiego zezwolenia również amunicji do tej broni?”
u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.
U Z A S A D N I E N I E
2
Zagadnienie prawne przedstawione Sądowi Najwyższemu do roz-
strzygnięcia przez Sąd Okręgowy w O., wyłoniło się na tle następującej sy-
tuacji procesowej.
Witold K. został oskarżony o to, że w dniu 17 listopada 2008 r., w S.,
posiadał bez wymaganego zezwolenia czarny proch w ilości 24, 819 g, bę-
dący materiałem miotającym zaliczanym do prochów strzelniczych, stano-
wiący istotną część amunicji, tj. o czyn z art. 263 § 2 k.k.
Sąd Rejonowy w S., wyrokiem z dnia 2 lipca 2009 r., na podstawie
art. 1 § 2 k.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k. umorzył postępowanie w sto-
sunku do oskarżonego , uzasadniając to znikomym stopniem społecznej
szkodliwości czynu oskarżonego.
Od wspomnianego wyroku Sądu Rejonowego apelacje złożyli: proku-
rator i oskarżony. Prokurator w apelacji zarzucił błąd w ustaleniach faktycz-
nych przyjętych za podstawę orzeczenia, przez przyjęcie, że czyn Witolda
K. jest szkodliwy społecznie w stopniu znikomym. Oskarżony, zaskarżając
wyrok w całości, zarzucił obrazę przepisów prawa materialnego, a miano-
wicie art. 263 § 2 k.k. w zw. z art. 11 pkt 1 i art. 9 ustawy o broni i amunicji
(Dz. U. z 2004, Nr 52, poz. 525 ze zm., dalej u.b.a.) przez błędne – jego
zdaniem – uznanie, że na posiadanie prochu czarnego wymagane jest ze-
zwolenie.
W toku postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy w O. uznał, że
wyłoniło się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni usta-
wy. Postanowieniem z dnia 22 października 2009 r. odroczył rozpoznanie
sprawy i przekazał Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia
prawne przytoczone na wstępie.
Sąd Okręgowy dostrzegł – podkreślaną także w doktrynie – kwestię,
że ustawodawca wiąże możliwość posiadania amunicji (w tym także istot-
nych części tejże amunicji) z posiadaniem pozwolenia na broń, w której ta-
3
ka amunicja mogłaby zostać zastosowana (por. Z. Ćwiąkalski [w:] A. Zoll
red.: Kodeks Karny. Część szczególna. Komentarz, t. II, Kraków 2006, s.
1216). Zezwolenie na broń wydawane jest w drodze decyzji administracyj-
nej i dotyczy zawsze konkretnej broni, jak również amunicji do tej właśnie
broni, nie zaś jakiejkolwiek broni czy amunicji, a także określa cel wydania i
liczbę egzemplarzy broni.
Ustawa nie wspomina o oddzielnym zezwoleniu dotyczącym amuni-
cji. Możliwość jej nabycia uwarunkowana jest posiadaniem zezwolenia na
konkretną sztukę broni, do której nabywana amunicja pasuje. Taka wy-
kładnia nasunęła obecnie Sądowi odwoławczemu wątpliwości, czy w przy-
padku obowiązku posiadania pozwolenia na broń, uzyskanie takiego po-
zwolenia jest równoznaczne z pozwoleniem na nabywanie amunicji do tej
właśnie broni.
Wątpliwości Sądu Okręgowego zostały pogłębione wskutek ujawnio-
nej rozbieżności poglądów w odniesieniu do interpretacji przedmiotowych
przepisów wewnątrz Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji,
które, jak wynika ze stanowiska ministerstwa, uniemożliwiły jak dotąd wy-
danie aktu wykonawczego do u.b.a. ustalającego zasady obrotu czarnym
prochem. Wzmocniło te wątpliwości stanowisko sformułowane w Biuletynie
Informacyjnym Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy
Głównej Policji nr 120, gdzie stwierdzono, że czarny proch nie tylko nadaje
się wyłącznie do odpalania ładunków z broni historycznej, ale też może zo-
stać legalnie nabyty, w wolnej sprzedaży, jako materiał pirotechniczny, na
podstawie przepisów art. 9 ustawy z dnia 21 czerwca 2002 r. o materiałach
wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego (Dz. U. Nr 117, poz.
1007 ze zm.).
Prokurator Prokuratury Krajowej, wniósł o podjęcie uchwały następu-
jącej treści: „Posiadanie amunicji – a także czarnego prochu – do broni
palnej, na posiadanie której, stosownie do art. 11 pkt 1 ustawy z dnia 21
4
maja 1999 r. o broni i amunicji (Dz. U. z 2004 r. Nr 52, poz. 525 ze zm.) nie
jest wymagane pozwolenie, nie wyczerpuje znamion przestępstwa z art.
263 § 2 k.k.”, wykazując w części wstępnej wniosku, że w tym przypadku
spełnione zostały, jego zdaniem, warunki z art. 441 § 1 k.p.k. Motywując
swoje stanowisko prokurator wskazał na szczególny charakter konstrukcji
broni palnej wytworzonej przed 1850 r. i jej replik, który stał się przyczyną
wprowadzenia ich w art. 11 u.b.a. do wyjątków od konieczności posiadania
pozwolenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skuteczne wystąpienie z zagadnieniem prawnym w trybie art. 441 § 1
k.p.k. wymaga zaistnienia łącznie następujących warunków: musi się ono
wyłonić podczas rozpoznawania środka odwoławczego, musi mieć zna-
czenie dla rozstrzygnięcia sprawy w postępowaniu odwoławczym, w końcu
dotyczyć powinno istotnego problemu interpretacyjnego, związanego z wy-
kładnią przepisu, który w praktyce sądowej jest rozbieżnie interpretowany
lub został niejasno sformułowany.
W przedmiotowej sprawie zagadnienie prawne przedstawione Sądo-
wi Najwyższemu wyłoniło się przy okazji rozpoznawania przez Sąd Okrę-
gowy w O. środka odwoławczego. Niewątpliwie ma ono związek z okolicz-
nościami faktycznymi rozpoznawanej sprawy i istotne znaczenie dla jej
rozstrzygnięcia. Nie ulega także wątpliwości, że dotyczy ważnego proble-
mu interpretacyjnego, związanego z wykładnią przepisu art. 11 pkt 1 u.b.a.,
co ma istotne znaczenie dla odpowiedzialności oskarżonego, stojącego
pod zarzutem popełnienia przestępstwa z art. 263 k.k. Trudno jednak przy-
jąć, aby wspomniany przepis art. 11 pkt 1 u.b.a. został sformułowany nieja-
sno bądź wadliwie, aczkolwiek fakt, iż jest on interpretowany rozmaicie w
literaturze oraz w orzecznictwie, stanowi podstawę do udzielenia odpowie-
dzi na pytanie prawne, ograniczonej do kwestii mającej znaczenie dla roz-
strzygnięcia sprawy.
5
Na wstępie wypada zauważyć, że do ustawowych znamion przestęp-
stwa z art. 263 § 2 k.k. należy m.in. „posiadanie bez wymaganego zezwo-
lenia broni palnej lub amunicji”. Pojęcie broni palnej zdefiniowane jest w
treści art. 7 ust. 1 u.b.a., gdzie stwierdzono, iż „w rozumieniu ustawy bronią
palną jest niebezpieczne dla życia i zdrowia urządzenie, które w wyniku
działania sprężonych gazów, powstających na skutek spalania materiału
miotającego jest zdolne do wystrzelenia pocisku lub substancji z lufy albo z
elementu zastępującego lufę a przez to do rażenia celów na odległość”.
Ustawodawca definiuje także pojęcie broni palnej sygnałowej (art. 7 ust. 2
u.b.a.) i broni palnej alarmowej (art. 7 ust. 3 u.b.a.) oraz broni pneumatycz-
nej (art. 8 u.b.a.). W tekście ustawy o broni i amunicji nie zdefiniowano na-
tomiast pojęcia „amunicji”, zadawalając się stwierdzeniem, że „ilekroć w
ustawie jest mowa o amunicji, należy przez to rozumieć amunicję do broni
palnej” (art. 4 ust. 2 u.b.a.). Pojęcie amunicji posiłkowo zdaje się wyjaśniać
art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2002 r. o materiałach wybuchowych
(...), w myśl którego przez amunicję należy rozumieć jedną z odmian wyro-
bów wypełnionych materiałem wybuchowym, przeznaczoną do miotania na
odległość przy użyciu broni palnej. Wypada zauważyć przy tym, że w myśl
art. 6 wspomnianej ustawy o materiałach wybuchowych (...) zasady wyda-
wania i cofania pozwoleń na nabywanie oraz przechowywanie amunicji
określają przepisy ustawy o broni i amunicji.
Pokreślenia wymaga, że zgodnie z art. 2 u.b.a., poza przypadkami
określonymi w ustawie, nabywanie, posiadanie oraz zbywanie broni i amu-
nicji jest zabronione. Broń i amunicja są rzeczami, których nie można swo-
bodnie nabywać, posiadać i zbywać, gdyż prawa te podlegają reglamenta-
cji. Wyłączenia podmiotowe spod reżimu przepisów ustawy o broni i amu-
nicji sformułowane są w treści art. 3 u.b.a., zaś przedmiotowe i podmiotowe
w treści art. 11 u.b.a. W odniesieniu do broni palnej i amunicji zasadą jest
możliwość posiadania amunicji tylko na podstawie pozwolenia na broń wy-
6
danego przez właściwego ze względu na miejsce stałego pobytu zaintere-
sowanej osoby lub siedziby zainteresowanego podmiotu komendanta wo-
jewódzkiego policji, a w przypadku żołnierzy zawodowych – na podstawie
pozwolenia wydanego przez właściwego komendanta oddziału żandarmerii
wojskowej. Jest to zgodne z treścią art. 10 Dyrektywy Rady nr 91/477/WE z
dnia 18 czerwca 1991 r. w sprawie kontroli nabywania i posiadania broni
(Dz. Urz. WE L 256, s. 51), w myśl którego przepisy dotyczące nabywania i
posiadania amunicji muszą być takie same, jak przepisy dotyczące posia-
dania broni palnej, do której przeznaczona jest amunicja. Podkreślenia
wymaga wreszcie fakt, iż – jak zauważono wyżej – wydawanie i cofanie
pozwoleń na nabywanie oraz przechowywanie amunicji w myśl art. 6 usta-
wy z dnia 21 czerwca 2002 r. o materiałach wybuchowych przeznaczonych
do użytku cywilnego określają przepisy u.b.a., to jednak w samej u.b.a. nie
ma żadnego przepisu, który umożliwiałby wydawanie odrębnego pozwole-
nia na nabywanie czy posiadanie samej amunicji do broni palnej. Tak więc
możliwość posiadania amunicji jest w sposób nierozłączny związana z po-
siadaniem konkretnego egzemplarza broni palnej. Wniosek ten wzmacnia
treść art. 14 u.b.a., w którym stwierdzono, iż „amunicję można nabywać na
podstawie legitymacji posiadacza broni lub świadectwa broni, wyłącznie dla
tej broni, która jest określona w legitymacji albo na podstawie świadectwa
broni i pisemnego zamówienia podmiotu uprawnionego do nabycia amuni-
cji”. Zwłaszcza, użyte w wymienionym przepisie określenie „wyłącznie dla
tej broni” wskazuje na fakt, iż ustawodawca jednoznacznie wiąże posiada-
nie broni z posiadaniem amunicji. Oczywiście, możliwe jest naruszenie
przepisów u.b.a., a co za tym idzie wyczerpanie znamion przestępstwa z
art. 263 § 1 – 4 k.k. przez wyrabianie amunicji, handlowanie nią, posiada-
nie bez zezwolenia, udostępnianie lub nieumyślne utracenie.
W myśl art. 11 pkt 1 u.b.a. pozwolenie na broń nie jest wymagane w
przypadku „posiadania broni palnej wytworzonej przed 1850 r. lub replik tej
7
broni”. Względy konstrukcyjne takiej broni powodują, że bez dokonania w
niej przeróbek nie sposób użyć do niej, w celu oddania strzału, nabojów
scalonych czyli takich, które używane są do broni współczesnej. Ładowana
jest ona osobno przy użyciu ołowianych kul, ładunków (czarnego prochu)
oraz takich akcesoriów jak przybitki, skałki czy kapiszony (zob. G. Nowak:
Strzelanie z broni odprzodowej. Podręcznik, Łódź 2005, s. 85 – 91.) Wyjąt-
kiem jest karabin Dreysego i nieliczne modele broni skonstruowanej przed
1850 r., w której używane były naboje scalone (zob. M. Kochański: Broń
strzelecka wojsk lądowych, Warszawa 1968, s. 30 – 37).
Przyjęta w art. 11 pkt 1 u.b.a. cezura nie znajduje żadnego uzasad-
nienia, jeżeli chodzi o daty kluczowe dla rozwoju technologii broni palnej
(zob. uwagi dotyczące periodyzacji broni palnej umieszczone w M. Ko-
chański, op. cit. s. 31). Została ona przeniesiona do obecnie obowiązującej
ustawy wprost z poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 31 stycznia 1961
r. o broni, amunicji i materiałach wybuchowych (Dz. U. Nr 6, poz. 43 ze
zm.).
Broń palna wytworzona przed 1850 r. jest bronią, jeżeli chodzi o roz-
wiązania konstrukcyjne, jak i używany materiał miotający, opartą o archa-
iczne, nie znajdujące zastosowania we współczesnej broni palnej, zasady
działania. Broń ta, z uwagi na szeroki przedział czasowy zakreślony przez
ustawodawcę posiada najróżniejsze kształty i parametry, od replik husyc-
kich tzw. puszek, w których ładunek miotający jest odpalany za pomocą
lontu, poprzez ręczne hakownice, muszkiety, bandolety i pistolety wyposa-
żone w zamki lontowe, kołowe i skałkowe, pistolety pojedynkowe, aż po
prymitywne rewolwery i długolufowe strzelby myśliwskie. Tego rodzaju broń
jest głównie wykorzystywana w charakterze rekwizytów przez różnego ro-
dzaju grupy rekonstrukcji historycznej. Jest to broń ładowana odprzodowo,
wykorzystująca jako materiał miotający czarny proch, którego skład i wła-
ściwości powodują, że nie może on znaleźć zastosowania w broni współ-
8
czesnej, jako niespełniający wymogów parametrycznych, nawet tych okre-
ślonych dla broni myśliwskiej. Amunicja wykorzystywana do takiej broni nie
ma charakteru scalonego, broń taka odpalana jest za pomocą kapiszona
(zastępuje spłonkę), zaś ładowana czarnym prochem (czasami wyłącznie
nim, w warunkach pokazu rekonstrukcji historycznych) i kulami (zob. G.
Nowak, op. cit. s. 85 – 91). Ładunek, który znajduje się w lufie tego rodzaju
broni, nie jest zatem scalony w rozumieniu art. 4 ust. 3 u.b.a. Czarny proch,
którego posiadanie stało się przedmiotem przedstawionego Sądowi Naj-
wyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego, nie stanowi zatem
istotnej części amunicji w rozumieniu art. 5 ust. 3 u.b.a.
Ustawa o broni i amunicji nie zawiera żadnego przepisu, który naka-
zywałby wydawanie osobnego pozwolenia na nabywanie czy posiadanie
samej amunicji do broni palnej. Możliwość posiadania amunicji do niej jest
zatem nierozłącznie związana z pozwoleniem na posiadania konkretnego
egzemplarza broni palnej (art. 14 u.b.a.). Mając na uwadze tego rodzaju
rozwiązanie ustawowe należy stwierdzić, że w przypadku, kiedy ustawo-
dawca wyłączył określone kategorie broni (wyszczególnione w art. 11
u.b.a.) spod rygoru posiadania na nie pozwolenia, to tym samym umożliwił
nabywanie do nich amunicji bez pozwolenia. Proch czarny, jako nieznajdu-
jący zastosowania we współczesnej broni, czy to myśliwskiej, sportowej
czy należącej do innej z kategorii broni, na posiadanie których wymagane
jest pozwolenie, może być swobodnie posiadany przez właścicieli, nie wy-
magającej, w świetle art. 11 pkt 1 u.b.a. pozwolenia, broni wytworzonej
przed 1850 r. lub jej replik. Nie powinno zatem budzić wątpliwości to, że
posiadanie czarnego prochu przez osobę fizyczną, z przytoczonych powy-
żej powodów, nie oznacza, że popełnia ona przestępstwo z art. 263 § 2
k.k.
Mając na uwadze powyższe względy, Sąd Najwyższy podjął uchwałę
o treści przytoczonej na wstępie.
9