Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 326/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 marca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z odwołania B. R.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B.
z udziałem zainteresowanych: K. P. i in. , o ustalenie obowiązku ubezpieczenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 9 marca 2010 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 23 czerwca 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Decyzjami z dnia 10 czerwca 2008 r. wydanymi w stosunku do B. R. jako
płatnika organ rentowy ustalił na rzecz poszczególnych pracowników, iż podlegali
oni we wskazanych okresach obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnym,
rentowym, chorobowym i wypadkowym, ustalając jednocześnie podstawy wymiaru
składek na poszczególne ubezpieczenia.
B. R. wniósł odwołanie od przedmiotowych decyzji, które jednak wyrokiem z
dnia 11 lutego 2009 r., wydanym w sprawie o sygn. akt III U …/08, Sąd Okręgowy
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S. oddalił. U podstaw wydania wyroku
legło ustalenie, że odwołujący się mimo nieważności umowy dzierżawy, na
podstawie której przejął w faktyczne posiadanie przedsiębiorstwo będące
jednocześnie zakładem pracy, przejął w trybie art. 231
§ 1 k.p. zakład pracy wraz z
pracownikami stając się z mocy prawa ich pracodawcą. Z tego też względu ciążyły
na nim obowiązki pracodawcy wynikające zarówno bezpośrednio z kodeksu pracy
jak i z ustaw o ubezpieczeniu społecznym, a ponieważ z § 2 art. 231
k.p. wynika
solidarność zobowiązania nowego (B. R.) i dotychczasowego (K. P.) pracodawcy,
organ rentowy miał prawo wyboru, od którego z nich będzie dochodził należności.
Od powyższego wyroku odwołujący wywiódł apelację.
Wyrokiem z dnia 23 czerwca 2009 r. Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację odwołującego B. R. W uzasadnieniu
wyroku Sąd Apelacyjny stwierdził, że w niniejszej sprawie należało rozważyć, czy
odwołujący posiadał status pracodawcy wobec pracowników wskazanych w
decyzjach organu rentowego w spornym okresie od 5 lutego 2004 r. do 15 maja
2004 r., gdy prowadził Zakłady Produkcyjne Ceramiki i Sprzętu Oświetleniowego
KTM w R., a tym samym, czy na mocy art. 4 pkt 2a w związku z art. 17 ust. 1
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j.
Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.) był płatnikiem składek zobowiązanym do
obliczania, rozliczania i przekazywania co miesiąc do Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych składek z tytułu zatrudniania pracowników. Zgodnie z art. 3 k.p.
pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości
prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników. Zdaniem
Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął, że B. R. jako osoba fizyczna
prowadząca działalność gospodarczą KTM R. B. R. był pracodawcą wobec osób
3
wskazanych wyżej decyzjach. Pomiędzy nim a pracownikami zostały bowiem
nawiązane, a następnie były realizowane stosunki pracy w rozumieniu art. 22 k.p.
Skarżący na mocy art. 231
§ 1 k.p. przejął Zakłady i stał się stroną
dotychczasowych stosunków pracy. W spornym okresie realizował on obowiązki
pracodawcy wobec pracowników. W momencie przejęcia przedsiębiorstwa od K. P.
zawarł z pracownikami nowe umowy o pracę. Tym samym rozwiązane zostały
umowy o pracę z Krystyną P. Skarżący postępował wobec pracowników jak
pracodawca. Osobiście dokonał ich zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych w
Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Inspektoracie w W. Podpisywał również jako
pracodawca dokumenty znajdujące się w aktach osobowych pracowników. Sąd
Apelacyjny mając na uwadze treść art. 231
§ 1 k.p., zgodnie z którym w razie
przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę staje się on z mocy
prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy oraz § 2 tego przepisu
stanowiącego, że za zobowiązania wynikające ze stosunku pracy, powstałe przed
przejściem części zakładu pracy na innego pracodawcę, dotychczasowy i nowy
pracodawca odpowiadają solidarnie, stwierdził, że wbrew stanowisku skarżącego
umowa dzierżawy Zakładów Produkcyjnych Ceramiki i Sprzętu Oświetleniowego
KTM w R. podpisana dnia 31 grudnia 2003 r., a wiążąca strony od dnia 2 stycznia
2004 r. (§ 25 umowy) bez względu na jej wymaganą formę prawną i rezultat
nieważności w zakresie prawa cywilnego (art. 751
§ 1 k.c.) spowodowała faktyczne
przejście na skarżącego obowiązków pracodawcy z dniem 2 stycznia 2004 r., a
zatem odwołujący nie mógł w sposób skuteczny powoływać się na nieważność
umowy dzierżawy i domagać się zwolnienia z obowiązków, które ciążą na nim jako
pracodawcy.
Na powyższe orzeczenie odwołujacy wniósł skargę kasacyjną wskazując w
niej na naruszenie prawa materialnego poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 231
§ 1 k.p. wynikające z pominięcia okoliczności - ustalonej i nie kwestionowanej - w
postaci powrotnego przekazania przez odwołującego się w dniu 15 maja 2004 r.
zakładu pracy na rzecz poprzedniego pracodawcy, poprzez powzięcie przez niego
wiadomości o bezwzględnej nieważności umowy dzierżawy przedsiębiorstwa, która
przy prawidłowym zastosowaniu przepisu art. 231
§ 1 k.p. obligowała Sąd
rozpoznający sprawę do ustalenia, iż z dniem 15 maja 2004 r. z mocy prawa stroną
4
w obowiązujących stosunkach pracy stała się dotychczas osoba wydzierżawiająca
przedsiębiorstwo, a przez to do stwierdzenia, że to na niej spoczęły wszelkie
zobowiązania wynikające z tychże stosunków pracy. Ponadto powołał także
naruszenie: - art. 231
§ 1 k.p. w związku z art. 38 ust. 1 i ust. 2 oraz art. 4 pkt. 2a
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.
1998 r. Nr 137 poz. 887 ze zm.) poprzez pominięcie okoliczności, iż w dacie
wydawania przez organ rentowy decyzji ustalających odwołujący nie był płatnikiem
- pracodawcą, zaś wszelkie zobowiązania wynikające ze stosunków pracy
pomiędzy odwołującym się a pracownikami, których zatrudniał w okresie
faktycznego dysponowania przedsiębiorstwem, czyli zakładem pracy, z dniem 15
maja 2004 r. tj. z dniem zwrotu przedsiębiorstwa, przeszły z mocy prawa na
właściciela przedsiębiorstwa i to on wyłącznie może ponosić odpowiedzialność za
zobowiązania wynikające z przepisów prawa pracy jak i ubezpieczeń społecznych
jako płatnik w dacie wydawania przez organ rentowy decyzji ustalających; - art. 231
§ 2 k.p. poprzez przyjęcie, za Sądem pierwszej instancji, że przepis ten ma
zastosowanie w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy, wobec
jednoczesnego stwierdzenia, iż odwołujący w pierwszej kolejności przejął cały
zakład pracy na podstawie umowy dzierżawy przedsiębiorstwa, a następnie po
uzyskaniu informacji o nieważności tejże umowy zwrócił wydzierżawiającemu cały
zakład pracy, powodując, iż ten z mocy prawa wstąpił w stosunki pracy zawarte
pomiędzy odwołującym a pracownikami, w sytuacji gdy przepis ten i określona w
nim dyspozycja może mieć zastosowanie w przypadku, gdy przedmiotem przejęcia
pomiędzy podmiotami jest jedynie część zakładu pracy, a nie jego całość jak to ma
miejsce w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy; - art. 369 k.c. poprzez
przyjęcie za Sądem pierwszej instancji wadliwej oceny prawnej polegającej na
uznaniu solidarności zobowiązania odwołującego jako pracodawcy zwracającego
zakład pracy właścicielowi przedsiębiorstwa i właściciela tegoż przedsiębiorstwa
jako podmiotu, który z dniem zwrotu przedsiębiorstwa stał się stroną stosunków
pracy i przyznaniem tym samym organowi rentowemu prawa wyboru podmiotu od
którego z tych dwóch podmiotów będzie dochodził należności z tytułu ubezpieczeń
społecznych, w sytuacji gdy przepis art. 231
§ 2 k.p. statuuje solidarną
odpowiedzialność dotychczasowego i nowego pracodawcy jedynie w przypadku
5
przejścia części zakładu pracy, a nie jego całości jak to miało miejsce w niniejszej
sprawie, a żaden inny przepis prawa nie kształtuje w tym zakresie solidarności
zobowiązania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Artykuł 231
k.p. jest przepisem bezwzględnie obowiązującym (ius cogens).
Powstanie stosunku pracy z nowym pracodawcą na poprzednich warunkach
następuje nawet wtedy, gdy strona przekazująca zakład i strona przejmująca go
umówiły się inaczej. Nie można w szczególności wyłączyć stosowania tego
przepisu umową cywilnoprawną (np. umową dzierżawy). Przekształcenie stosunku
pracy po stronie podmiotowej następuje “automatycznie” w wyniku przejścia
zakładu pracy na innego pracodawcę, niezależnie od tego, czy i jakiego rodzaju
decyzja (porozumienie) została podjęta co do "przekazania" pracowników (por.
wyrok SN z dnia 20 maja 1993 r., I PRN 40/93, OSNCP 1994, nr 4, poz. 89; wyrok
SN z dnia 6 stycznia 1995 r., I PRN 116/94, OSNAPiUS 1995, nr 12, poz. 145;
wyrok SN z dnia 17 maja 1995 r., I PRN 9/95, OSNAPiUS 1995, nr 20, poz. 248).
Ponadto zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 29 sierpnia 1995 r., I
PRN 38/95, OSNAPiUS 1996, nr 6, poz. 83, art. 231
k.p. ma zastosowanie także
wówczas, gdy pracodawcy (poprzedni i następny) nie działali zgodnie dla
osiągnięcia celu przewidzianego w omawianym przepisie, natomiast doszło do
faktycznego przejścia majątku i zadań zakładu pracy na innego pracodawcę.
Pogląd ten został podzielony w literaturze przez M. Gersdorf (w:) M. Gersdorf, K.
Rączka, J. Skoczyński, Kodeks pracy. Komentarz 2008 r., s. 71.
Mając na uwadze utrwalone orzecznictwo, jak również stanowisko doktryny
w przedmiocie wykładni art 231
k.p., ocena prawna dokonana przez Sąd drugiej
instancji w niniejszej sprawie jest uzasadniona, a wydane rozstrzygniecie
prawidłowe. Zarzuty skargi kasacyjnej nie znajdują uzasadnienia. Po pierwsze, w
niniejszej sprawie zastosowanie art. 231
k.p. miało charakter „posiłkowy”,
subsumcja niniejszej normy prawnej do ustalonego stanu faktycznego sprawy
potrzebna była tylko i wyłącznie do ustalenia, kto w spornym okresie od 5 lutego
2004 r. do 15 maja 2004 r. był pracodawcą. Trzeba mieć na uwadze, że płatnikiem
w myśl art. 4 pkt 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jest pracodawca.
Z kolei zgodnie z art. 3 k.p. pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie
6
posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one
pracowników. Tym samym norma art 231
k.p. oraz art 3 k.p. pozwoliła ustalić kto w
niniejszej sprawie w spornym okresie był obowiązany wykonywać obowiązki
płatnika składek w myśł przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Mając na uwadze przedstawione na wstępie orzecznictwo oraz stanowisko
doktryny prawa pracy oraz okoliczność, że w niniejszej sprawie doszło w spornym
okresie do faktycznego przejścia majątku i zadań zakładu pracy na skarżącego - co
z niekwestionowanych ustaleń Sądów orzekających w niniejszej sprawie wynikało,
bowiem B. R. jako osoba fizyczna prowadził działalność gospodarczą KTM R. zaś
pomiędzy nim a pracownikami zostały nawiązane, a następnie były realizowane
stosunki pracy w rozumieniu art. 22 k.p. – stwierdzić należy, że we wskazanym
okresie na podstawie art. 4 pkt 2a ustawy o systemie ubezpieczeń spolecznych
skarżący był pracodawcą i jako płatnik zobowiązany był do uiszczania należnych
składek ubezpieczeniowych. Chybione są zarzuty skargi kasacyjnej naruszenia art.
231
§ 1 k.p. w związku z art. 38 ust. 1 i ust. 2 oraz art. 4 pkt. 2a ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art 369 k.c., skoro
art. 231
§ 1 k.p., jak i art 369 k.c. nie reguluje sytuacji prawnej (stosunków
prawnych) pomiędzy płatnikiem składek a organem rentowym (Zakładem
Ubezpieczeń Społecznych). Przepis art. 231
§ 1 k.p. służy innemu celowi,
rozstrzyga on sytuację prawną pracowników zatrudnionych w zakładzie pracy, który
przechodzi na innego pracodawcę w całości lub części. Mając na uwadze charakter
bezwzględnie obowiazujący przepisów ubezpieczeń społecznych, norma prawa
pracy nie może wywierać bezpośrednich skutków na jego gruncie. tj. ustalać
odpowiedzialność płatnika za składki. Również powoływanie się w skardze na treść
uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2006 r., II PK 57/06,
OSNP 2008/1-2/4 nie może uzasadniać skargi kasacyjnej w niniejszej sprawie.
Stanowisko Sądu Najwyższego przyjmujące, że w razie przejścia całości zakładu
pracy na nowego pracodawcę i likwidacji pracodawcy dotychczasowego, za
zobowiązania wynikające ze stosunku pracy, powstałe przed przejściem zakładu
pracy na innego pracodawcę, odpowiedzialny jest tylko nowy pracodawca (art. 231
§ 1 i 2 k.p.), odnosi sie do sytuacji, gdzie przedmiotem sprawy był spór pomiędzy
nowym pracodawcą a pracownikami, w niniejszej sprawie spór dotyczył płatnika
7
składek i organu rentowego. Ponadto powołane orzeczenie dotyczyło likwidacji
pracodawcy, a w niniejszej sprawie utrata bytu prawnego pracodawcy – B. R. -
osoby fizycznej nie nastąpiła.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji, na
podstawie art. 39814
k.p.c.
/tp/