Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 19 marca 2010 r., III CZP 6/10
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
Sędzia SN Dariusz Dończyk
Sędzia SN Marek Sychowicz (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku wierzyciela Banku M. S.A. w W. przy
uczestnictwie dłużnika "M.A.D.T." sp. j. w M. o nadanie klauzuli wykonalności
bankowemu tytułowi egzekucyjnemu, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 19 marca 2010 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie
postanowieniem z dnia 5 stycznia 2010 r.:
"Czy na podstawie art. 97 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo
bankowe (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665, ze zm.) możliwe jest nadanie
klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu, w którym oznaczono,
że zadłużenie dłużnika wynika z opisanej w tym tytule umowy ramowej i transakcji
zawieranych na jej podstawie, przy czym transakcje te są terminowymi operacjami
finansowymi, a tym samym czy został spełniony ustawowy warunek oznaczenia
czynności bankowej, z której wynikają dochodzone roszczenia banku w rozumieniu
art. 96 ust. 2 ww. ustawy?"
podjął uchwałę:
Bankowemu tytułowi egzekucyjnemu może być nadana klauzula
wykonalności, jeżeli w tytule tym czynność bankowa, z której wynikają
dochodzone roszczenia, wskazana jest w sposób umożliwiający jej
zindywidualizowanie i zakwalifikowanie jako czynności bankowej.
Uzasadnienie
Bank M. S.A. w Warszawie wniósł o nadanie klauzuli wykonalności
wystawionemu przez siebie, przeciwko "M.A.D.T." spółce jawnej w M., bankowemu
tytułowi egzekucyjnemu. Po rozpoznaniu skargi dłużnika na postanowienie
referendarza sądowego uwzględniającego wniosek, Sąd Rejonowy dla Warszawy
Pragi-Północ w Warszawie postanowieniem z dnia 28 lipca 2009 r. ponownie
uwzględnił wniosek, uznając, że roszczenie, którego dotyczy bankowy tytuł
egzekucyjny wynika z terminowych operacji bankowych.
Przy rozpoznawaniu zażalenia dłużnika powstało przytoczone na wstępie
zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, które Sąd Okręgowy
Warszawa-Praga w Warszawie przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi
Najwyższemu. Powstało ono ze względu na oznaczenie w bankowym tytule
egzekucyjnym czynności bankowej, z której wynika dochodzone roszczenie.
Oznaczenie to zawarte zostało w słowach: „W księgach rachunkowych Banku
figuruje zadłużenie dłużnika z tytułu umowy ramowej z dnia 11 grudnia 2007 r. i
transakcji zawieranych na podstawie powyższej umowy ramowej”. Sąd Okręgowy
odwołał się do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2000 r., III CZP 42/99
(OSNC 2000, nr 10, poz. 175), wskazującej, że do oznaczenia w bankowym tytule
egzekucyjnym czynności bankowej, z której wynika dochodzone roszczenia, nie jest
konieczne wyszczególnienie zleceń posiadacza rachunku bankowego, których
wykonanie doprowadziło do powstania roszczenia; wystarczy wskazanie rachunku
bankowego dłużnika. Zauważył jednak, że o ile prowadzenie rachunku bankowego
jest czynnością bankową (art. 5 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo
bankowe, jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm. – dalej: "Pr.bank."), o
tyle umowa ramowa czynnością taką nie jest. Czynnościami takimi są terminowe
operacje finansowe (art. 5 ust. 2 pkt 4 Pr.bank.), ale gdy w bankowym tytule
egzekucyjnym nie są one bliżej oznaczone, powstaje wątpliwość, czy tytuł taki
odpowiada wymaganiom przewidzianym w art. 96 ust. 2 Pr.bank. i czy może mu
być nadana klauzula wykonalności. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zakres kognicji sądu w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności
bankowemu tytułowi egzekucyjnemu zakreśla art. 7862
k.p.c. Nie budzi przy tym
wątpliwości, że w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu
tytułowi egzekucyjnemu, tak jak w każdym innym postępowaniu o nadanie przez
sąd klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, badaniu podlegają warunki
formalne, które powinien spełniać tytuł egzekucyjny. Stwierdzenie, że tytuł
egzekucyjny warunków tych nie spełnia stanowi przeszkodę do nadania mu klauzuli
wykonalności.
Zagadnienie prawne przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia
dotyczy w istocie prawidłowości oznaczenia w bankowym tytule egzekucyjnym
czynności bankowej, z której wynika dochodzone roszczenie, art. 96 ust. 1 Pr.bank.
bowiem stanowi, że obok innych wymienionych w tym przepisie warunków, którym
powinien odpowiadać bankowy tytuł egzekucyjny, powinien on zawierać oznaczenie
czynności bankowej, z której wynikają dochodzone roszczenia. Rozstrzygnięcie
przedstawionego zagadnienia prawnego sprowadza się zatem do wykładni – na tle
okoliczności sprawy, w której powstało to zagadnienie –wymienionego
sformułowania.
Przepisy o bankowym tytule egzekucyjnym przyznające bankom, jako
wierzycielom, swoisty przywilej, mają charakter wyjątkowy i z tego względu oraz dla
zapewnienia zabezpieczenia interesu dłużników wymagają wykładni ścisłej.
Powinna ona jednak uwzględniać realia współczesnego obrotu finansowego i
szczególny charakter instrumentów, którymi w swojej działalności posługują się
banki.
Treść pojęcia "czynności bankowych" wynika z art. 5 ust. 1 i 2 Pr.bank.; są
nimi tylko czynności wymienione w tym przepisie. Oznaczenie w bankowym tytule
egzekucyjnym czynności bankowej, z której wynikają dochodzone roszczenia,
powinno być zatem dokonane w taki sposób, który pozwala na zakwalifikowanie jej
jako jednej z czynności bankowych wymienionych w powołanym przepisie.
Okoliczność, że terminologia użyta w tych przepisach i określenie przez nie
niektórych czynności bankowej w sposób ogólny, mogą być źródłem trudności z
takim zakwalifikowaniem, nie zwalnia od jego dokonania. Wymaganie oznaczenia w
bankowym tytule egzekucyjnym czynności bankowej, z której wynika dochodzone
roszczenie, sprzyja uświadomieniu sobie przez bank, że tytuł taki może być
wystawiony tylko wówczas, gdy obejmuje roszczenia wynikające z czynności
bankowej i pozwala uniknąć – zdarzającego się w praktyce – wystawiania
bankowych tytułów egzekucyjnych obejmujących roszczenia niewynikające z
czynności bankowych.
Do spełnienia warunku oznaczenia w bankowym tytule egzekucyjnym
czynności bankowej, z której wynika dochodzone roszczenie, nie jest jednak
wystarczające oznaczenie czynności przez wskazanie, że jest to jedna z czynności
bankowych wymienionych w art. 5 ust. 1 lub 2 Pr.bank. W art. 96 ust. 2 Pr.bank.
chodzi o oznaczenie w bankowym tytule egzekucyjnym czynności bankowej
rozumianej jako czynność prawna, konieczne jest więc wskazanie stosunku
zobowiązaniowego, tworzącego źródło roszczenia banku objętego bankowym
tytułem egzekucyjnym i to tak określonego, żeby umożliwiało zindywidualizowanie
tego stosunku. Na przykład, gdy czynnościami bankowymi są terminowe operacje
finansowe, nie wystarczy ogólne stwierdzenie, że dochodzone roszczenie wynika z
takich operacji, ale należy wymienić i nazwać każdą z tych operacji, tak aby było
jasne nie tylko, iż chodzi o roszczenie wynikające z czynności bankowej
wymienionej w art. 5 ust. 2 pkt 4 Pr.bank., ale także z jakiej konkretnie czynności.
Wymaganie oznaczenia czynności bankowej, aby można było ją zindywidualizować,
ma na celu wskazanie dłużnikowi, jaka czynność bankowa jest źródłem jego długu
względem banku, co przy wielości czynności dokonywanych przez bank w stosunku
do danego dłużnika może nie być dla niego oczywiste.
W sprawie, w której powstało rozstrzygane zagadnienie prawne, wierzyciel
przypisał istotne znaczenie wskazaniu w bankowym tytule egzekucyjnym, że
dochodzone roszczenie wynika „z tytułu umowy ramowej z dnia 11 grudnia 2007 r.”
Uzupełnione ono zostało przez dodanie, że roszczenie wynika także „z transakcji
zawieranych na podstawie powyższej umowy ramowej”, przy czym chodziło o dwie
takie transakcje. Wprawdzie pojęcie umowy ramowej nie jest obce obowiązującemu
prawu (zob. np. art. 85 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i
naprawcze, Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.) i w praktyce zawierane są takie umowy,
ale nie jest to umowa ustawowo zdefiniowana. Na ogół przyjmuje się, że nie jest to
klasyczna umowa obligacyjna, obejmująca obowiązek świadczenia, który może być
przymusowo wykonany in natura lub względem którego zachodzi możliwość
wykonania zastępczego. Jest to umowa „organizacyjna”, z której wynika obowiązek
zawierania w przyszłości określonych umów (umów realizacyjnych). Nie określa ona
postanowień umów realizacyjnych, jakkolwiek może zawierać zasady, którym
powinny one odpowiadać i może regulować sposób ich wykonania oraz skutki
niewykonania lub nienależytego wykonania (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9
września 2009 r., V CSK 42/09, OSNC 2010, nr 3, poz. 46).
W każdym razie wskazanie w bankowym tytule egzekucyjnym, że dochodzone
roszczenie wynika z umowy ramowej, nie daje podstawy do przyjęcia, iż roszczenie
to wynika z czynności bankowej, a w szczególności, że z czynności takiej wynika
bezpośrednio (art. 97 ust. 1 in fine Pr.bank.), nawet gdy umowa ramowa przewiduje
zawieranie umów realizacyjnych dotyczących tylko czynności bankowych i określa
zasady, którym powinny odpowiadać te umowy. Dochodzone roszczenie
bezpośrednio może wynikać jedynie z czynności bankowej jako czynności prawnej
dokonanej na podstawie umowy realizacyjnej. W umowie ramowej z dnia 11
grudnia 2007 r. takie umowy realizacyjne nazwane zostały „transakcjami”. Do
oznaczenia w bankowym tytule egzekucyjnym czynności bankowej, z której wynika
dochodzone roszczenie, konieczne więc było wskazanie każdej z tych transakcji
przez określenie umożliwiające ich zidentyfikowanie, z którego jednocześnie
wynikałoby, że stanowiły one jedną z czynności bankowych (art. 5 ust. 1 i 2
Pr.bank.). Oczywiście, możliwe to było przez odniesienie się do umowy ramowej, na
podstawie której dokonane zostały poszczególne czynności bankowe, ale nie było
wystarczające.
Z tych względów podjęto uchwałę, jak na wstępie, nadając jej treść o
charakterze ogólnym, obejmującą oznaczenie czynności bankowej, z której
wynikają dochodzone roszczenia, w każdym bankowym tytule egzekucyjnym (art.
96 ust. 2 Pr.bank.).