Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 429/09
POSTANOWIENIE
Dnia 11 marca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
w sprawie z wniosku B. G.
przy uczestnictwie H. G.
o podział majątku wspólnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 11 marca 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w R.
z dnia 21 maja 2009 r., sygn. akt IV Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu w R., pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
W sprawie z wniosku B. G. z udziałem H. G. o podział majątku wspólnego Sąd
Rejonowy w G. postanowieniem z dnia 22 grudnia 2008 r. dokonał podziału majątku
stron.
Wnioskodawcy przyznano prawo własności zabudowanej nieruchomości
położonej w T., dla której Sąd Rejonowy w G. prowadzi księgę wieczystą Nr (...),
2
wierzytelność z tytułu środków zgromadzonych na rachunku bankowym w ówczesnym
Banku (...) w K. Oddział w T. w wysokości 21.537,97 złotych, 8 udziałów w „L.(...)” Sp. z
o.o. w C., kwotę 10.604 złotych stanowiącą wartość 10.000 akcji w „L.” S.A. w J.,
wierzytelność z tytułu polisy posiadanej przez wnioskodawcę w C.(...) Towarzystwie
Ubezpieczeń na Życie S.A. w W. w wysokości 24.659,97 złotych, kwotę 58.573,06
złotych pochodzącą ze sprzedaży towarów i wyposażenia sklepów oraz samochodu
marki Opel Movano, rok produkcji 2002, o nr rej. (...), kwotę 30.000 złotych pochodzącą
ze sprzedaży samochodu osobowego marki Toyota Corolla, rok produkcji 2003, o nr rej.
(...), wierzytelność z tytułu środków zgromadzonych na rachunku bankowym w Banku
Spółdzielczym w T. w wysokości 161,03 złotych, 9 udziałów w „C.(...)" spółce z o.o. w T.
oraz prawo własności ruchomości bliżej określonych w sentencji postanowienia.
Uczestniczce postępowania przyznano prawo własności niezabudowanej
nieruchomości położonej w T., dla której Sąd Rejonowy w G. prowadzi księgę wieczystą
Nr (...), spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (…) położonego w
T., w budynku przy ulicy Z. wraz ze związanym z tym prawem wkładem budowlanym,
wierzytelność z tytułu polisy posiadanej przez H. G. w Powszechnym Zakładzie
Ubezpieczeń na Życie S.A. w W. w wysokości 3.000 złotych oraz prawo własności
ruchomości bliżej określonych w postanowieniu Sądu. Sąd Rejonowy zasądził od
wnioskodawcy na rzecz uczestniczki kwotę 46.493,13 złotych tytułem dopłaty.
Według ustaleń Sądu Rejonowego wnioskodawca i uczestniczka postępowania
zawarli związek małżeński w dniu 16 kwietnia 1983 r. Łączył ich ustrój ustawowej
wspólności majątkowej, nie zawierali umów majątkowych małżeńskich. Związek
małżeński wnioskodawcy i uczestniczki postępowania został rozwiązany przez rozwód
wyrokiem Sądu Okręgowego w R. z dnia 31 marca 2006 roku, sygn. akt I C (…).
Orzeczenie to uprawomocniło się w dniu 22 kwietnia 2006 roku. W skład majątku
wspólnego wchodziły rzeczy i prawa, które stały się przedmiotem podziału wymienionym
na wstępie postanowieniem Sądu Rejonowego.
W postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji wnioskodawca wniósł o
uwzględnienie w rozliczeniu długu egzekwowanego przez Komornika przy Sądzie
Rejonowym w G. na rzecz wierzyciela TUiR (...) S.A. z siedzibą w W., podnosząc, że
wniosek o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko uczestniczce został oddalony,
zatem dług będzie egzekwowany wyłącznie z jego udziału. W ocenie Sądu Rejonowego
skoro podział majątku wspólnego obejmuje wyłącznie aktywa, niedopuszczalne jest
dokonywanie rozliczenia długu, który nie został spłacony.
3
Sąd Rejonowy przyjął, że dokonując podziału majątku wspólnego należy
uwzględnić także te przedmioty, które nie istnieją już w majątku wspólnym w chwili
orzekania, ale zostały zbyte bezprawnie przez jednego z małżonków po ustaniu
wspólności ustawowej. Przedmioty te zwiększają skład majątku wspólnego, a ich
wartość przy podziale należy zaliczyć na poczet udziału tego małżonka, który dokonał
ich zbycia. Dotyczyło to kwoty 10.604 zł, stanowiącej wartość 10.000 akcji „L.(...)" S.A. w
J., które wnioskodawca nabył za środki stanowiące majątek wspólny, a następnie
sprzedał je w dniu 28 sierpnia 2007 r.
Rozliczeniu podlegała kwota 30.000 złotych pochodząca ze sprzedaży
samochodu osobowego marki Toyota Corolla, rok produkcji 2003, o nr rej. (...), który
został zbyty przez wnioskodawcę w dniu 23 września 2006 roku. Sąd Rejonowy nie dał
wiary twierdzeniom wnioskodawcy, że środki uzyskane ze sprzedaży tego samochodu
przeznaczył na spłatę długów i podatki, na swoje utrzymanie i alimenty oraz na
działalność firmy. Wobec powyższego kwota pochodząca ze sprzedaży samochodu
została zaliczona na poczet udziału wnioskodawcy. Do rozliczenia przyjęta została cena,
za którą samochód został sprzedany, jako oddająca w najbardziej miarodajny sposób
jego wartość rynkową.
Sąd Rejonowy przyjął, że rozliczeniu podlegała również kwota 58.573,06 złotych,
pochodząca ze sprzedaży towarów i wyposażenia sklepów oraz samochodu marki Opel
Movano, rok produkcji 2002, o nr rej. (...), które to składniki wchodziły w skład majątku
wspólnego w chwili jego ustania. Samochód został sprzedany w dniu 6 listopada 2006 r.
za cenę 18.000 złotych brutto. Towary i wyposażenie sklepu zostały sprzedane w dniach
5-6 listopada 2006 roku za łączną kwotę 164.237,58 złotych brutto. Wnioskodawca
wykazał, że środki, uzyskane ze sprzedaży wyposażenia dwóch sklepów, towarów i
samochodu Opel Movano, zostały częściowo przez niego przeznaczone na spłatę
długów w łącznej wysokości 105.664,52 zł, związanych z prowadzoną przez niego
działalnością gospodarczą. Pozostała kwota – 58.573,06 złotych, zwiększała skład
majątku wspólnego i przy podziale została zaliczona na poczet udziału wnioskodawcy.
Wartość majątku wspólnego, podlegającego podziałowi, wynosiła kwotę
1.036.166,27 złotych. Z uwagi na to, że wnioskodawcy przypadły składniki majątkowe
wartości 564.576,27 złotych, a uczestniczce 471.590 złotych, wnioskodawca został
obciążony dopłatą w kwocie 46.493,13 złotych.
Postanowieniem z dnia 21 maja 2009 r. Sąd Okręgowy w R. oddalił apelację
wnioskodawcy wniesioną od postanowienia Sądu Rejonowego w G. uznając za
4
prawidłowe ustalenia faktyczne i ocenę prawną tego Sądu. Za nieuzasadniony uznał
Sąd Okręgowy zarzut apelacji naruszenia przepisów postępowania – art. 684 k.p.c. w
zw. z art. 567 § 3 k.p.c. – przy ustalaniu wartości składników majątku wspólnego w
części dotyczącej kwoty 30.000 złotych brutto, uzyskanej ze sprzedaży samochodu
marki Toyota Corolla oraz kwoty 164.237,58 złotych brutto z tytułu sprzedaży towarów i
wyposażenia sklepów wraz z samochodem marki Opel Movano. H. G. wniosła o
ustalenie wartości sprzedanych przez uczestnika towarów i wyposażenia sklepów oraz
samochodów poprzez zażądanie stosownej informacji z Urzędu Skarbowego.
Wnioskodawca nie sprzeciwił się takiemu sposobowi wskazania wartości co skutkowało
przyjęciem takiego właśnie jej ustalenia. Co do wartości tych składników majątkowych
nie było więc sporu pomiędzy uczestnikami postępowania. Nie było także podstaw do
odliczenia kwoty podatku VAT w związku ze sprzedażą towarów i wyposażenia sklepów
wraz z samochodem marki Opel Movano oraz samochodu marki Toyota Corolla, gdyż
wnioskodawca nie przedstawił dowodu zapłaty tego podatku. Kwota ta również nie
mogła mieć znaczenia dla ustalenia wartości zbytego majątku, którą ustala się zgodnie z
art. 684 k.p.c. w zw. z art. 567 § 3 k.p.c. a nie jako dochód uzyskany ze sprzedaży.
Ponadto przedmioty majątku wspólnego zostały zbyte bez wiedzy i zgody uczestniczki i
gdyby nawet podatek został zapłacony z pieniędzy pochodzących ze sprzedaży
przedmiotów tego majątku, to takie rozrządzenie majątkowe nie mogłoby powodować
zaliczenia mniejszej wartości na poczet udziału wnioskodawcy.
W apelacji wnioskodawca ujawnił okoliczność, że w dniu 28 maja 2008 r. wyrok,
mocą którego zasądzono od niego na rzecz TUiR (...) S.A. kwotę 278.913,43 zł,
uchylono i przekazano sprawę do ponownego rozpoznania. W dniu 6 lutego 2009 r.
została zawarta ugoda sądowa, w której wnioskodawca zobowiązał się do świadczenia
na rzecz TUiR (...) S.A. kwoty 170.000 zł w terminie do dnia 28 lutego 2009 r. i
faktycznie zobowiązanie to wykonał. Oznacza to, że dług obciążający wnioskodawcę,
powstały po ustaniu wspólności majątkowej, został zaspokojony z majątku osobistego
dłużnika i nie podlega rozliczeniu wobec dyspozycji art. 45 k.r.o.
Od postanowienia Sądu Okręgowego w R. skargę kasacyjną wniósł
wnioskodawca opierając ją na podstawie naruszenia prawa materialnego:
- art. 31 § 1 k.r.o. w zw. z art. 45 § 1 k.r.o. przez ich niewłaściwą wykładnię polegającą
na przyjęciu, że o uznaniu zadłużenia za objętego małżeńską wspólnością
majątkową, podlegającą rozliczeniu w postępowaniu o podział majątku, decyduje
moment jego spłaty, a nie powstania tego zadłużenia,
5
- art. 506 § 2 k.c. przez jego niewłaściwą wykładnię polegającą na przyjęciu, że datą
powstania zadłużenia B. G. wobec TUiR (...) S.A była data zawarcia ugody sądowej
z dnia 6 lutego 2009 r. w sytuacji, gdy ugoda ta nie stanowiła odnowienia
zobowiązania, wobec czego zobowiązanie objęte ugodą było objęte małżeńską
wspólnością podlegającą rozliczeniu w postępowaniu o podział majątku.
Jako podstawę skargi kasacyjnej wskazano także naruszenie przepisów
postępowania, które miało istotny wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 378 § 1
k.p.c. przez nieodniesienie się przez Sąd odwoławczy do zarzutu opisanego w punkcie 2
apelacji. Wnioskodawca wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego postanowienia oraz
poprzedzającego je postanowienia Sądu Rejonowego w G. z dnia 22 grudnia 2008 r. i
przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego jej rozpoznania ewentualnie o
uchylenie postanowienia Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie był zasadny zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. Przepis ten określa granice
rozpoznania sprawy przez sąd drugiej instancji w postępowaniu apelacyjnym. Według
uchwały siedmiu sędziów SN z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07 (OSNC z 2008 r.,
nr 6, poz. 55) sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest
związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa
materialnego; wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego; w
granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania.
Uwzględniając powyższe, zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c., sąd drugiej instancji ma
obowiązek odniesienia się do zarzutów procesowych zawartych w apelacji. Poprzez art.
13 § 2 k.p.c. zasada ta ma również zastosowanie przy rozpoznawaniu apelacji w
postępowaniu nieprocesowym. Uczynił to Sąd Okręgowy, rozpoznając apelację
wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego w G., w zakresie zarzutu zawartego
w punkcie drugim apelacji, co jest kwestionowane w skardze kasacyjnej. W zarzucie,
ujętym w punkcie drugim apelacji, wnioskodawca podniósł, że Sąd Rejonowy naruszył
art. 684 k.p.c. w związku z art. 567 § 3 k.p.c. przy ustalaniu wartości składników majątku
wspólnego – samochodu osobowego marki Toyota Corolla, towaru i wyposażenia
sklepów wraz z samochodem marki Opel Movano – które zostały zbyte przez
wnioskodawcę już po ustaniu wspólności ustawowej. Według wnioskodawcy, wartość
tych składników majątkowych powinna być ustalona na dzień orzekania według stanu z
dnia rozwodu.
6
Stosownie do art. 684 k.p.c., który ma odpowiednie zastosowanie poprzez art.
567 § 3 k.p.c., do postępowania o podział majątku, skład i wartość majątku
podlegającego podziałowi ustala sąd. Wartość tych składników ustala się według stanu
na dzień ustania wspólności majątkowej i według cen obowiązujących w chwili
zamknięcia rozprawy (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 20 stycznia 1974
r., III CRN 384/73, niepubl. oraz z dnia 18 października 2002 r., V CZ 129/02, niepubl.).
W przypadku, gdy przyczyną ustania wspólności majątkowej jest orzeczenie rozwodu,
datą ustania tej wspólności jest dzień uprawomocnienia się wyroku, a nie – jak podnosił
w apelacji wnioskodawca – dzień orzeczenia rozwodu. W przypadku składników
majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego w dniu ustania tej wspólności,
następnie zbytych bezprawnie przez jednego z małżonków przed podziałem majątku
wspólnego, sąd powinien w podziale majątku uwzględnić te składniki (por. uchwały
Sądu Najwyższego z dnia 15 października 1962 r. I CO 22/62, OSNC z 1964 r., nr 1,
poz. 2, z dnia 15 grudnia 1969 r., III CZP 12/69, OSNCP z 1970 r., nr 3, poz. 39, z dnia
28 lipca 1993 r. III CZP 95/93, OSNC z 1994 r., nr 2, poz. 30 oraz orzeczenia z dnia 16
marca 1994 r. II CRN 31/94, z dnia 8 października 1997 r. II CKN 357/97 i z dnia 7
listopada 1999 r. IV CKN 523/98, niepubl., z dnia 26 września 2007 r., IV CSK 139/07,
niepubl.). Również w tym przypadku sąd powinien wziąć pod uwagę stan tych rzeczy z
chwili ustania wspólności ustawowej, zaś jego wartość z chwili orzekania, co określa
wartość zbytego przedmiotu według jego wartości rynkowej z chwili podziału. Powyższa
zasada nie oznacza, że ustalając wartość składników majątkowych podlegających
podziałowi, w tym wartość składników majątku wspólnego, które zostały zbyte przez
jednego z małżonków, Sąd nie bierze pod uwagę wniosków dowodowych stron czy też
zgodnych twierdzeń stron dotyczących składników majątkowych, które powinny
podlegać rozliczeniu oraz ich wartości (por. postanowienie SN z dnia 26 września 2007
r., IV CSK 139/07). W przypadku bowiem, gdy okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia
sprawy nie są sporne, zgodnie z art. 229 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., nie wymagają
dowodu.
Według bezspornych na etapie postępowania apelacyjnego ustaleń faktycznych,
wymienione w punkcie drugim apelacji wnioskodawcy składniki majątku wspólnego, tj.
samochód Toytota Corolla, towary i wyposażenie sklepów oraz samochód Opel
Movano, wchodziły w skład majątku wspólnego stron w chwili ustania wspólności
majątkowej, lecz zostały zbyte po tej dacie przez wnioskodawcę. Wartość tych
składników majątkowych została ustalona przez Sąd Rejonowy na podstawie informacji
7
Urzędu Skarbowego w Piasecznie o cenie uzyskanej przez wnioskodawcę ze sprzedaży
tych składników majątkowych. Dokonując podziału majątku wspólnego rozliczeniu
podlegał więc ekwiwalent pieniężny uzyskany przez wnioskodawcę za zbyte
ruchomości. Ponieważ wnioskodawca oraz uczestniczka postępowania w postępowaniu
przed sądem pierwszej instancji nie kwestionowali wartości tych składników wynikającej
z informacji podanej przez Urząd Skarbowy, Sąd Rejonowy przyjął, że uzyskana ze
sprzedaży cena tych ruchomości odpowiada ich wartości rynkowej. Taką ocenę Sąd
Okręgowy uznał za prawidłową, co było przesłanką uznania bezzasadności zarzutu
apelacji naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 684 k.p.c. w zw. z art. 567 § 3 k.p.c.
Uwzględniając powyższe nie jest zasadny zarzut skargi kasacyjnej naruszenia
art. 378 § 1 k.p.c. zw. z art. 13 § 2 k.p.c. (pominiętego w skardze kasacyjnej) skoro Sąd
drugiej instancji odniósł się do podniesionego w apelacji zarzutu zawartego w punkcie
drugim apelacji uznając go za bezzasadny i przedstawił motywację swojego stanowiska.
Sąd Okręgowy odniósł się także do nowych dowodów, w postaci dokumentów,
przedstawionych przez wnioskodawcę w apelacji. Przede wszystkim Sąd Okręgowy
przeprowadził dowód z tych dokumentów. Ponadto, nowe dowody – z wyłączeniem
dowodów odnoszących się do zawarcia ugody sądowej przez wnioskodawcę z TUiR (...)
S.A. i zapłaty długu wynikającego z tej ugody – były związane z zarzutem ujętym w
punkcie pierwszym apelacji, a mianowicie braku odliczenia przy podziale majątku kwoty
podatku od towarów i usług zapłaconego przez wnioskodawcę w związku ze zbyciem
przez niego części przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego. Do tej
kwestii odniósł się również Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia.
Dla oceny podniesionego w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia art. 378 § 1 k.p.c.
nie ma znaczenia, czy argumentacja Sądu drugiej instancji w zakresie oceny zarzutu
apelacji była prawidłowa. Wymagałoby to wskazania w skardze kasacyjnej właściwych
norm prawa procesowego albo materialnego, które – zdaniem skarżącego – naruszył
sąd drugiej instancji oceniając określony zarzut apelacji.
Pozostałe zarzuty skargi kasacyjnej naruszenia prawa materialnego wiążą się z
oceną Sądu Okręgowego, że w postępowaniu o podział majątku nie mógł być rozliczony
dług w wysokości 170.000 zł uiszczony przez wnioskodawcę w lutym 2009 r. na rzecz
TUiR (...) S.A. na podstawie ugody sądowej z dnia 6 lutego 2009 r. Sąd Okręgowy
przyjął, że dług ten nie podlegał rozliczeniu w podziale majątku wspólnego, gdyż powstał
dopiero w dniu zawarcia ugody sądowej, a więc po ustaniu wspólności majątkowej. Sąd
Okręgowy nie poczynił bliższych ustaleń faktycznych dotyczących tego długu ponad te,
8
które były przedmiotem ustaleń Sądu Rejonowego w G., ani też nie przedstawił
argumentacji prawnej swojego stanowiska. W szczególności Sąd Okręgowy nie
uzasadnił dlaczego przyjął, że zobowiązanie zapłaty przez wnioskodawcę kwoty
170.000 zł na rzecz TUiR (...) S.A. powstało w dacie zawarcia ugody sądowej.
Wnioskodawca zasadnie zakwestionował w skardze kasacyjnej prawidłowość tego
stanowiska.
Ugoda sądowa ma skutki materialno-prawne ugody, o której stanowi art. 917 k.c.
Według tego przepisu przez ugodę strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie
istniejącego między nimi stosunku prawnego w tym celu, aby uchylić niepewność co do
roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonanie albo by uchylić spór
istniejący lub mogący powstać. Zawarcie ugody poprzedza więc istnienie stosunku
prawnego, z którego wynikają określone roszczenia będące przedmiotem ugody.
Ugoda, w tym sądowa, nie powoduje powstania nowego stosunku prawnego, a jedynie
go modyfikuje. Dlatego ugoda nie stanowi samodzielnej i nowej podstawy praw i
obowiązków stron, gdyż wówczas umowa taka nie jest ugodą, lecz odnowieniem, o
którym stanowi art. 506 § 1 k.c. Sąd Okręgowy nie wyraził stanowiska, że zawarta
ugoda sądowa między wnioskodawcą i TUiR (...) S.A. stanowiła odnowienie. Jednak
tylko w przypadku przyjęcia takiej konstrukcji prawnej możliwe było uznanie, że ugoda
sądowa była źródłem długu wnioskodawcy, a w konsekwencji, że dopiero z chwilą
zawarcia tej ugody powstał dług wnioskodawcy. Jednakże, zgodnie z art. 507 § 2 k.c. –
którego to przepisu Sąd Okręgowy nie wziął pod uwagę – w razie wątpliwości poczytuje
się, że zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie stanowi odnowienia.
Uwzględniając powyższe powstanie zobowiązania wnioskodawcy, objętego ugodą
sądową z dnia 6 lutego 2009 r., należy wiązać z datą powstania roszczenia przeciwko
wnioskodawcy ze stosunku prawnego, który łączył go z TUiR (...) S.A.
Sąd Okręgowy nie dokonał bliższych ustaleń dotyczących daty powstania
roszczenia TUiR (...) S.A. przeciwko wnioskodawcy oraz stosunku prawnego, z którego
to roszczenie wynikało. Ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji dotyczące długu
wnioskodawcy wobec TUiR (...) S.A., uznane za prawidłowe przez Sąd Okręgowy,
dotyczyły jedynie tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko wnioskodawcy oraz
jego nieskutecznej egzekucji. Brak tych ustaleń nie pozwala na skuteczne odparcie
zarzutu skargi kasacyjnej naruszenia art. 31 § k.r.o. Wprawdzie przepis ten określa
pojęcie majątku wspólnego, który nie obejmuje pasywów (długów), lecz aktywa
wchodzące w skład tego majątku, jednakże przepis ten określa również chwilę
9
powstania wspólności ustawowej jako jednego z małżeńskich ustrojów majątkowych. Z
tą też chwilą małżonkowie mogą ponosić wspólną odpowiedzialność za ich długi
związane z majątkiem wspólnym.
Jeżeli wnioskodawca po ustaniu wspólności majątkowej a przed podziałem
majątku wspólnego spłacił z własnych środków dług, który powstał w trakcie trwania
wspólności ustawowej i był długiem wspólnym małżonków albo jednego z nich, ale w
związku z majątkiem wspólnym, to taki dług, zgodnie z art. 686 k.p.c. w związku z art.
567 § 3 k.p.c., powinien zostać rozliczony w ramach podziału majątku wspólnego
(postanowienia SN: z dnia 26 stycznia 1972 r., III CRN 477/71, OSPiKA z 1972 r., nr 9,
poz. 174, z dnia 9 września 1976 r., III CRN 83/76, OSPiKA z 1977 r., Nr 9, poz. 157, z
dnia 7 czerwca 1984 r., III CRN 111/84, niepubl. oraz z dnia 7 stycznia 2009 r., II CSK
390/08, niepubl.). Podstawę rozliczenia takiego długu nie stanowi jednak art. 45 § 1
k.r.o. – którego naruszenie bezzasadnie zarzucono w skardze kasacyjnej – gdyż przepis
ten dotyczy jedynie wydatków i nakładów dokonanych z majątku osobistego (poprzednio
odrębnego) na majątek wspólny albo odwrotnie w trakcie trwania wspólności ustawowej.
Wprawdzie w uzasadnieniu postanowienia siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 5
grudnia 1978 r., III CRN 194/78 (OSNC z 1979 r., nr 11, poz. 207) przyjęto, że
uiszczenie długu przez jednego z małżonków po ustaniu wspólności ustawowej może
być traktowane jako nakład z majątku odrębnego (obecnie majątku osobistego) na
majątek wspólny podlegający rozliczeniu na podstawie art. 45 § 1 k.r.o., jednak
stanowisko to wyrażono na tle specyficznych okoliczności rozpoznawanej wówczas
sprawy, a mianowicie, gdy jeden z małżonków zaciągnął kredyt w trakcie trwania
wspólności ustawowej, za który nabyto przedmioty wchodzące w skład majątku
wspólnego, a następnie kredyt ten został spłacony już po ustaniu wspólności ustawowej.
W takiej sytuacji przyjęto, że spłacony przez jednego z małżonków dług przekształca się
w nakład na majątek wspólny. Zastosowanie art. 45 § 1 k.r.o. było uzasadnione więc
tym, że majątek wspólny zwiększył się o aktywa nabyte z kredytu zaciągniętego przez
jednego z małżonków jeszcze, gdy trwała wspólność ustawowa. Podobna sytuacja
zachodziłaby gdyby w trakcie trwania wspólności ustawowej zapłacono dług wspólny z
kredytu zaciągniętego przez jednego z małżonków, a następnie kredyt ten zostałby
spłacony ze środków jednego z małżonków już po ustaniu wspólności majątkowej a
przed dokonaniem podziału majątku wspólnego. W takim przypadku dług przekształciłby
się w nakład na majątek wspólny (w postaci zaoszczędzonej kwoty wydatków z majątku
wspólnego na spłatę długu). Sytuacja taka jednak w sprawie nie zachodziła.
10
Uwzględniając powyższe orzeczono na podstawie art. 39815
k.p.c. w zw. z art. 13
§ 2 k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 39821
k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c.