Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 259/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Andrzej Wróbel (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jerzy Kwaśniewski
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z odwołania U. C.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O.
z udziałem zainteresowanych: J.S., B. P.
o ustalenie podlegania ubezpieczeniu społecznemu z tytułu wykonywania pracy na
podstawie umowy zlecenia i określenie podstawy wymiaru składek na te
ubezpieczenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 22 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 13 maja 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie:
Zakład Ubezpieczeń Społecznych - Oddział w O., dalej jako „organ rentowy”
decyzją z dnia 3 listopada 2008 r., dalej jako „zaskarżona decyzja I” stwierdził, że
B. P., dalej jako „ zainteresowana I” w okresie od 24 maja 2005r. do 31 maja 2006r.
i od 1 czerwca 2007r. do 31 października 2007r. podlegała obowiązkowym
ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy
zlecenia u płatnika składek U. C., dalej jako „wnioskodawczyni”.
Decyzją z dnia 26 listopada 2008 r., dalej jako „zaskarżona decyzja II”
Zakład Ubezpieczeń Społecznych - Oddział w O. stwierdził, że J. S., dalej jako
„zainteresowana II” w okresach od 6 maja 2004r. do 31 maja 2004r., od 1 września
2004r. do 31 stycznia 2005r., od 1 marca 2005r. do 30 września 2005r., od 1
grudnia 2005r. do 31 grudnia 2006r., od 1 marca 2007r. do 31 października 2007r.
podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania pracy
na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek U. C.
W odwołaniach od powyższych decyzji wnioskodawczyni kwestionowała
objęcie zainteresowanych I i II obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym i
ubezpieczeniem zdrowotnym, podnosząc, iż świadczyły one pracę na jej rzecz w
związku z prowadzoną działalnością gospodarczą pod nazwą Niepubliczny Opieki
Zdrowotnej Gabinet Promocji Zdrowia "I.", a nie pracodawcy, z którym pozostawały
w stosunku pracy. Zainteresowane I i II poparły odwołania wnioskodawczyni.
Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w O. wyrokiem z dnia
20 lutego 2009 r. oddalił odwołania.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że wnioskodawczyni jest zatrudniona w
Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym w O. od 1977r. na podstawie
umowy o pracę, ostatnio na stanowisku pielęgniarki oddziałowej na oddziale
chirurgii. Jednocześnie prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą pod nazwą
Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Gabinet Promocji Zdrowia "I." polegającą
na świadczeniu usług pielęgniarskich. Wnioskodawczyni jako osoba prowadząca
pozarolniczą działalność gospodarczą w dniu 31 grudnia 2003r. zawarła z
dyrektorem Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala Dziecięcego w O., dalej
3
jako „Szpital”, umowę o udzielanie całodobowych stacjonarnych świadczeń
zdrowotnych realizowanych przez pielęgniarki w oddziałach szpitalnych oraz
techników medycznych w ramach dyżurów uzupełniających obsadę. Przedmiotem
umowy są świadczenia pielęgniarskie wynikające z zakresu czynności pielęgniarki,
mające oparcie w ustawie z dnia 5 lipca 1996r. o zawodach pielęgniarki i położnej
oraz rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 2 września 1997r.
w sprawie zakresu i rodzaju świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych,
leczniczych i rehabilitacyjnych wykonywanych przez pielęgniarkę samodzielnie, bez
zlecenia lekarskiego, oraz zakresu i rodzaju takich świadczeń wykonywanych przez
pielęgniarkę samodzielnie oraz techników medycznych. Zgodnie z umową
wnioskodawczyni miała obowiązek ściśle współpracować z lekarzami oraz innym
personelem medycznym zapewniającym pacjentom kompleksowość i ciągłość
opieki medycznej oraz zobowiązana była do rzetelnego wykonywania świadczeń
zgodnie z posiadanymi uprawnieniami i przygotowaniem zawodowym oraz z
uwzględnieniem osiągnięć wiedzy medycznej i ustalonych standardów opieki
pielęgniarskiej oraz procedur postępowania i zarządzeń obowiązujących w Szpitalu.
Pielęgniarki oraz technicy medyczni zatrudnieni przez wnioskodawczynię musieli
uzyskać akceptację pielęgniarki przełożonej Szpitala ( § 2 umowy). Świadczenia
udzielane są na podstawie zgłoszenia potrzeby zabezpieczenia dyżuru na
wskazanym oddziale przez pielęgniarkę przełożoną. Do obowiązków strony
przyjmującej zlecenie należało ponadto: przestrzeganie przepisów obowiązujących
w Szpitalu oraz ustaleń i zaleceń pielęgniarki oddziałowej lub kierownika działu, w
którym realizowane jest świadczenie, a także do współpracy z pracownikami
udzielającego zamówienie i ubezpieczenia się od odpowiedzialności cywilnej.
W celu realizacji powyższej umowy wnioskodawczyni zawarła umowy
zlecenia z zainteresowaną I w okresie od 24 maja 2005 r. do 31 maja 2006 r. i od 1
czerwca 2007 r. do dnia 31 października 2007 r. oraz z zainteresowaną II w
okresach od 6 maja 2004 r. do dnia 31 maja 2004 r., od 1 września 2004 r. do dnia
31 stycznia 2005 r., od 1 marca 2005 r. do dnia 30 września 2005 r., od 1 grudnia
2005 r. do 31 grudnia 2006 r., od 1 marca 2007 r. do 31 października 2007 r., które
były jednocześnie zatrudnione na podstawie umowy o pracę w Szpitalu.
Wnioskodawczyni dokonała zgłoszenia zainteresowanej I i zainteresowanej II z
4
tytułu wykonywania umowy zlecenia do ubezpieczenia zdrowotnego, natomiast
osoby wykonujące pracę nie zostały zgłoszone do ubezpieczenia społecznego.
Sąd pierwszej instancji ustalił ponadto, że usługi pielęgniarskie były
wykonywane przez zleceniobiorcę na oddziałach Szpitala. Osoby wykonujące
pracę na podstawie umowy zlecenia miały zapewniony dostęp do środków i
pomieszczeń znajdujących się na terenie Szpitala, niezbędnych do wykonywania
działalności w zakresie świadczonych usług, a także dostęp do urządzeń i
aparatury medycznej związanej z udzielaniem świadczeń medycznych.
Merytoryczny, bezpośredni nadzór nad wykonywaniem czynności pełniła
pielęgniarka oddziałowa oddziału lub kierownik działu, w którym realizowane były
świadczenia. Ponadto pielęgniarki zobowiązane były do wykonywania zadań
zlecanych przez dyżurujących lekarzy.
Sąd pierwszej instancji uznał, iż organ rentowy w zaskarżonych decyzjach I i
II zasadnie przyjął, że zainteresowana I i zainteresowana II podlegają
obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym jako że zainteresowane świadcząc
usługi na podstawie umowy zlecenia w tej samej jednostce, w której były
zatrudnione na podstawie umowy o pracę, były także pracownikami w rozumieniu
art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych. Sąd pierwszej instancji podkreślił, iż na gruncie ubezpieczeń
społecznych pojęcie pracownika jest szersze i obejmuje z jednej strony osoby
związane umową cywilnoprawną ze swoim pracodawcą, a z drugiej strony także
osoby, które świadczą pracę na rzecz swego pracodawcy, chociażby formalnie były
związane umową zlecenia z osobą trzecią. Ustawodawca wyraźnie rozróżnia
sytuacje, gdzie występuje świadczenie pracy na rzecz pracodawcy w sensie
podmiotowym (zawarcie umowy z pracodawcą) oraz w sensie przedmiotowym
(wykonywanie w ramach umowy cywilnoprawnej pracy na rzecz pracodawcy, z
którym osoba pozostaje w stosunku pracy). Zainteresowane były pracownikami
Szpitala i równocześnie świadczyły usługi na podstawie umowy zlecenia w tej
jednostce organizacyjnej. Praca zainteresowanych polegała na pielęgnacji
pacjentów Szpitala i opieki nad nimi, a także na przeprowadzaniu badań
laboratoryjnych, a więc na wykonywaniu typowych czynności wchodzących w
zakres usług medycznych świadczonych przez szpital. Pracodawca
5
zainteresowanych był odbiorcą usług wykonywanych przez pielęgniarki, czyli de
facto na jego rzecz wykonywane były czynności zainteresowanych. Biorąc pod
uwagę, iż w rozumieniu z art. 1 ust 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach
opieki zdrowotnej (jednolity tekst: Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 ze zm.) szpital jest
wyodrębnionym organizacyjnie zespołem osób i środków majątkowych utworzonym
i utrzymywanym w celu udzielania świadczeń zdrowotnych i promocji zdrowia, zaś
stosownie do art. 3 w/w ustawy świadczeniem zdrowotnym są działania służące
zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia oraz inne działania
medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących
zasady ich wykonywania, w szczególności związane z: badaniem i poradą lekarską,
leczeniem, badaniem i terapią psychologiczną, rehabilitacją leczniczą, opieką nad
kobietą ciężarną i jej płodem, porodem, połogiem oraz nad noworodkiem, opieką
nad zdrowym dzieckiem, badaniem diagnostycznym, w tym z analityką medyczną,
pielęgnacją chorych, pielęgnacją niepełnosprawnych i opieką nad nimi, opieką
paiiatywno-hospicyjną, orzekaniem i opiniowaniem o stanie zdrowia,
zapobieganiem powstawaniu urazów i chorób poprzez działania profilaktyczne oraz
szczepienia ochronne, czynnościami technicznymi z zakresu protetyki i ortodoncji,
czynnościami z zakresu zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki
pomocnicze, Sąd pierwszej instancji stwierdził, iż zainteresowane świadczyły pracę
na rzecz pracodawcy w sensie przedmiotowym tj. wyodrębnionej jednostki
organizacyjnej. Ich pracodawca był odpowiedzialny za stan zdrowia
hospitalizowanych pacjentów, stąd też w umowie znalazło się postanowienie o
możliwości kontroli doboru pielęgniarek wykonujących usługi.
W tym stanie rzeczy Sąd pierwszej instancji uznał, iż organ rentowy słusznie
przyjął, iż jeśli w ramach takiej umowy wykonywana jest praca na rzecz
pracodawcy, z którym osoba wykonująca umowę pozostaje w stosunku pracy,
należy zgłosić taką osobę do ubezpieczenia społecznego i w następstwie tego
odprowadzać także składki na ubezpieczenia na takich samych zasadach jak w
przypadku umowy o pracę.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 13
maja 2009 r. oddalił apelację wnioskodawczyni od powyższego wyroku Sądu
pierwszej instancji.
6
Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, iż przy ocenie,
czy osoba wykonująca pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej, do której
zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, podlega
obowiązkowym ubezpieczeniom decydujące znaczenie ma okoliczność
świadczenia pracy na rzecz pracodawcy w sensie przedmiotowym. Fakt, że w
konkretnym przypadku nie istnieje stosunek pracy, nie przesądza jeszcze, że z
tytułu określonego zatrudnienia nie powstaje obowiązek ubezpieczenia
społecznego. Może się bowiem okazać, że mimo iż więź prawna między
określonymi osobami nie ma charakteru prawnopracowniczego, to w sferze prawa
ubezpieczeń społecznych wykonawcę takiej umowy wypadnie uznać za
pracownika. Ustawodawca w ubezpieczeniach społecznych zdecydował się
bowiem poszerzyć na potrzebę tej gałęzi prawa definicję pracownika. Unormowanie
art. 8 ust. 2 a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jako pracownika
definiuje nie tylko osobę wykonującą pracę w ramach stosunku pracy, ale także
agenta, zleceniobiorcę lub osobę świadczącą usługi na warunkach zlecenia bądź
wreszcie wykonawcę z umów o dzieło, jeśli umowy takie zawiera on z własnym
pracodawcą lub wykonuje świadczenia na rzecz swego pracodawcy. Zgodnie z
treścią powyższego przepisu za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się także
osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub
innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje
się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z
pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej
umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku
pracy.
Sąd Apelacyjny zważył, że przepis powyższy został dodany przez art. 1 pkt 4
lit. b ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych oraz niektórych innych ustaw ( Dz. U. Nr 110, póz. 1256) i obowiązuje
od dnia 30 grudnia 1999 r. Wielość nowych rozwiązań przewidzianych w ustawie z
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych będącej jednym
z podstawowych aktów prawnych reformowanego systemu, wiązało się z
koniecznością dokonania bieżących korekt celem zapewnienia spójności z innymi
aktami prawnymi. Przykładem tego było wprowadzenie ust. 2a stwarzającego
7
podstawę prawną do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne od
przychodów z umów zlecenia zawartych z tym samym pracodawcą lub w ramach
której wykonywana była praca na rzecz pracodawcy, z którym wiązał stosunek
pracy. Wolą ustawodawcy było bowiem objęcie tej grupy ubezpieczeniem,
zwłaszcza że na gruncie przepisów prawa pracy miały miejsca sytuacje zawierania
umów cywilnoprawnych przez pracodawców z własnymi pracownikami celem
uniknięcia ponoszenia zwiększonych kosztów chociażby w związku z
wypracowanymi godzinami nadliczbowymi. Zakładając spójność systemu prawnego
ustawodawca wprowadził regułę, iż umowa zlecenia zawarta z własnym
pracownikiem podlega obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu - tak jak umowa
o pracę. Jeśli została ona zawarta wprawdzie nie z własnym pracodawcą, ale jeśli
w ramach takiej umowy wykonywana jest praca na rzecz pracodawcy, z którym
osoba wykonującą umowę zlecenia pozostaje w stosunku pracy, należy
odprowadzać od niej składki na ubezpieczenia na takich samych zasadach jak w
przypadku umowy o pracę. Powyższy przepis akcentuje zatem, zdaniem Sądu
Apelacyjnego, że status pracownika na gruncie prawa do ubezpieczeń społecznych
wyznacza w istocie nie tylko podstawa nawiązania więzi prawnej między
pracownikiem a pracodawcą. ale również fakt świadczenia pracy, rzeczywistego
wykonywania obowiązków pracowniczych. O włączeniu podmiotu do ubezpieczenia
społecznego nie decyduje fakt nawiązania stosunku pracy sprowadzony do
czynności zgodnego złożenia oświadczenia woli i status pracownika, ale
przynależność do kategorii osób stanowiących grupę pracowników pozostających w
stosunku pracy i wykonujących obowiązki pracownicze.
Według Sądu Apelacyjnego, taka sytuacja wystąpiła w okolicznościach
niniejszej sprawy. Sąd pierwszej instancji trafnie przyjął, iż zainteresowane w
ramach umów zlecenia zawartych z wnioskodawczynią świadczyły usługi
pielęgniarskie na rzecz szpitala, z którym wiązał je stosunek pracy. Wykonywały
one typowe czynności wchodzące w zakres usług medycznych, których odbiorcą
był ich pracodawca a nie zleceniodawca. Nie można w tej mierze podzielić
zarzutów skarżącej, iż czynności określone umową zlecenia zainteresowane
wykonywały na rzecz wnioskodawczyni. Wprawdzie formalnie to wnioskodawczyni
była związana umową ze Szpitalem i zobowiązana była do świadczenia usług
8
medycznych w zakreślonym postanowieniami umowy zakresie, lecz czynności
objęte przedmiotem umowy zawartej w dniu 31 grudnia 2003 r. realizowane były na
oddziałach szpitala przez osoby, które były związane stosunkiem pracy z tym
zakładem opieki zdrowotnej. Nie można przy tym pominąć, iż z reguły świadczenie
usług pielęgniarskich przez osoby wskazane przez wnioskodawczynię odbywało się
na oddziałach, będących jednocześnie wskazanym przez pracodawcę miejscem
pracy. Osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia zobowiązane były
do wykonywania zadań zlecanych, a mieszczących się w granicach czynności
określonych jako świadczenia zdrowotne w art. 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r.
o zakładach opieki zdrowotnej. Zainteresowane wykonując pracę w oparciu o
zadania zlecone przez U. C. na oddziałach jednostki organizacyjnej, w której były
zatrudnione na podstawie umowy o pracę, świadczyły usługi medyczne na rzecz
swego pracodawcy, w związku z czym należało je traktować jako pracowników w
rozumieniu art. 8 ust. 2 a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Tym
samym zasadnie zostały objęte obowiązkowym ubezpieczeniem na podstawie art.
6 ust. 1 pkt 1 w/w ustawy. Umowy zlecenia zawarte pomiędzy wnioskodawczynią a
zainteresowanymi stanowią tytuł ubezpieczeniowy, zaś przychody uzyskane przez
B. P. i J. S. w związku z wykonywaniem usług medycznych w oparciu o te umowy
podlegają oskładkowaniu na zasadach dotyczących pracowników.
Wnioskodawczyni zaskarżyła powyższy wyrok w całości skargą kasacyjną, w
której zarzuciła naruszenie prawa materialnego tj:
1) art.8 ust. 2a w związku z art. 6 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 3 i 4 ustawy z dn.
30.08.1991r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jednolity Dz.U. z 2007r. Nr 14,
póz. 89 z późn.zm.) oraz art. 6 kodeksu cywilnego poprzez niewłaściwą wykładnię i
błędne zastosowanie polegające na :
- przyjęciu, że wnioskodawczyni - w związku z prowadzoną działalnością
gospodarczą, której przedmiotem są świadczenia pielęgniarskie -była zobowiązana
zgłosić zainteresowane do ubezpieczenia społecznego z tytułu wykonywania przez
nie na rzecz skarżącej czynności w ramach umów cywilnoprawnych o świadczenie
usług, jako że zainteresowane - jednocześnie pracownice Wojewódzkiego
Specjalistycznego Szpitala Dziecięcego w O.- świadczyły w ramach zawartych z
wnioskodawczynią umów o pracę na rzecz pracodawcy, podczas gdy przedmiotem
9
umów cywilnoprawnych zawartych między stronami było wykonywanie usług
wyłącznie na rzecz wnioskodawczyni;
- uznanie, że umowy zlecenia zawarte pomiędzy wnioskodawczynią i
zainteresowanymi, są tytułem ubezpieczeniowym i wynagrodzenie uzyskanie w
ramach tych umów podlega składkom na zasadach właściwych pracownikom,
podczas gdy umowy zawierane między skarżącą i zainteresowanymi nie były
umowami zawartymi z pracownikami w rozumieniu art. 8 ust. 2a ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych i nie podlegają obowiązkowi ubezpieczeń społecznych;
- przyjęcie, że decydujące znaczenie dla oceny, czy osoba wykonująca pracę na
podstawie umowy cywilnoprawnej, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje
się przepisy dotyczące zlecenia, jest pracownikiem w rozumieniu ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych i podlega obowiązkowym ubezpieczeniom
społecznym, ma świadczenie pracy na rzecz pracodawcy w sensie przedmiotowym,
podczas gdy o uznaniu za pracownika w świetle wskazanych przepisów art. 8 ust.
2a w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 1 cyt. ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych
rozstrzyga element podmiotowy wyznaczający i definiujący pracodawcę i
prawidłowa wykładnia przepisu wymaga świadczenia pracy na rzecz pracodawcy
definiowanego w sensie podmiotowym a nie wyłącznie przedmiotowym;
- ponadto wadliwość zaskarżonego wyroku w zakresie wskazanych uchybień prawa
materialnego wiąże się również i wyraża w naruszeniu reguł prawidłowego rozkładu
ciężaru dowodu, gdyż mimo że wnioskodawczyni udowodniła brak podstaw w
zakresie obowiązku zgłoszenia zainteresowanych do ubezpieczeń społecznych w
spornym okresie, Sąd drugiej instancji zanegował, że w spornym zakresie
zainteresowane świadczyły usługi na rzecz skarżącej, mimo niewykazania przez
organ rentowy, że w sprawie doszło do spełnienia przesłanek warunkujących
uznanie zainteresowanych za pracowników w rozumieniu art. 8 ust. 2a w zw. z art.
6 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
2). art. 2 Konstytucji RP, art. 32 Konstytucji RP w związku z art. 6 Kodeksu
cywilnego oraz art. 8 ust. 2a w związku z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w
szczególności poprzez pominięcie kontekstu stanowiącego podstawę do dokonania
przez ustawodawcę nowelizacji art. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
10
poprzez dodanie przepisu ust. 2a i ustalenie podlegania ubezpieczeniu
społecznemu z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia wraz z
określeniem podstawy wymiaru składek na te ubezpieczenia, mimo niewystąpienia
przesłanek warunkujących powstanie obowiązku w zakresie ubezpieczeń
społecznych z tytułu świadczenia usług na podstawie umowy cywilnoprawnej.
Skoro bowiem jak wynika z uzasadnienia projektu ustawy zmieniającej, nowelizacja
została dokonana w celu zlikwidowania praktyki zawierania między pracodawcą a
jego pracownikiem umów cywilnoprawnych, w ramach których de facto
wykonywane byłyby obowiązki pracownicze, ale z mniejszymi obciążeniami
socjalnymi lub bez tych obciążeń i zasadniczo chodziło o wyeliminowanie nadużyć
pracodawców skierowanych przeciwko pracownikom pozbawianym w ten sposób
zabezpieczenia emerytalnego, to rozszerzenie zakresu przepisu art. 8 ust. 2a
ustawy także na sytuacje zawierania umów cywilnoprawnych przez podmiot
gospodarczy odrębny od pracodawcy ze zleceniobiorcami będącymi jednocześnie
pracownikami, gdy osoby te w ramach zawartych umów cywilnoprawnych świadczą
usługi wyłącznie na rzecz zleceniobiorcy (niebędącego ich pracodawcą), a który to
z kolei jest związany umową z pracodawcą swoich zleceniobiorców ale w zakresie i
przedmiocie niepokrywającym się z pracą świadczoną przez nich na rzecz
pracodawcy w ramach ich umów o pracę, to dokonana w niniejszej sprawie przez
Sąd Apelacyjny wykładnia w zakresie powyższej regulacji przeczy dążeniom
ustawodawcy i nie zapewnia należytego stosowania prawa.
3) art. 8 ust. 2a w związku z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych w związku z art. 3 i 4 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej oraz art.
2,4,5,11,24a, 25-27 ustawy z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i
położonej (tekst jednolity: Dz. U z 2001 r. Nr 57, poz.602 ze zm.) w związku z §1
rozporządzenia Ministra Zdrowia z dn. 7.11.2007 r. w sprawie rodzaju i zakresu
świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych
udzielanych przez pielęgniarkę albo położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego
(Dz.U. Nr 210, poz. 1540) poprzez uznanie, że prowadzenie przez
wnioskodawczynię działalności gospodarczej w zakresie udzielania świadczeń
zdrowotnych i zawieranie w ramach tej działalności umów cywilnoprawnych ze
zleceniobiorcami będącymi jednocześnie pracownikami innej jednostki udzielającej
11
świadczeń zdrowotnych - Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala Dziecięcego
w O., w sytuacji związania skarżącej umową cywilnoprawną z pracodawcą swoich
zleceniobiorców, przez wzgląd na zbieżność rodzaju prowadzenia działalności
gospodarczej przez skarżącą z przedmiotem działalności pracodawcy
zatrudniającego na podstawie odrębnych umów o pracę jej zleceniobiorców jest
równoznaczne z podleganiem obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu tych
zleceniobiorców, mimo, iż zakres świadczeń zdrowotnych obu podmiotów nie jest
całkowicie zbieżny, a zatrudnione przez skarżącą zainteresowane nie wykonywały
w ramach umów zawartych ze skarżącą pracy na rzecz swojego pracodawcy z
uwagi na odmienny zakres obowiązków przy obu umowach i odmienne zasady
odpowiedzialności.
Wskazując na powyższe podstawy, wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku wraz z
poprzedzającym go wyrokiem Sądu pierwszej instancji i zmianę zaskarżonych
decyzji I i II w ten sposób, że zainteresowane I i II nie podlegają obowiązkowym
ubezpieczeniom społecznym na podstawie umów zlecenia zawartych z
wnioskodawczynią.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
W rozpoznawanej sprawie jest bezsporne, że zainteresowane w ramach
umów zlecenia zawartych z wnioskodawczynią świadczyły usługi pielęgniarskie na
rzecz szpitala, z którym wiązał je stosunek pracy. Wykonywały one typowe
czynności wchodzące w zakres usług medycznych, których odbiorcą był ich
pracodawca a nie zleceniodawca. Czynności określonych umową zlecenia
zainteresowane nie wykonywały na rzecz wnioskodawczyni. Wprawdzie to
wnioskodawczyni była związana umową ze szpitalem i zobowiązana była do
świadczenia usług medycznych w zakreślonym postanowieniami umowy zakresie,
lecz czynności objęte przedmiotem umowy zlecenia realizowane były na oddziałach
szpitala przez osoby, które były związane stosunkiem pracy z tym szpitalem, a nie z
wnioskodawczynią. Świadczenie usług pielęgniarskich przez zainteresowane
12
odbywało się z reguły na oddziałach, będących jednocześnie wskazanym przez
pracodawcę miejscem pracy. Osoby wykonujące pracę na podstawie umowy
zlecenia zobowiązane były do wykonywania zadań zlecanych, mieszczących się w
granicach czynności określonych jako świadczenia zdrowotne w art. 3 ustawy z
dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej.
W świetle tych niekwestionowanych ustaleń Sądu drugiej instancji nie budzi
także wątpliwości prawidłowość poglądu tego Sądu, że zainteresowane wykonując
pracę w oparciu o zadania zlecone przez wnioskodawczynię na oddziałach
jednostki organizacyjnej, w której były zatrudnione na podstawie umowy o pracę,
świadczyły usługi medyczne na rzecz swego pracodawcy.
W tej sytuacji należało zważyć, że zgodnie z art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13
października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2007 r., Nr 11 poz. 74 ze zm.), za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się
także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia
lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym
stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką
zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach
takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku
pracy.
Przepis ten rozszerza pojęcie pracownika dla celów ubezpieczeń
społecznych poza sferę stosunku pracy. Rozszerzenie to dotyczy dwóch sytuacji.
Pierwszą jest wykonywanie pracy na podstawie jednej z wymienionych umów
prawa cywilnego, przez osobę, która umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym
pozostaje w stosunku pracy. Drugą, jest wykonywanie pracy na podstawie jednej z
tych umów przez osobę, która umowę taką zawarła z osobą trzecią, jednakże w jej
ramach wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku
pracy. Przesłanką decydującą o uznaniu takiej osoby za pracownika w rozumieniu
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jest to, że, będąc pracownikiem
związanym stosunkiem pracy z danym pracodawcą, jednocześnie świadczy na jego
rzecz pracę w ramach umowy cywilnoprawnej, zawartej z nim lub inną osobą. W
konsekwencji, nawet, gdy osoba ta (pracownik) zawarła umowę o dzieło z osobą
trzecią, to pracę w jej ramach wykonuje faktycznie dla swojego pracodawcy
13
(uzyskuje on rezultaty jego pracy) ( uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2 września
2009 r. II UZP 6/09) .
Podstawowym skutkiem uznania osoby wskazanej w art. 8 ust. 2a za
pracownika, jest objęcie jej obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnymi,
rentowymi, chorobowymi i wypadkowymi tak, jak pracownika (art. 6 ust. 1 pkt 1,
art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). W
związku z tym osoba ta podlega obowiązkowi zgłoszenia do wymienionych
ubezpieczeń społecznych. Obowiązek ten obciąża płatnika składek (art. 36 ust. 1 i
2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
Zważywszy, że w stosunku do pracownika płatnikiem składek jest
pracodawca (art. 4 pkt 2 lit. a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), a art. 8
ust. 2a rozszerza pojęcie pracownika na jego dalszą aktywność w ramach umowy
cywilnoprawnej, jeżeli w jej ramach świadczy on pracę na rzecz swojego
pracodawcy, naturalne i zgodne z wykładnią literalną tego przepisu jest uznanie, że
także w zakresie tej sfery aktywności należy go uznać na potrzeby ubezpieczeń
społecznych za pracownika tego właśnie pracodawcy ( uchwała Sądu Najwyższego
z dnia 2 września 2009 r. II UZP 6/09).
Pracodawca, ustalając podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie
społeczne z tytułu stosunku pracy, powinien więc zsumować wynagrodzenie z
umowy cywilnoprawnej z wynagrodzeniem ze stosunku pracy. Takie rozwiązanie
wydaje się również uzasadnione w sytuacji, gdy umowa cywilnoprawna została
zawarta z innym podmiotem (osobą trzecią), lecz praca w jej ramach jest
wykonywana na rzecz pracodawcy. stosownie do art. 18 ust. 1a ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych, przychód z tytułu umowy cywilnoprawnej jedynie
„uwzględnia się” w podstawie wymiaru składek z tytułu stosunku pracy.
Pracodawca może więc dokonać potrącenia ze środków pracownika uzyskanych u
niego (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2 września 2009 r. II UZP 6/09).
Przenosząc te ustalenia na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić, że
zainteresowane, jako pracownicy w rozumieniu art. 8 ust. 2a ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych podlegały, w okresach wskazanych w zaskarżonych
decyzjach, obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania
pracy, na podstawie umowy zlecenia zawartej z wnioskodawczynią, na rzecz
14
pracodawcy, tj. Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala Dziecięcego w O., który
jest płatnikiem składek z tytułu tych ubezpieczeń.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
/tp/