Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 377/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 marca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa R. K.
przeciwko Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej „Z.(...)” w J. w likwidacji
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 5 marca 2010 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 6 marca 2009 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 6 listopada 2008 r. Sąd Okręgowy w G. ustalił, że powód jest
członkiem pozwanej Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej „Z.(...)” w J. w likwidacji i
nakazał ściągnąć od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w G. 600
zł tytułem opłaty, od której powód był zwolniony.
Sąd ustalił, że powód został członkiem pozwanej Spółdzielnie w 1976 r. Do 1978
r. był agronomem, a od 1978 do 1989 r. – kierownikiem mieszalni-suszarni pasz. W
czerwcu 1989 r. powód został powołany do jednoosobowego zarządu „T.(...)” Rolno-
Przemysłowej sp. z o.o. w T., w której pozwana miała połowę udziałów.
Dnia 28 października 1989 r. Walne Zgromadzenie Spółdzielni jednogłośnie
podjęło uchwałę nr 26/89 o wykreśleniu z rejestru członków m.in. powoda. Wymienionej
uchwały nie doręczono powodowi na piśmie. Powód nie składał też wyjaśnień na
okoliczność wykreślenia go z rejestru członków Spółdzielni.
Uchwałą nr 56/2005 Zarządu Krajowej Rady Spółdzielni z dnia 1 czerwca 2005 r.
pozwana Spółdzielnia została postawiona w stan likwidacji. W 2007 r. powód złożył
wniosek o zwołanie Walnego Zgromadzenia Spółdzielni. Pismem z dnia 28 grudnia
2007 r. likwidator Spółdzielni poinformował go, że nie jest uprawniony do złożenia tego
wniosku, ponieważ nie jest członkiem pozwanej Spółdzielni.
Sąd Okręgowy uznał, że powód ma – w rozumieniu art. 189 k.p.c. – interes
prawny do wytoczenia powództwa. Rozstrzygnięcie niniejszej sprawy przesądzi bowiem
kwestię wykonywania przez powoda praw członkowskich w Spółdzielni, w tym
uprawnienia do złożenia wniosku o zwołanie Walnego Zgromadzenia Spółdzielni.
Zdaniem Sądu podjęta uchwała o wykreśleniu powoda z rejestru członków Spółdzielni
jest bezskuteczna, albowiem nie doręczono powodowi – zgodnie z art. 24 § 3 Prawa
spółdzielczego, w brzmieniu obowiązujących w dniu podjęcia uchwały – na piśmie
zawiadomienia o wykreśleniu wraz z uzasadnieniem.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny w G. – na skutek apelacji pozwanej –
zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że powództwo oddalił, uchylił
orzeczenie w przedmiocie kosztów sądowych i nie obciążył powoda kosztami
postępowania apelacyjnego.
Sąd odwoławczy uznał, że powód nie ma interesu prawnego w wytoczeniu
powództwa o ustalenie, że jest członkiem pozwanej Spółdzielni. Uchwała Walnego
Zgromadzenia Spółdzielni o jego wykreśleniu podlega bowiem zaskarżeniu na
3
podstawie art. 42 Prawa spółdzielczego, w brzmieniu obowiązującym w chwili podjęcia
uchwały. W takiej zaś sytuacji wykreślony członek spółdzielni nie ma interesu prawnego
w wytoczeniu powództwa przewidzianego w art. 189 k.p.c., ponieważ podlega on
zaspokojeniu wyłącznie w drodze zaskarżenia uchwały w sposób określony w
przytoczonym przepisie Prawa spółdzielczego.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik powoda zarzucił naruszenie przez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 24 § 3 oraz art. 42 § 3 Prawa spółdzielczego
w związku z art. 189 k.p.c., które polega – jego zdaniem – na błędnym uznaniu, że
powód nie ma interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie, i wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy bądź o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powód żądanie ustalenia, że jest członkiem pozwanej Spółdzielni oparł – co
wynika już z pozwu – nie tylko na twierdzeniach, że uchwała Walnego Zgromadzenia
Spółdzielni o wykreśleniu go z rejestru członków jest wadliwa, ale również na
okoliczności, że wykreślenie jest nieskuteczne z powodu nie doręczenia mu pisemnego
zawiadomienia o wykreśleniu wraz z uzasadnieniem, zgodnie z art. 24 ust. 3 ustawy z
dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2003, Nr 188, poz.
1848, ze zm.; dalej: „Prawo spółdzielcze”), w brzmieniu obowiązującym w chwili
podjęcia uchwały.
Sąd Apelacyjny trafnie uznał – wbrew wyrażonemu w skardze kasacyjnej
odmiennemu stanowisku – że powód nie może skutecznie kwestionować wadliwości
wspomnianej uchwały w drodze opartego na art. 189 k.p.c. powództwa o ustalenie z
powodu braku interesu prawnego. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Sądu
Najwyższego powinien bowiem w takiej sytuacji wnieść powództwo o uchylenie
zakwestionowanej uchwały na podstawie art. 42 Prawa spółdzielczego. To powództwo
zabezpiecza skarżącemu należytą ochronę jego interesu prawnego w zakresie sądowej
kontroli prawidłowości uchwały o wykreśleniu z rejestru członków (por. wyrok Sąd
Najwyższego z dnia 8 kwietnia 1963 r. , II CR 321/62, OSNC 1964, nr 4, poz. 99 i wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 11 października 1985 r., II CR 302/05, OSNC 1986, nr 10,
poz. 55).
Inaczej należy ocenić natomiast dopuszczalność powództwa powoda o ustalenie
na podstawie art. 189 k.p.c., że jest on członkiem pozwanej Spółdzielni oparte na
okoliczności, że wykreślenie z rejestru członków nie stało się skuteczne z powodu
4
niedoręczenia mu zawiadomienia o wykreśleniu wraz z uzasadnieniem, zgodnie z art.
24 ust. 3 Prawa spółdzielczego, w brzemieniu obowiązującym w chwili podjęcia
uchwały. Powództwo o ustalenie, opierające się na konsekwencjach niedopełnienia
przez pozwaną obowiązku przewidzianego w przytoczonym przepisie Prawa
spółdzielczego, nie zmierza do poddania pod kontrolę sądową prawidłowości podjętej
przez Walne Zgromadzenie Spółdzielni uchwały o wykreśleniu powoda z rejestru
członów, lecz do ustalenia, że wykreślenie, niezależnie od wadliwości uchwały o
wykreśleniu, jest nieskuteczne z powodu niedopełnienia obowiązku pisemnego
zawiadomienia o wykreśleniu wraz z uzasadnieniem, a więc okoliczności niezależnej od
wadliwości uchwały, i nie spowodowało – w konsekwencji – ustania członkostwa. W
takiej sytuacji powództwo o ustalenie – jeżeli zachodzi interes prawny w rozumieniu art.
189 k.p.c. – powinno być merytorycznie zbadane (por. przytoczony wyżej wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 8 kwietnia 1963 r., II CR 321/62, OSNC 1964, nr 5, poz. 99).
Tymczasem w rozpoznawanej sprawie Sąd Apelacyjny ograniczył badanie
interesu prawnego do wytoczenia powództwa o ustalenie, opartego na twierdzeniach
dotyczących wadliwości podjętej przez Walne Zgromadzenie Spółdzielni uchwały o
wykreśleniu powoda z rejestru członków. Uszła natomiast uwagi Sądu potrzeba
zbadania omawianej przesłanki powództwa o ustalenie, opartego na okoliczności, że
wykreślenie nie stało się skuteczne z powodu niedopełnienia przez pozwaną obowiązku
pisemnego zawiadomienia powoda o wykreśleniu wraz z uzasadnieniem i oceny – w
zależności od wyniku ustalenia co do istnienia interesu prawnego w rozumieniu art. 189
k.p.c. – merytorycznej zasadności powództwa. W konsekwencji zarzut powoda, że
zaskarżony wyrok został wydany z naruszeniem art. 189 k.p.c., polegającym na
uznaniu, że skarżący nie ma interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie –
w zakresie dotyczącym żądania pozwu, opartego na okoliczności bezskuteczności
wykreślenia z powodu niedopełnienia obowiązku przewidzianego w art. 24 § 3 Prawa
spółdzielczego – należało uznać za uzasadniony.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
postanowienia (art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 w związku z art. 391 § 1 i 39821
k.p.c.).